1.4.
Педагогикалық
ғылымдар
жүйесі
Педагогика
–
кең
ауқымды
ғылым
.
Оның
шұғылданатын
оқу
жəне
тəрбие
мəні
мен
олардың
барша
байланыстарын
жеке
бір
ғылым
шеңберінде
қамту
мүмкін
емес
.
Педагогика
дамудың
ұзақ
жолын
басынан
кешіріп
,
көптеген
білімдер
жинақтап
,
бүгінгі
күнде
ғылыми
білімдердің
кең
тармақты
жүйесіне
айналып
отыр
.
Сондықтан
бүгінгі
педагогиканы
тəрбие
жөніндегі
ғылымдар
жүйесі
деп
атаған
дұрыстау
келеді
.
Педагогиканың
ірге
тасы
-
философия
,
дəлірек
айтсақ
,
тəрбие
проблемаларымен
арнайы
шұғылданатын
оның
тəрбие
философиясы
тармағы
.
Тəрбие
философиясы
өз
алдына
білім
саласы
ретінде
тəрбиелік
практикада
əртүрлі
философиялық
жүйе
идеяларын
пайдаланады
.
Философия
–
педагогикаға
танымның
жалпы
бағыт
-
бағдарын
,
педагогикалық
құбылыстар
мен
процестерді
зерттеудің
əдіс
-
тəсілдерін
көрсетеді
.
Сондықтан
да
,
философияны
оның
біртұтас
жəне
жүйелік
,
құрылымдық
талдау
əдістерімен
бірге
педагогиканың
əдіснамалық
негізі
деп
атау
қабылданған
.
Қоғамдық
құбылыс
ретінде
тəрбие
дамуы
мен
педагогикалық
білімдердің
өткен
жолын
педагогика
тарихы
зерттейді
.
Өткенді
түсіне
отырып
,
болашаққа
көз
тігеміз
.
Бастан
кешіргенді
зерттеу
жəне
оны
бүгінгімен
салыстыру
осы
заманғы
құбылыстардың
негізгі
даму
кезеңдерін
нақтылаумен
бірге
бұрынғы
қателерді
қайталаудан
сақтандырады
.
Педагогика
жүйесі
келесі
салаларды
қамтиды
:
жалпы
педагогика
;
жас
кезеңдер
педагогикасы
;
əлеуметтік
педагогика
;
арнайы
педагогика
.
Жалпы
педагогика
–
адам
тəрбиесі
заңдылықтарын
зерттеп
,
барша
типтегі
тəрбиелік
мекемелердегі
оқу
-
тəрбие
процесінің
жалпы
негіздерін
теориялық
тұрғыдан
қарастыратын
іргелі
ғылыми
пəн
.
Қалыптасқан
дəстүр
бойынша
жалпы
педагогика
төрт
бөлімнен
тұрады
. 1)
оқу
-
тəрбие
процесінің
негіздері
; 2)
дидактика
(
оқу
теориясы
); 3)
тəрбие
теориясы
; 4)
мектеп
тану
.
Жас
кезеңдер
педагогикасы
педагогиканың
мектепке
дейінгі
жəне
мектептік
жүйелерін
өз
алдына
бөліктеп
қарастырады
.
Олар
өсіп
келе
жатқан
əулеттің
белгілі
жас
тобына
байланысты
оқу
-
тəрбие
іс
-
əрекеттері
ерекшеліктерін
бейнелейтін
тəрбие
заңдылықтарын
зерттейді
.
Бүгінгі
күнде
жас
кезеңдер
педагогикасы
орта
білім
берудің
барша
жүйесін
қамтиды
.
əрқилы
жас
топтарында
немесе
оқу
-
тəрбие
мекемелеріндегі
тəрбие
айырмашылықтарын
танытушы
дербес
педагогикалық
салалар
пайда
болуда
.
Олардың
ішінде
қазіргі
күнде
өз
алдына
пəн
ретінде
оқылатындары
–
мектепке
дейінгі
педагогика
,
кəсіби
техникалық
мектептер
педагогикасы
,
өндірістік
педагогика
,
ұзақтан
оқыту
педагогикасы
жəне
т
.
б
.
Ғылыми
пəндер
ішінде
ересектердің
педагогикалық
проблемаларымен
айналысып
,
қарқынды
даму
жолына
түскен
–
жоғары
мектеп
педагогикасы
.
Оның
міндеттері
-
барша
деңгейдегі
ресми
,
ресми
емес
тіркелген
жоғарғы
оқу
орындарында
жүріп
жатқан
оқу
-
тəрбие
процесінің
заңдылықтарын
ашып
беру
,
қазіргі
ауыспалы
кезеңде
жоғары
білім
алудың
арнайы
проблемаларын
зерттеу
,
жоғары
технологиялық
жəне
компьютерлік
оқу
жүйелерінің
принциптерімен
таныстыру
.
Дипломнан
соңғы
білім
педагогикасы
еңбек
педагогикасымен
тығыз
байланыста
мамандық
көтеру
,
сонымен
бірге
нарықтық
экономикаға
орай
көкейкесті
болып
тұрған
халық
шаруашылығының
əртүрлі
салаларында
қызмет
етіп
жатқан
жұмысшылардың
қайта
мамандану
,
егделік
жасқа
келгенде
жаңа
білімдерді
,
жаңа
кəсіпті
игеру
мəселелерімен
шұғылданады
.
Арнайы
жағдайларда
өтетін
тəрбие
процестер
ерекшелігін
əскери
педагогика
зерттейді
.
Əлеуметтік
педагогика
ауқымында
отбасы
педагогикасы
,
мəжбүрлі
тəрбие
(
первентив
)
педагогикасы
,
алдын
алу
(
профилактикалық
)
педагогикасы
дамуда
.
Өз
дамуында
əрқилы
мүшелік
бұзылыстар
мен
ауытқуларға
ұшыраған
адамдар
арнайы
педагогика
аймағында
зерттеледі
.
Есітпейтіндер
мен
мылқаулар
оқуы
жəне
тəрбиесімен
сурдопедагогика
,
зағиптар
-
тифлопедагогика
,
ақыл
-
есі
кемдер
-
олигофренопедагогика
шұғылданады
.
Педагогика
ғылымдарының
арнайы
тобын
жекеленген
немесе
пəндік
əдістемелер
құрайды
.
Олар
оқу
-
тəрбие
мекемелерінің
барша
типтерінде
өтілетін
нақты
оқу
пəндерінің
оқытылуы
мен
игерілуі
заңдылықтарын
ашып
,
мұғалімдерге
ұсынады
.
Өз
пəнін
оқыту
əдістерімен
əрбір
педагог
жоғары
деңгейде
таныс
болуы
міндетті
.
Педагогиканы
оқыту
əдістемесі
де
жоқ
емес
.
Қолыңыздағы
оқу
құралы
осы
əдістеме
талаптарына
лайық
жазылған
.
Соңғы
он
жылдықтарда
педагогиканың
барша
салалары
дəстүрлі
əдістемелерден
ерекшеленген
,
нақты
жағдайларда
жоғары
нəтижеге
жеткізуші
ең
тиімді
деген
жолдар
мен
тəсілдерді
түзуге
көмектесетін
жекеленген
технологиялар
жасау
бағытында
дами
бастады
.
Тəрбиеге
байланысты
жаңа
ғылым
салалары
педагогиканың
дəл
жəне
техникалық
білімдермен
тоғысында
қылаң
бере
бастады
.
Олар
–
кибернетикалық
,
математикалық
,
компьютерлік
педагогика
,
суггестология
(
гипноздық
сендірумен
жедел
оқыту
жүйесі
)
жəне
т
.
б
.
Осы
заманғы
педагогика
адам
жөніндегі
басты
ғылымдардың
бірі
ретінде
ауқымды
да
қарқынды
даму
жолына
түсті
.
Сонымен
,
бұл
күнде
педагогика
кең
тармақты
ғылыми
жүйе
ретінде
танылған
.
Бұл
жүйеде
мектеп
педагогикасы
маңызды
орынға
ие
.
Себебі
тəрбие
процесі
əсіресе
балалық
шақта
жылдам
жүрісте
болады
,
сондықтан
да
оны
жоғары
кəсіптік
деңгейде
басқара
білу
қажет
.
Өз
проблемаларын
шешу
барысында
педагогика
көптеген
ғылымдардың
деректерін
пайдаланады
.
1.5.
Педагогика
жəне
басқа
ғылымдар
Адам
жөніндегі
ғылымдар
жүйесіндегі
педагогиканың
орны
оны
басқа
ғылымдармен
байланыстыра
қарастырғанда
ғана
айқындалуы
мүмкін
.
Өзінің
ұзаққа
созылған
тарихында
педагогика
көптеген
ғылымдармен
тығыз
байланыста
болып
,
өз
дамуы
мен
кемелденуінде
олардың
əрқилы
ықпал
-
əсеріне
ұшырап
отырды
.
Бұл
ұштастықтардың
кейбірі
тарих
тұңғиығынан
жалғасып
келе
жатса
,
енді
біреулері
-
кейінгі
,
жақын
дəуірлерде
пайда
болды
.
Педагогиканың
алғашқы
байланыс
түзген
білім
салалары
-
философия
мен
психология
.
Бұл
ғылыми
«
одақ
»
қазіргі
күнде
де
педагогикалық
теория
мен
практиканың
кең
,
өрістеп
дамуының
алғы
шарты
.
Педагогиканың
философиямен
байланысы
өте
бір
ұзақ
та
өнімді
болды
,
себебі
философиялық
идеялардан
педагогикалық
тұжырымдар
мен
теориялар
туындап
отырды
.
Педагогикалық
ізденістердің
бағыттары
белгіленді
,
сонымен
бірге
педагогиканың
əдіснамалық
негізі
осы
философиялық
көзқарастардан
қалыптасты
.
Философиялық
бағыттар
(
экзистенциалды
,
прагматикалы
,
неопозитивистік
,
материалистік
т
.
б
.)
жүйесін
ұстануына
орай
педагогика
зерттеушілерінің
оқу
-
тəрбие
саласындағы
ғылыми
-
ізденіс
жолы
,
білім
беру
процесінің
мəні
мен
мағынасы
,
мақсаты
мен
технологиялық
сипаттамасы
айқындалады
.
Философия
сонымен
бірге
педагогикалық
болмыс
пен
нақты
тəжірибені
теориялық
тұрғыдан
түсінудің
құралы
ретінде
қолданылып
,
жаңа
педагогикалық
тұжырымдамалар
жасаудың
бастау
көзін
береді
.
Педагогиканың
ежелден
келе
жатқан
дəстүрлі
де
аса
бір
құнды
байланысы
жантану
(
психология
)
ғылымымен
орныққан
.
Адам
табиғатын
білу
,
оның
тума
қасиеттері
мен
мүмкіндіктерін
түсіну
,
тұлға
дамуы
мен
оның
жандүниелік
қозғалыстарында
байқалатын
заңдылықтар
жəне
оларды
басқарушы
тетіктерді
ескеру
,
сонымен
бірге
оқу
мен
тəрбие
жүйесін
осы
психикалық
заңдылық
,
қасиет
-
сапа
,
қажеттіктер
мен
мүмкіндіктерге
негіздей
отырып
құрастыру
талаптарын
елеулі
ғұлама
-
педагогтардың
бəрі
де
алға
тартып
отырған
.
Дегенмен
,
ескеретін
жəйт
:
тұлғаның
дамуы
мен
қалыптасуын
бір
жақты
тек
психологиялық
шарттармен
ғана
түсіндіру
шынайылыққа
келмейді
,
себебі
педагогтар
мен
балалар
өмірі
табиғи
заңдылықтардан
кейде
басымдау
түсетін
əлеуметтік
-
педагогикалық
жағдайларға
тəуелді
келеді
,
тіпті
сол
психологиялық
дүние
,
болмыстың
өзі
де
арнайы
қоғамдық
ықпал
нəтижесінде
өзгеріске
келуі
əбден
мүмкін
.
Педагогиканың
басқа
ғылымдармен
байланысы
адамды
тұлға
ретінде
зерттеуімен
ортақ
келетін
философия
жəне
психология
аймағымен
шектеліп
қалмайды
.
Оның
адамды
тіршіліктегі
сипатында
танушы
анатомия
,
физиология
,
астрология
жəне
медицина
ғылымдарымен
де
байланысы
заңды
құбылыс
.
Адам
дамуына
ықпал
жасаушы
табиғи
жəне
əлеуметтік
факторлар
арақатынасынан
туындайтын
проблема
-
педагогика
үшін
өзекті
мəселелердің
бірі
.
Адамның
жекеленген
табиғи
дамуын
зерттеуші
Достарыңызбен бөлісу: |