ОқУ Әдістемелік кешені пәні «Қыпшақтану»
жүктеу/скачать 0,9 Mb.
|
ÐÒУ ÓдÑÑÑемелÑк кеÑÐµÐ½Ñ Ð¿ÓÐ½Ñ Â«ÒÑпÑаÒÑанÑ»-emirsaba.org
| Барлық үкіметаралық келісімдерде Татарстан Республикасынан тысқары тұратын татарлардың тілдік және мәдени қажеттілігін қанағаттандыру туралы арнайы тараушалар бар.
Тілдік саясат жүргізудің аталған кезеңінде Татарстан Республикасының көпұлтты халқының ұлттық-тілдік мүддесі тұрақтанды, тілдердің бейбіт қатар өмір сүру салты қалыптасты. 2004-2013 жылғы Бағдарламаның нәтижесі көрсеткендей Татарстан Республикасындағы тілдерді сақтау және дамыту үшін мемлекеттік деңгейде жүзеге асырылған шараларға қарамастан, алға қойылған мақсаттар түгел орындалған жоқ. Кейбіреулерін атап өтуге болады: а) Ресей Федерациясы халықтарының тілдерін сақтау жөнінде тұтас федералдық бағдарламаның жоқтығынан Ресей Федерациясының территориясында татарлар жиі қоныстаған жерлерде татар тілінің қолданылуында қиындықтар туындады; ә) 2004-2013 Бағдарламасы жеткілікті қаржыландырылмады; б) тілдік саясатты құқықтық үйлестірудегі ақтаңдақтардың болды: 2004-2013 жылға арналған Бағдарламада Татарстан Республикасының тілдері туралы заңнамаларды орындамағаны үшін санкциялар мен тілдік қолданыс саласындағы нормативтік құқықтық актілердің жоқтығы, «Татарстан Республикасы мемлекеттік тілдері және Татарстан Республикасындағы басқа да тілдер туралы» (8.07.1992.№1560-ХІІ) заңды жүзеге асыру ережесі механизімінің жеткіліксіздігі; в) білім беру туралы федералдық заңнамалардың, оның ішінде қорытынды атестацияда тіл таңдаудың өзгеруі, Ресей Федерациясы білім беру жүйесіндегі білім беру құзыреттілігінің құрамынан ана тілі құзыреттілігінің алынып тасталуы; г) татар тілін білуге деген ұмтылыстың әлсіздігі; д) «мектепке дейінгі, бастауыш, орта (жалпы және кәсіби) және жоғары білім беру» схемасы бойынша ана тілінде үздіксіз білім беру жүйесінің толық аяқтамауы; е) татар тілі бойынша тілдік сертификаттау жүйесінің жоқтығы; ж) стандарттар мен технологиялар, сәйкесті нормалар негізінде ақпараттық-коммуникациялық кеңістікте татар тілінің қызметін қолдауда кешенділік пен жүйеліліктің жетіспеушілігі. «2014-2020 жылдарға арналған Татарстан Республикасындағы мемлекеттік тілдерді және Татарстан Республикасындағы басқа да тілдерді сақтау, (изучение) оқу және дамыту» жөнінде мемлекеттік бағдарлама қабылданды. Аталмыш бағдарлама Ресей Федерациясының Конституциясына, 1991 жылы 25 қазанда қабылданған (№1807-1) «Ресей Федерациясы халықтарының тілі туралы», 2005 жылдың 1 маусымында қабылданған (№53-ФЗ) «Ресей Федерациясының мемлекеттік тілі» федералдық заңдарына, 2012 жылдың 19 желтоқсанында (№1666) Ресей Федерациясы Президентінің Жарлығымен бекітілген «2025 жылға дейінгі кезеңге арналған Ресей Федерациясының мемлекеттік ұлттық саясат Стратегиясына», Татарстан Республикасы Конституциясына, 1992 жылы 8 шілдедегі (№1560-ХІІ) «Татарстан Республикасының мемлекеттік тілдері туралы және Татарстан Республикасының басқа да тілдері туралы» және 2013 жылғы 12 қаңтарда қабылданған (№1-ЗРТ) «Татар тілін Татарстан Республикасының мемлекеттік тілі ретінде қолдану туралы» заңдарына және 2008 жылы 3 шілдеде (№УП-312) Татарстан Республикасы Президентінің Жарлығымен бекітілген Татарстын Республикасының мемлекетік ұлттық саясатының Концепциясына негізделе отырып, жасалынды. Бұл бағдарлама Татарстан Республикасындағы мемлекеттік тілдерді және Татарстан Республикасындағы басқа да тілдерді сақтау, оқу (изучение) және дамытуға ыңғайлы жағдай туғызуға бағытталған. Татарстан Республикасында 173 ұлттың өкілдері тұрып жатыр. Саны 10 мың адамнан асатын 8 ұлт бар: тататрлар (53,5 пайыз), орыстар (39,7 пайыз), чуваштар (3,1 пайыз), удмурттар (0,6 пайыз), мордва (0,5 пайыз), марийлер (0,5 пайыз), украиндықтар (0,5 пайыз), башқұрттар (0,4 пайыз) және т.б. 2010 жылғы Бүкілресейлік халық санағы көрсеткендей, Республикада қалыптасқан көпмәдениеттік жағдай ұлттық екі тілділік пен көптілділіктің кең тарағанын көрсетеді. Оның ішінде: Татарстан Республикасында тұратын, өз ана тілін білемін деп көрсеткен халықтың үлес салмағы: татарлар – 92,4 пайыз, орыстар – 99,9 пайыз, чуваштар – 82,1 пайыз, удмурттар – 83 пайыз, мордвалар – 66 пайыз, марилер – 72,5 пайыз, украндықтар – 47,5 пайыз, башқұрттар – 46,3 пайыз. Көп ұлтты Татарстан Республикасы тұрғындарының орыс тілін білу көрсеткіші: татарлар – 95,5 пайыз, орыстар – 99,9 пайыз, чуваштар – 97,3 пайыз, удмурттар – 96,1 пайыз, мордвалар – 99,4 пайыз, марилер – 97,3 пайыз, украндықтар – 99,7 пайыз, башқұрттар – 99 пайыз. Көп ұлтты Татарстан Республикасы тұрғындарының татар тілін білу көрсеткіші: татарлар – 92,4 пайыз; орыстар – 3,6 пайыз, чуваштар – 14,1 пайыз, удмурттар – 35 пайыз, мордвалар – 4,4 пайыз, марилер – 29,8 пайыз, украндықтар – 3,6 пайыз, башқұрттар – 65,7 пайыз. Татар тілін игеру дәрежесінің артуының басты себебі республиканың білім беру жүйесіне татар тілін оқытуды енгізу екенін атап өткен жөн. Білім беру мекемелеріндегі жүргізілген әлеуметтік зерттеулердің нәтижелері бойынша орыс тілді оқушылырдың 12 пайызы татар тілінде еркін сөйлейді, оқиды, жаза алады, респонденттердің 20 пайызы қиындықпен сөйлейді, 23 пайызы түсінеді, бірақ сөйлемейді, ал 34 пайызы татар тілін білмейді. Республика тұрғындарының мәдени-тілдік құқығын жүзеге асыру үшін заңнамалық база қалыптасқан. Сонымен қатар тілдік салада федеральдық, аймақтық және муниципалдық деңгейде нормативті құқықтық үйлестірулер бар. Тілдердің дамуына ақпараттық кеңістік зор әсер етеді. Соңғы кездерде тілдердің лексикалық көлемінің қысқаруы, орфографиялық, пунктуациялық және стилистикалық қателердің көбеюі, оның ішінде ақпарат құралдарында байқалады. Жастардың тілі шетелдік сөздермен, жаргондармен, вулгаризмдермен және компьютерлік лексиканың қалдықтарымен (издрежки) толы. Мемлекеттік, ведомостылық және муниципалдық өкіметтің барлық деңгейінде тілдерді қорғау механизмін дайындаудың қажеттілігі айтылып отыр. Бұл бағытта білім мекемелері жетекші орын алады. Татарстан Республикасында мемлекеттік тілдерді оқу және ана тілде білім алуды дамыту қамтамасыз етілген. Атап айтсақ, жалпы білім беретін мектептерде 8 ана тілі оқытылады: орыс, татар, чуваш, марий, удмурт, мордва, башқұрт, иврит. Соңғы екі онжылдықтағы гуманитарлық саладағы ғылыми-іргелі зерттеулердің жағдайын талқылау теориялық сипаттағы іргелі еңбектердің жетіспеушілігін көрсетеді. Отандық, әлемдік лингвистика мен татар тіл білімінің жетістіктері әлі де толық іс жүзінде қолданылмай келеді. Қазан ғылыми лингвистикалық мектебінің дәстүрін дамыту және сақтау жаһандану тұсында да өте маңызды. Елдегі жазба мәдениет ескерткіштерін сақтау ісі өзекті болып тұр. Көне жазбалардың тілін танып-түсіну, Татарстан Республикасының мұражай қорларындағы және кітапханаларындағы ескі баспа кітаптарын зерттеу қажеттілігі туындап отыр. Шетелдік мұрағаттардағы, кітапханалардағы, мұражайлардағы татар ұлтына тікелей қатысты жазба ескерткіштерді тауып, кейін қайтару және осы деректерді ғалымдар мен жалпы қоғамның кең көлемде зерттеуіне мүмкіндік туғызу қажет. Татар халықының даму тарихы күрделі. Жаһандану дәуірінде тұсында Ресей татарлары мен әлемдегі татар ұлтының өкілдерінің мәдени ассимиляциясы күшеюде. Татар тілінің қоғамдық қызметінің әлісіреуі ұлттық өзіндік ерекшеліктің және ғасырлық дәстүрлердің жоғалуына басты себеп. Ана тілін жақсы білетін татарлардың азаюы дәстүрлі сипат алып отыр. Бұл үдеріс татар тілді мектептер санының азайуымен, татарлар жиі қоныстанған аймақтарда жоғары білім беретін оқу орындарында татар бөлімдерінің қысқартылуымен, оқу жүйесінде татар тілінде толық қызмет көрсетудің институциональдық саяси-құқықтық және мүмкіндіктерінің әлсіреуімен жалғасын тапты. Татар халқының ана тілін және этникалық мәдениетін жолғалту қауіпі әдебиет пен мәдениетті,татар тілін дамыту мен тарату, сақтау мәселесінің өзектілігін арттырады. 2014-2020 жылдарға арналған Татарстан Республикасындағы мемлекеттік тілдерді және Татарстан Республикасындағы басқа да тілдерді сақтау, оқу (изучение) және дамыту» жөнінде мемлекеттік бағдарламаның негізгі мақсаты бар. Басты мақсат – Татарстан Республикасы татар, орыс тілдерін және басқа да тілдерді, соныен қатар республикадан тыс жерлердегі татар тілін сақтау, оқу (изучения) және дамыту үшін жағдай қалыптастыру. жүктеу/скачать 0,9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|