ОҚулық Атыраулық заманауи жазушылардың қазақ және орыс тілдеріндегі шағын прозалық жинағы
жүктеу/скачать 34,49 Mb.
|
* * *
Старые Актрисы «пили чай». В это понятие, входило, конечно же, распитие не только настоя из гранулиро- ванных листьев индийского куста, но и потребление более горячительных, хотя и менее благородных на- питков, без которых чаепитие Старыми Актрисами не представлялось полноценным… Они всегда собирались и «пили чай» в костюмерной, закусывая сам чай и сопровождающие напитки разо- гретыми на старой электроплитке домашними обе- дами, острыми и пряными салатами, купленными в близлежащем корейском магазинчике готовой еды, и еще более острыми и пряными, на их, Старых Актрис, вкус, сплетнями. Сплетни составляли важнейшую часть жизни Старых Актрис. Наверное, так было, и так будет со всеми жен- щинами, когда они становятся Старыми. Особенно если эти женщины – актрисы. Тем более – если они актрисы Старого Театра, в котором давно не ставят- ся большие спектакли. Но больше всего перца, соли и сои в салате из их сплетен появляется тогда, когда в Театре назревают перемены. Особенно такого рода. В Театре снимают фильм. В фильме снимается Моло- дая Актриса, а Старые Актрисы незаслуженно задви- нуты Режиссером куда-то… вглубь и вдаль, в самый пыльный и темный конец сцены, куда даже направ- ленный свет из прожектора-пушки не достанет – так им казалось. Об этом они говорили. И за это ненави- дели – фильм, Режиссера, Молодую Актрису, и, хотя никогда себе в этом не признались бы – даже сам Те- атр. Костюмерная находилась далеко от гримерной, где Молодая Актриса готовилась к своей роли. Другая сторона сцены, другие кулисы, другое крыло… Правое, если стоять лицом к сцене. Левое – если сто- ять на самой сцене. Может быть, поэтому актрисам, давно привыкшим сидеть в зале собственного Театра, казалось, что они правы. И только старому Театру так не казалось. Но Стрые Актрисы давно уже не чувствовали свой Театр. В них вовсю бурлила Степь, с каждым годом все сильнее побеждая Город, в котором они родились 242 243
Қалаларын жеңе отырған Дала қайнап жататын. Өйткенi кәртайған сайын оларда Дәстүрдiң тамы- ры тереңге жайылған еді. Ал Дәстүрді Дала жасаған болатын. Қала тым жас болды, және оны құрған олар- да, көшпендiлер емес, әрі оның дәстүрi бұрынғы далалықтар үшiн жат болды. Даланың өзі киім бөлмесінде отырды, Кәрі Актрисалардың көздерiмен өзіне-өзі қарады, шай, арақ және коньяк ішті, қызыл бұрышты көксерке салатын тіске басты, және де өмiріне шағынды. Дала өзін өзiн тыңдады, және оның Дәстүрі адамдар- ды сонша өзгерткеніне шошынды.. Ол бірақ былай еткісі келмеген, осы үшін тырысқан жоқ, бірақ міне, тірілер – өлілер сияқты, өздеріне сәтсіздік тілейді – иә, ал сәттілікке олардың ойынша ендігі уақыттары да, күштері де қалмаған, бірақ барлығында сәтсіздік болсын деп армандаушы, әсiресе жаңа ғана басынан еденге Томирис ханшаның бас киiмi түсіп кеткен Жас Актрисаға... Грим бөлмесі алыста орналасқандықтан, грим бөлмесінің нағыз иесі осы жерде, киім бөлмесінде отырды, ол бірақ аты жазылған алтынды қалақша iлiнiп тұрған есікте не болып жатқанын біле алмады. Еңбек Сiңiрген Кәрі Актриса қолына қымбат емес, ащы, ендігі жылып кеткен арақ құйылған рөмкені ұстап дәл мұндай атақтары жоқ, бірақ – Кәрі, басқа да кәрі Актрисалардың дірлідеген қолдарымен ұстаған рюмкаларына ұсынды, оның өзі неге тұрады! Мұның айтар тілегін тек олар ғана түсіне алады: «Бiздiң Те- атр қабырғасында біздің жасағанымызды лайықты бағалай алатын режиссер пайда болсын деп, iшiп қоямыз»... Театрдің өзі бұл сөздерден үрпиіп қалды. Сiздердің бұрын жасаған істеріңізді қалай бағалауға бола- ды, егер өз істеріңізбен өздеріңіз жасаған қазіргіні бүлдіріп жатсаңыздар? – деп Кәрі Актрисалар- дан сұрағысы келді, бiрақ олар оны көптен бері естімейді. Дала бұл сөздерден дір етті және шошына ойла- ды: - Сендер баяғыда құрған және жасағандарыңмен мақтанасыңдар, бірақ бұл менің еңбегім ғой, әрі сен- дер ұялуға тиісті істеріңді қазір жасап жатсыңдар, бұл да менiң істегенім! Томиристің бас киімі еденге құлады... Дала селт етті... Театр үрпиісті... Кәрі Актрисаның кәрі қолдарындағы рөмке оған ұсынған қырлы стақанның шыны шетiне дейiн жетіп, сәл дірілдеген саусақтарынан түсіп кетіп, арзан шынының iрi сынықтарға бөлінген зыңылдаған дауысы шығып сынып қалды, киім бөлмесінің ағаш еденіне қара сия тамшысындай болып арақ төгілді... и выросли, но частью которого так и не стали. Потому что чем старее они становились, тем сильнее в них жила Традиция. А Традиция была созданием Степи. Город был слишком молод, и его создавали не они, не кочевники, и его традиции не стали для быв- ших степняков родными. Степь сидела в костюмер- ной, смотрела сама на себя глазами Старых Актрис, пила чай, водку и коньяк, заедала салатом из судака под красным перцем, и жаловалась на жизнь. Степь слушала саму себя, и ужасалась тому, что сде- лала с людьми ее Традиция. Не этого она хотела, не к этому стремилась, но вот они, живые-как мертвые, желающие уже не успеха себе – нет, на успех, как им кажется, у них уже нет ни времени, ни сил, но меч- тающие о неудаче для всех прочих… для молодых… и в особенности – неудачи ей, Молодой Актрисе… С головы которой только что упал и с глухим стуком ударился о пол убор царицы Томирис… Гримерная находилась далеко, настоящая владелица гримерной сидела здесь же, в костюмерной, она не могла знать, что сейчас происходит в помещении, на двери в которую висит золоченая табличка с ее име- нем. Старая Заслуженная Актриса держала в руке рюмку, наполненную недорогой, горькой, и уже потеплевшей водкой, которую протягивала к рюмкам в дрожащих руках других старых Актрис, не таких заслуженных и почтенных, как она, но – Старых, а это чего-то да стоит! Ведь только они могут понять смысл ее тоста: «Выпьем же за то, чтобы в стенах нашего Театра на- конец то появился Режиссер, который сможет по до- стоинству оценить то, что мы сделали!»… Сам Театр поежился от этих слов. Как можно оценить то, что вы сделали в прошлом, если каждым своим де- лом в настоящем вы разрушаете сделанное вами же? – хотелось спросить ему Старых Актрис, но они его уже давно не слышали. Степь содрогнулась от этих слов и подумала в ужасе: - Вы гордитесь тем, что создавали и творили когда то, и это было не моей заслугой, но то, чего вы должны стесняться, вы делаете сейчас, и это уже заслуга моя! Шапка Томирис ударилась о пол… Вздрогнула Степь… Поежился Театр… Рюмка в руке старой Актрисы, не дотянувшись до стеклянного края про- тянутого к ней граненного стакана, выпала из чуть дрожащих пальцев, разбилась с некрасивым звоном дешевого стекла на крупные осколки, водка черной кляксой разлилась по деревянному полу гримерной… 244 245
* * * Сонда театр айтты: - Құлақ сал, маған сенiң көмегің қажет! Сонда Дала жауап бердi: - Мүмкiн менікі дұрыс емес шығар… Олар бiр-бiрлерiн есіттi. Алғаш рет, қанша уақыт өткеннен кейiн, Далада Қала, ал онда - Театр пайда болған соң. Олар бірін-бір түсінді. Және де Дала айтты: - Саған не қажет еді? Театр жауап бердi: - Маған Батыр қажет. Дала сұрады: - Сенiң режиссерiң саған несімен ұнамайды? Ол бәрiн өзгерткісі келеді? Театр түсiндiрдi: - Маған СЕНIҢ Батырың керек. Бұл Театрға Даланың Батыры қажет. Тек ол ғана бiздi до- стастыра алады. Тек ол ғана құбыжыққа айналған ескі Дәстүрді жеңе алады. Сен маған осындай қаhарман тауып бере аласың ба? Дала жауап бердi: - Иә! * * * Кәрi Актер режиссерге қарады да, кенет түсiндi. Ол айқын, анық, оның қанында бар Даланың өзі сияқты әлемге өзінің аспанының тазалығымен, өзінің бүркiтінің өткiр көзімен қарады, оның не жасауы ке- рек екенін көрді. Далалықтар - олар алдымен не істеу керек екенін көредi, мүмкiн сосын ғана, бірақ барлық кезде емес, оларды түсiнеді. Олардың мұндай етіп Даланы жа- сады. Кәрі актер өзінің креслосынан ауыр, қалбақтап көтерiлдi, бiрақ тұрғаннан кейін әрi қарай бозбалаша жеңiл қозғалды. Ал ол есiкті ашып және грим жасай- тын бөлмеден алыс кеткенде тіпі шапшаң қимылдады, ал жас режиссер оның артынан әрең үлгерді. Кәрі актер, сахаралық жел сияқты, көршi грим жа- сайтын бөлмеге қарай шапшаң жүрді,оған дейiн бiр қадамда қалған … * * * Жаңа ғана еденнен ханшаның бас киімін көтеріп алған Жас Актриса, өз басына оны қайтадан киюге талпынды. Оған ол қазiр жылай салатындай болып көрiндi. Қисық iлмектер шашына сұрықсыз ілініп, оның басында бас киім күлкiлi көрінді, және өзіне өзi ханшаға ұқсамайтындай болып көрiндi… Сол сәтте грим салынатын бөлменің есiгі ашылды, және оған Дала баса-көктеп кiріп келе жатты… * * *
И тогда Театр сказал: - Послушай, мне нужна твоя по- мощь!
И Степь ответила: - Может быт, я была не права… Они услышали друг друга. Впервые, спустя столько времени с тех пор, как в Степи появились Город, а в нем – Театр. Они поняли друг друга. И Степь сказала: - Что тебе нужно? Театр ответил: - Мне нужен Герой. Степь спросила: - Чем тебе не подходит твой Режис- сер? Он пытается все изменить? Театр объяснил: - Мне нужен ТВОЙ Герой. Этому Театру нужен Герой Степи. Только он сможет при- мирить нас. Только он сможет победить чудовище, в которую превратилась старая Традиция. Ты можешь дать мне такого героя? Степь ответила: - Да! * * * Старый Актер смотрел на Режиссера, и вдруг понял. Он четко, ясно, словно сама Степь, живущая в его кро- ви, посмотрела на мир чистотой своего неба, острым взглядом своего беркута, увидел, что именно он дол- жен сделать. Степняки – они такие, они сначала видят то, что долж- ны сделать, и может только потом не всегда, понима- ют это. Такими уж их сделала Степь. Старый Актер тяжело, грузно поднялся со своего кресла, но встав, дальше двинулся легко, словно юно- ша. А уж когда он распахнул дверь и вышел прочь из своей гримерки, он двигался так стремительно, что молодой Режиссер еле поспевал за ним. Старый Актер, словно степной ветер, мчался к двери соседней гримерки, до которой оставался один шаг… * * *
И тут дверь распахнулась, и в гримерку ворвалась Степь… 246 247
Барлық желдеткіш құрылғылары, дәліздерінің өкпек желдері және тiптi өзінің ескi қабырғалардағы тым кiшкене саңылаулары арқылы Театр терең күрсiндi. Бұл қабырғада бір кездері Кәрі Актерлермен сомдаған бейнелер өмір сүрді... мыналар әлі Жас болған кезде... Театр бұл бейнелерді бiртұтас түйінге жинақтап, сах- нада ойналған барлық кейіпкерлердің қасіреті пен қуанышын, көз жасы мен күлкісін ыстық шарға жи- нады... Ол бұл түйіннен оған Дала сыйлаған, Жаңа Бейненің басына көтеретін, Жаңа Кейіпкердің тәжін сомдады... * * *
- Ей, жас қыз! Өзiңді кім деп ойлайсың? Кәрі, құрметтi адамдар жиналды, барлығы тек сенi ғана күтуде, ал сен мында әуреленіп, күйбеңдеп жүрсің?!.. * * * Театр тәждi тапсырды. Дала рухтанды.. Бұл әруақ онда әрқашан өмір сүрді. Ана рухы. Жауынгердiң рухы. Билеушінің рухы… * * * Жас Актриса Томирис ханшаның бас киімі оның басында құйып қойғандай тығыз киіліп тұрғанын тіпті де түсінбей қалды. Және ендi тіпті де күлкiлi көрінбейді. Ол өзінде қандай өзгеріс болғанын, және ол ҚАЛАЙ айта алғанын әрі МҰНДАЙДЫ қалай істегенін тіпті де түсінбеді!.. Қарбалассыз, бірақ сонымен бірге ретте - шапшаң, асықпай - бiрақ шапшаңдатып ол өз орыннан тұрды, есiкке саусағын шошайтып, былай деді: - Жоғал бұл жерден! Бұл жай дауыспен айтылса да, осы екі сөздің өзі бір-біріне соғылысқан болат қылыштай, сабы сынған найзалардың ыңырсығанындай, жеңілгендердің өксіктеріндей, жеңiмпаздардың айқайларындай есті- лді, және де бұл осының бәрін жабатындай ақырын бiрақ өктем Билеушінің... Томирис Ханшайымның Дауысы!
Он лепил из этого кома корону Нового Образа, кото- рую вознес над головой Нового Героя, подаренного ему Степью… * * * Старый Актер ворвался в гримерку, словно один из вихрей-бесконаков, что гуляют по степи ранней весной, и глаза его горели, а лицо было искривлено властной гримасой человека, привыкшего повелевать – молодыми, мужчинами, женщинами, конями, вер- блюдами… Слова его были словами истинного бая: - Девчонка! Что ты о себе возомнила? Старые, уважа- емые люди собрались, все только тебя ждут, а ты тут возишься, копаешься?!.. * * * Театр возложил корону. Степь вдохнула дух. Этот дух всегда жил в ней. Дух матери. Дух воина. Дух правительницы… * * * Молодая Актриса даже не поняла, что шапка царицы Томирис сидит на ее голове плотно, словно влитая. И смотрится теперь уже вовсе не смешно. Она вообще не поняла того, что с ней произошло, и КАК она смог- ла сказать и сделать ТАКОЕ!.. Без суеты, но при этом – стремительно, не торопясь – но от этого не менее быстро – она встала со свое- го места, выпростала руку, указуя перстом на дверь, и сказала: - Вон отсюда! Сказано это было негромко, но в голосе, произнес- шем два слова, звучала сталь мечей, бъющихся друг о друга, стон ломающихся древков копий, вопли по- бежденных, крики победителей, и перекрывающий все это негромкий, но властный звку голоса той, кто Правит… Голоса Царицы Томирис! 248 249
Кәрі Актер аһ ұрды, және де есiктің жақтауына сүйендi. Мейлiнше қызбаланып кеткен режиссер, сах- нада айғайлап және өзінің көмекшiсінен жарықты жағуға, камера қосуға, массовка актерлерiн жинауға, осының барлығын бір мезгілде және дереу атқаруды талап етіп, жүгіріп жүр. Кәрі Актердің, грим жасалатын бөлменің жанынан, жұмыс сахнасының жанынан, режиссердiң айқайын естіп жүгiріп келе жатқан, массовкаға шегініп жол ашқан Кәрі Актрисалардың арасынан, костюмін киіп, салынған гримі аяқталмаған, басында Театр кигізген тәжі жарқыраған Даланың өзі келе жатыр... Біздің театрымызда Томирис ханшаның өзі келе жатқандай! * * * Бұл әңгiмені ешқашан бiздiң Театрдың сыртында әңгімелеп бермейдi. Есіне түсіріп айтып беретіндердің көбі ендігі бұл Театрдан кетіп қалған, оларды ешқашан ешкім танымайды да. Тіпті қаланың өзінде де олар жоқ. Бірақ Театрдың өзі де, Даланың өзі де бір кездері олардың бірге болғанын естен шығармайды. Тағы бұл туралы шаңның есінде. Біздің қаланың барлық жеріндегі, біздің даланың барлық жеріндегі шаң, бәріміздің: актерлердің, режиссерлердің, және ханшалардың… кішкене бөлшектеріміз бар шаң... Старый Актер охнул, и прислонился к дверному кося- ку. Режиссер, возбужденный донельзя, бежал к сцене, на ходу крича и требуя от своего помощника вклю- чить освещение, камеры, собрать актеров массовки, причем все этос делать одновременно и немедленно… Из гримерной же, мимо Старого Актера, мимо рабо- чих сцен, сбегающихся на крики Режиссера, мимо и сквозь расступающуюся массовку Старых Актрис в костюмах и незаконченным гримом шла сама Степь, на голове которой сияла корона, возложенная Теа- тром… По нашему театру шла сама Царица Томирис! * * *
250 251
жүктеу/скачать 34,49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|