С. В. Кожанова Жалпы иммунология
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| 8.1-сурет.
Комплементтің классикалык жолмен белсенуінін алғашкы кезендері бранамен байланыскан С5Һ67 өзіне С8 бен С9 косады, нәтижесінде С5-9 макромолекулалы кеиіендер түзіледі. Оларды мембрананы зақым- даушы кешендер немесе лизистік кешендер деп те атайды. С5-9 лизистік кешендері жасуша мембранасында ошактық ультра-кұрьшымдык за- кымдалуды тудыру салдарынан жасуша лизиске ұшырайды. Комплемент жүйесінің классикалык жолмен активтенуі кезінде компоненттердің үдеріске катысу тәртібі 8.2-суретте берілген. С9 молекуласы перфоринге ұқсас нәруыз. Перфорин сиякты С9 да мембрана фосфолипидтерімен байланыскан жағдайда полимериза- цияға ұшырайды, нәтижесінде цилиндрлік кешендер калыптасады. Цилиндрлер мембрананың бүтіндігін бұзатын саңлаулардың түзілуіне алып келеді. Олар аркылы Н+, № ++ және Н20 кіруіне мүмкіншілік пай- да болу салдарынан жасуша осмостык лизиске ұшырайды. С5-9 кешені сұйық фазада да болуы мүмкін, бірак бұл жағдайда онын белсенділігі өте төмен. Бұл жағдайды оның кұрамында сарысулык 8 нәруызының болуымен түсіндіреді. Аталған нәруыз белсенді С5-9 кешенінің түзілуіне кедергі жасайды деген болжам бар. Төменгі тығыздыкты липопротеидтердің де осындай белсенділігі бар. Кейбір тежегіш суб- станциялар (протектин, гликоферин) мембрана кұрамында лизистік кешендермен байланысады және жасуша лизисінің жүзеге асуына кедергі жасайды, мәселен, жасушаны аутолизден корғайды. 110 II Бөлім. Туа біткен иммунитет 8.2-сурет. Комплемент жүйесінің классикалыкжолмен белсенуі Комплемент жүйесінің биологиялык әсерлері: • нысана-жасушаларға және жоғары молекулалык иммунды кешен- дерге лизистік әсер ету (С5-9 кешені); • иммундық жабысу (нейтрофилдер СЗЬ фрагменті бар жасушалар- мен байланысады, сосын гранулалардың экзоцитозы және фаго- цитозы болады); • хемотаксис — сұйык фазаға өткен комплемент фрагменттеріне (СЗа, С5а, С5Һ67) карай лейкоциттердің жылжуы. Осының сал- дарынан иммунологиялык серпіліс дамыған ошакта макрофагтар мен нейтрофилдер жинакталады. Олар иммунды кешендер мен антиген гидролизі нәтижесінде түзілген өнімдерді фагоцитозға ұшыратады. С5 компонентінін жетіспеушілігі кезінде кабыну ошактарында нейтрофилді инфильтрация болмайды; • комплемент жүйесінің активтенуі СЗа жэне 5а анафилак- токсиндерінің түзілуіне алып келеді, олардың физиологиялык кызметі — мес жасушалары мен базофилдердің белсенуін, де- грануляциясын тудыру. Нәтижесінде бөлінген биологиялык белсенді заттар (гистамин, серотонин, брадикинин және т.б.) кантамырларынын өткізгіштігін жогарылата отырып фагоцитердін 8-Тарау. Комплемент жүйесі және оныңтуа біткен және адаптивті иммунды... 111 серпіліс ошағына өтуін камтамасыз етеді. Бірак, СЗа мен С5а фрагменттерінін шамадан тыс түзілуі кезінде вазоактивті амин- дер мен арахидон кышкылының метаболиттерінін көп мөлшерде бөлінуіне байланысты жүрек-кантамыр коллапсы мен бронхо- спазм дамуы мүмкін, яғни анафилаксияға ұксас жағдай дамиды; • кинин жуйесінің белсенуі (С2Ь) де кантамырлары өткізгіштігінің жоғарылауына алып келеді. Комплемет жүйесінін активтенуі барысында, активацияның әрбір кезеніне катысатын молекулалар саны үнемі көбейіп отыратын болғандыктан, олардын реттелуін камтамасыз ететін арнайы жүйе ке- рек. Активацияның әрбір кезені сәйкес тежегішпен бакыланады. Ең маңыздысы — комплементтің бірінші және ушінші компоненттерінің тежегіштері. Олар СІИНА (СІ-инактиватор) және СЗИНА (СЗ-инак- тиватор). Комплементтің активтену механизмдерінде С1 және СЗ компоненттері шешуші орын алатын болғандыктан (классикалык жол- мен активтену СІ-ден басталады, ал альтернативті жолмен активте- ну — СЗ), аталған тежегіштер негізгі болып саналады. Адамнын жасушалары комплементтін әсерінен мембраналык нәруыздар аркылы корғанады. Комплементтің реттегіштері комплементтің меншікті жасушаларға карсы лизистік потенциалын, сонымен катар көптеген биохимиялык үдерістерге карсы бакылаусыз әсерін тежейді. Тежегіштер комплемент активтенуінің мөлшерін шектейді жэне оның эр турлі ңиклдары арасындағы тепе-теңдікті қадағалайды. Тұ- кымкуалайтын кейбір аурулар тежегіштер өнімінің жетіспеушілігімен байланысты. Мәселен, жиі кездесетін теріасты және шырышасты ісінулермен сипатталатын тұкымкуалайтын ангионевроздык ісіну СІИНА жетіспеушілігі салдарынан дамиды. Ісінулер бетте, аяк-қолдарда, жоғары тыныс жолдарының және ас- корыту жолдарының шырыштарында пайда болады. Көмекей шыры- шының ісінуі асфиксияға алып келуі мүмкін. Мұндай ісінулер кезінде ауру сезім болмайды, кышымайды, есек жеммен сипатталмайды және ұзақтығы 24-72 сағатка созылады. Бұл көріністер бір немесе бірнеше вазоактивті пептидердін және кининдердің шамадан тыс өндірілуі әсерінен дамиды. Олар комплемент жүйесі активтенген жағдайда, С1И- НА жетіспеушілігі әсерінен бакылаусыз өндіріле бастайды. СЗ компонентінің ыдырауын тежейтін СЗИНА жетіспеушілгі ке- зінде СЗа фрагменті өнімінің жоғарьшауы байкалады. Мұндай наука- старда СЗа әсерінен мес жасушаларынын дегрануляциясы кезіңде бөлінетін гистамин әсерінен тері кышымасы болады. 112 II Бөлім. Туа біткен иммунитет Жоғарыда айткандарды корыта келе, комплемент жүйесінің классикалык жолмен активтенуінін негізгі кезендерін кыскаша сипаттайык. Бірінші кезең — антиген мен антидене байяанысу нәтижесінде им- мунды кешеннің түзіяуі. Антиген ерігіш болған жағдайда салыстырмалы түрде мөлшері кіші иммунды кешендер калыптасады. Корпускулярлы антиген де болуы мүмкін, әдетте ол микробты жасушалар мен виру- стар, сондай-ак бөгде жасушалар да антиген болуы мүмкін. Аталган барлык жагдайда комплемент жүйесінің активтенуімен байланысты дамитын окиғалар әр түрлі дамуы мүмкін, бірак принципиалды кестесі ортак болады. Екінші кезең — иммуноглобулиндердің Ғс-фрагменттерінде Сіц суббірлігі байланысатын белсенді орталықтың пайда болуымен сипат- талады. Белсенді С1 молекуласы түзілгеннен кейін ғана комплемент жүйесінің классикалык жолмен активтенуі басталады. Үшінші кезең — комплемент жүйесінін активтенуі нәтижесінде түзілген аралык және соңғы өнімдердін биологиялык әсерлерімен бай- ланысты. Сұйык фазаға өтетін С2Ь, СЗа, С5а және С5Һ67 фрагменттері мен комплементтің кешендері маңызды кызмет атқарады. Олар ана- филатоксикалық әсерді, фагоциттердің хемотаксисін және қанта- мырларының өткізгіштігін жоғарылатуды қамтамасыз етеді, яғни жүктеу/скачать 19,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|