Оқулық Алматы, 2013 Əож кбж қ Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
Əртүрлі топырақтардағы рН өзгеруі
жүктеу/скачать 3,79 Mb.
|
kabysheva-topyraktanu
- Бұл бет үшін навигация:
- Топырақтың актуалды қышқылдығы
- Топырақтың потенциалды қышқылдығы
- Топырақтың гидролитикалық қышқылдығы
- Топырақтың негіздермен қанығу дəрежесі (V)
- Топырақтың буферлік қабілеті
Əртүрлі топырақтардағы рН өзгеруі
Топырақтың актуалды қышқылдығы, топырақ ерітіндісінің қышқылдығы сутек ионының (Н+) гидроксил ионының (ОН-) кон- центрациясы артық болғанда байқалады. Топырақта өнебойы СО2 түзіліп тұрады. Ол топырақ ылғалымен əрекеттесіп, көмір қышқылын Н2СО3 түзіп, Н жəне НСО ионда- + - рына диссоциацияланады. Нəтижесінде топырақ ерітіндісінде сутек иондарының концентрациясы артады да, ерітінді қышқылданады. Сонымен топырақ ауасында СО2 концентрациясы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым ерітінді қышқылданады. Егер топырақта сіңірілген күйде натрий ионы көп болса (сор жəне сортаң), онда ерітіндіде көмір қышқылды натрий тұздары түзіліп, ерітінді сілтілі келеді. Егер топырақта кальций мен магний карбонаттары жəне сіңіріл- ген катиондар арасында кальций көп болса (сұр, қара топырақ), онда топырақ ерітіндісінде кальций бикарбонаты орын алып, топырақты əлсіз сілтілендіреді. Қышқылды жəне күшті қышқылды шымды-күлгін жəне шымтезекті-батпақты топырақтарда сіңірілген күйде кальций аз, сутек пен алюминий иондары көп, топырақ ерітіндісін көмір қышқылы мен қатар еритін органикалық қышқылдар жəне гидро- лиз нəтижесінде қышқыл мен əлсіз негіз пайда қылатын алюминий тұздары қышқылдандырады. Сонымен топырақ ерітіндісінің реакциясы топырақтың сіңіру кешеніндегі катиондардың құрамына қарай өзгереді. Топырақтың потенциалды қышқылдығы – топырақтың сіңіру кешеніңің қышқылдығы, оны топырақта сіңірілген сутек не- месе алюминий иондары тудырады. Топырақтың алмасу қышқылдығы – топырақтың сіңіру кешеніңің қышқылдығы, оны топырақта алмаса сіңірілген сутек не- месе алюминий иондары тудырады. Алмасу қышқылдық топырақты бейтарап тұздың ерітіндісімен (KCl) өңдегенде анықталады. Алмасу қышқылдықты KCl судағы ерітіндісінің рН шамасымен немесе 100 г топырақтағы миллиграмм-эквивалентпен өрнектейді. Топырақтың алмасу қышқылдығы шамасына актуалды қышқылдық та кіреді. Сондықтан алмасу қышқылдығының шамасы актуалды қышқылдықтан жоғары болады. Топырақтың гидролитикалық қышқылдығы – топырақтың сіңіру кешенінің қышқылдығы, оны топырақпен берік байланысқан, қиын алмасатын сіңірілген сутек иондары тудырады. Гидролитика- лық қышқылдық топырақты гидролитті сілтілі тұздың ерітіндісімен (CH3COONa) өңдегенде анықталады. Гидролитикалық қышқылдықты 100 г топырақтағы миллиграмм- эквивалентпен өрнектейді. Топырақ ерітіндісінің реакциясы алмасу жəне гидролитикалық қышқылдықтарының өлшеміне ғана емес, топырақтың негіздермен қанығу дəрежесіне де байланысты болады. Егер топырақтың гидролитикалық қышқылдығының шамасын Н əрпімен, сіңірілген негіздердің қосындысын (Ca, Mg, K, Na жəне т.б.) S əрпімен белгілесек, онда топырақтың жалпы сіңіру сыйымдылығы T болғанда: S + H = T. Топырақтың сіңіру сыйымдылығы 100 г топырақтағы милли- грамм-эквивалент түрінде өрнектеледі. Топырақтың негіздермен қанығу дəрежесі (V) – сіңірілген негіздердің қосындысын (S) сіңіру сыйымдылығына (Т) қатынасын пайызбен өрнектеу: 12–1427
Топырақтың негіздермен қанығу дəрежесі жалпы сіңіру сыйымдылығының қандай бөлігі сіңірілген негіздерге, қайсысы гидролитикалық қышқылдыққа тиетінін көрсетеді. Негіздермен қанығу дəрежесінің шамасы топырақтың қышқылдығы мен сіңіру қабілетінің маңызды көрсеткіші болып табылады. Топырақ ерітіндісінің реакциясы тұрақты болмайды. Əртүрлі биологиялық, химиялық жəне физикалық-химиялық құбылыстар- дың нəтижесінде топырақта қышқылдар немесе негіздер пайда бо- лып, топырақ реакциясы өзгеріп тұрады. Топырақ реакциясы енгізілетін тыңайтқыштар əсерінен де өзгереді. Мысалы, физиологиялық қышқылды тұздарды (NH4Cl, (NH4)2SO4, т.б.) енгізгенде топырақ ерітіндісі қышқылданады, ал физиологиялық сілтілі тұздарды (NаNO3, Ca(NO3)2) пайдаланғанда қышқылдығы азаяды немесе топырақ ерітіндісі сілтіленеді. Физиологиялық қышқылды немесе физиологиялық сілтілі тыңайтқыштарды əрдайым енгізгенде топырақ ерітіндісінің ре- акциясы күшті өзгере алады да, өсімдіктердің жəне топырақ микроорганизмдерінің тіршілігіне үлкен əсер етеді. Бірақ əртүрлі топырақтарда реакцияның өзгеруі бірдей болмай- ды. Біреуінде топырақ ортасы баяу, басқаларында жылдам өзгеріп тұрады. Топырақтың буферлік қабілеті – топырақтың ерітіндісі реакциясының қышқылды немесе сілтілі жаққа өзгеруіне қарсы тұра алатын қабілеті. Топырақтың буферлігі оның қатты жəне сұйық бөліктерінің қасиеттеріне байланысты өзгеріп тұрады. Топырақ ерітіндісінің буферлік қабілеті оның құрамындағы əлсіз қышқылдар (Н2СО3, суда еритін органикалық қышқылдар) жəне олардың тұздары болуына байланысты. Топырақ буферлігінің минералды тыңайтқыштарды дұрыс қолдану үшін маңызы зор. Мысалы, буферлігі төмен топырақтарға физиологиялық қышқылды тыңайтқыштарды енгізгенде, дақыл- дардың жəне топырақ микроорганизмдерінің дамуына теріс əсер етеді. Органикалық тыңайтқыштарды үздіксіз енгізу мен əктеу топырақтың сіңіру сыйымдылығын жəне негіздермен қанығу дəрежесін арттырады да, оның буферлігін жоғарылатады. жүктеу/скачать 3,79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|