Орындаған: курс топ студенті Сүгірбек Шұғыла
ҚОРЫТЫНДЫ ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
жүктеу/скачать 320,95 Kb.
|
Психофиз(срс) Шұғыла
| ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ КІРІСПЕ 1.1 Жүйке жүйесінің негізгі қасиеттері Жүйке жүйесі қасиеттері туралы түсініктеме. Жүйке жүйесінің қасиеттері адамның генотипімен (грек тілінен аударғанда genos – жыныс, шығу тегі және typos – ізі, формасы), тұқым қуалайтын физиологиялық ерекшеліктерімен анықталады. Психолог фенотиппен (грен, фаинодан – ашамын) – организмнің жеке даму (онтогенез) процесінде қалыптасқан барлық қасиеттерінің жиынтығымен жұмыс істейді. Фенотип генотип пен қоршаған орта жағдайларының өзара әрекеттесуінің нәтижесінде қалыптасады. Бір фенотиптік белгі әртүрлі генотиптік белгілердің көрінісі болуы мүмкін, ал бір генотип әртүрлі фенотиптерді тудыруы мүмкін. Сондықтан адамның психофизиологиялық ерекшеліктерін бағалау кезінде «компенсаторлық әсерлерді» елемеуге болмайды, өйткені генетикалық берілген құрылым эмоционалды және ерікті реттеу нәтижесінде адам алатын ерекшеліктерге байланысты сынған. Жүйке жүйесінің қасиеттерін деңгейлер иерархиясы ретінде көрсетуге болады: жоғарғы деңгей – жалпы мидың жүйелік қасиеттері; ортасы – әртүрлі ми құрылымдарының күрделі қасиеттері, төменгісі – жеке нейрондардың элементар қасиеттері. Әрбір деңгейдің қасиеттерінің психика мен адам мінез-құлқының ерекшеліктерімен байланысы туралы мәселе аз зерттелген. Адамдардың жеке айырмашылықтары жүйке жүйесінің қасиеттеріне байланысты динамикалық сипаттамаларда көрінеді және мазмұнға қатысты емес. Динамикалық сипаттамалар көбінесе білім беру жағдайларына, әдеттерге, көзқарастарға байланысты екенін атап өткен жөн. Отандық психологияда адамның жүйке жүйесінің қасиеттерінің 12 өлшемді классификациясы қабылданған. Төрт негізгі қасиет: қозуы мен тежелуімен ерекшеленетін күш, қозғалғыштық, динамизм, лабильділік 8 негізгі қасиет құрайды. Тепе-теңдік бойынша ерекшеленетін бірдей негізгі қасиеттер 4 қосалқы қасиет құрайды. Психологтардың назарын жүйке жүйесінің келесі қасиеттері аударады: сезімталдық шегін анықтайтын күш; реакция уақытын анықтайтын ұтқырлық; тепе-теңдік. Жүйке жүйесінің қасиеті ретінде күш күшті немесе ұзаққа созылған қозу жағдайында ми жасушаларының жұмысының шегін көрсетеді. Күшті тип жүйке жасушаларының төзімділігімен, олардың ресурстарының төмен сарқылуымен сипатталады, әлсіз әсерлерге жауап бермейді, ұсақ, алаңдататын сәттерге назар аудармайды. Күш негізінде әсерленгіштік (сезімталдық шегі), бейімделу қабілеті, төзімділік, көңіл-күй сапасы сияқты мінез-құлық қасиеттері қалыптасады; қауіп-қатерге реакция (қатар алу – жақындау). Жүйке жүйесінің күшті түрі бар адам ұзақ және ауыр жұмыс кезінде жоғары өнімділікті сақтайды. Шаршағанның өзінде ол тез қалпына келеді, қиын күтпеген жағдайларда ол өзін бақылауда ұстайды, эмоционалды тонусы мен жігерін жоғалтпайды. Жүйке жүйесінің әлсіз түрі бар адамның сезімталдығы жоғары, қарқындылығы төмен тітіркендіргіштерге жауап беру қабілеті бар. Мұндай адамдар монотонды жұмысты жақсы орындайды, тез есте сақтайды және, әдетте, шартты рефлекстер оңай қалыптасады. Күш жаттығуларға бағынады (жас ұлғайған сайын адам төзімдірек, бірақ, өкінішке орай, аз сезімтал). Дегенмен, егер сіз оқытылған адамдарды бірдей жағдайға қойсаңыз, онда генотиптік қасиет міндетті түрде пайда болады. Реакция уақыты - адамның сигналды анықтаған сәті мен оған реакция жасаған сәті арасындағы кезең. Мысалы, сіз ыстық нәрсеге қолыңызды тигіздіңіз де, бірден қолыңызды тартып алдыңыз. Бірақ бәрібір - бірден емес, өйткені мұндай қарапайым мотор реакциясының ұзақтығы 0,2 секунд ішінде өзгереді. Жүйке жүйесінің уақыт факторына тәуелділігі оның қозғалғыштығы мен лабильділігінде көрінеді. Ұтқырлық – қозу және тежелу процестерінің өзгеру жылдамдығы (жылдамдығы) – бір әрекеттен екінші әрекетке өту процестерінде көрінеді. Лабилділік – қозу процестерінің пайда болу және ағым жылдамдығы, жүйке процесінің тежелу және тоқтау жылдамдығы. Жүйке жүйесінің қозғалғыштығы негізінде қарқынымен, жиілігімен және қарқындылығымен ерекшеленетін белсенділік қалыптасады. Жоғары мобильді жүйке жүйесі бар адам жағдайдың өзгеруіне тез және барабар жауап береді, қазірдің өзінде жарамсыз стереотиптерден бас тарту оңайырақ. Ол көп ұзамай дағдыларға ие болады, жаңа жағдайларға және адамдарға үйрену оңайырақ. Демалыстан әрекетке және бір әрекеттен екіншісіне оңай өтеді. Ол тез дамып, эмоцияларын білдіреді. Ол лезде есте сақтауға, жылдам сөйлеуге қабілетті. Жүйке процестерінің төмен қозғалғыштығы олардың жоғары инерциясын көрсетеді, бұл адамның жаңа дағдыларға ауысуын қиындатады. Мұндай жүйке жүйесі бар адам бейтаныс жағдайлардан аулақ болады. Қозу және тежелу тұрғысынан жүйке процестерінің тепе-теңдігі жүйке процесінің пайда болу жылдамдығы мен аяқталу жылдамдығының шамамен бірдей болуымен сипатталады. Кейбір адамдарда қозу тежелуден басым болса, басқаларында тежеу процестері дамыған. Жүйке процестері теңдестірілген адам қажетсіз және жеткіліксіз тілектерді оңай басады, бөгде ойларды қуып жібереді. Кездейсоқ көтерілулер мен құлдырауларсыз біркелкі жұмыс істейді. Ол жүйкесі жоғарылаған ортада да сабырлы және жинақы. Жүйке процестерінің тепе-теңдігі негізінде зейіннің шоғырлануы, зейіннің бөлінуі сияқты мінез-құлық белгілері қалыптасады; ырғақ. Жүйке жүйесінің негізгі қасиеттерінің әртүрлі комбинациясы жоғары жүйке қызметінің (ЖНҚ) төрт түрі ретінде сипатталады: I - күшті, теңдестірілген, мобильді; II – күшті, теңгерілмеген, қозғалмалы; III – күшті, теңдестірілген, инертті; IV – әлсіз, теңгерімсіз, қозғалмалы немесе инертті. Бірінші түрі ең көп зерттелген, төртіншісі аз зерттелген. Бұл түсінікті. Өйткені, күшті типті адамда барлық көріністер айтылады және оңай бекітіледі. Әлсіз түрі бар адамда көріністерді түзету әлдеқайда қиын. Жоғары жүйке қызметінің түрлері: Күшті теңдестірілген мобильді - жақсы қозғалғыштығымен бірдей күшті қозу және тежелу процестері бар, ол қиын өмірлік жағдайларда жоғары бейімделу мүмкіндіктері мен тұрақтылығын қамтамасыз етеді. Темперамент туралы ілімге сәйкес бұл сангвиниктік тип. Күшті теңдестірілген инертті - қозу мен тежелудің күшті процестерімен және олардың қозғалғыштығы нашар, әрекеттің бір түрінен екіншісіне ауысу әрқашан қиын. Темперамент туралы ілімге сәйкес бұл флегматикалық тип. Күшті теңгерімсіз - күшті тітіркендіргіш процесспен сипатталады және күшті ингибиторлық артта қалады, сондықтан қиын жағдайларда бұл түрдің өкілі GNI бұзуға оңай бейім. Жаттығуға және тежеуді айтарлықтай жақсартуға қабілетті. Темперамент туралы ілімге сәйкес бұл холерик тип. Әлсіз – екі жүйке процесінің – қозу мен тежелуінің әлсіздігімен сипатталады, сыртқы орта жағдайына жақсы бейімделмейді, невротикалық бұзылыстарға бейім. Темпераменттердің классификациясына сәйкес бұл меланхолик типі. жүктеу/скачать 320,95 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|