Салқынбай А., Абақан Е. с
жүктеу/скачать 13,56 Mb. Pdf көрінісі
|
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік
| ГРАМ-ГРАМ
Жалпы жэне жекеше грамма- т и к а л ы қ м ағы над ан б а с қа сөздің өзіндік актив потенциалы болады, ол оның синтаксистік және лексикалық-семантикалық үйлесуінде (интенция, валент- тілік) көрініс табады. Сонымен, сөз - тілдің грам- матикалық және лексикалы қ д е ң ге й л е р ін ің б ір л ігі болып табылады. Сөз тіл д ің басқа жүйелерімен де қатынастарда болады. Біріншіден, бүл лек- сикалық-парадигмалық қаты- н а ста р , ягн и л е к с и к а л ы қ - семантикалық топтарды құрай- ды; екіншіден, бүл грамматика- л ы к қатынастар, яғни грам - матикалық категориялар мен гр а м м а ти ка л ы қ п а р а д и гм а - лардың байланысы; үшіншіден - сөздің бүкіл синтагматикалық қатынастары. Г.-да сөздің рөлі әр түрлі түсіндіріліп келеді. Орыстың дәстүрлі грамматикалық мектебі сөзге үлкен мән береді. Басқа бағыттарда (мыс. Копенгаген м е кте б і, д е с к р и п т и в и с т е р , Н.Хомский еңбеюгерінде) грамма- тикалық құрылыс абстрактылы т ү р д е қа б ы л д а н ға н д ы қта н , морфема мен сөйлемге қара- ғанда, сөздің рөліне аса көп мән берілмейді. Қазіргі тіл білімінде грам- матикалық сипаттау (қандай тәсілмен жасалса да), грамма- т и к а л ы қ ж ә н е л е к с и к а л ы қ факторлардың қарым-қатынас- тарына, яғни сөздің граммати- калық қатынастар жүйесіндегі рөліне ерекше көңіл бөлінеді. Грамматикалық құрылыстың бір н е гіз гі б ір л ігі, хабарлау б ір л ігі - с ө й л е м . С ө й л е м д і белгілі грамматикалық (синтак- систік) үлгі бойынша жасалған, әр түрлі түлғалар мен модифи- кациялары (түрлері) болатын, әр т ү р л і м а қс а т т а қы з м е т атқаратын, белгілі интонациясы бар хабар жеткізуші бірлік деуге болады. Грамматикалық бірлік ретінде сөйлемнің мынандай категориялары болады: преди к а т и в ^ л ік (гр а м м а т и к а л ы қ м а ғы н а н ы ң м а кс и м а л ь д ы а б с т р а к ц и я л а н уы ); с е м а н - тикал ы қ қүры лы сты ң катего- риясы; сөйлем нің актуальды бөл ш ектеу ка те го р и ял а р ы - тема мен рема. Сейлем мүше- лерін басыңқы және бағыныңқы деп те бөліп қарастырады. С ө зд ің д ы б ы с ты қ с и п а т - талуын морфонология саласы зерттейді. Жеке бірлік ретінде с ө з д ің па й д а б о л у ы н д а ғы қ ү б ы л ы с т а р ды с ө з ж а с а м ға жатқызады. Ал сөздің абстракты грамматикалық мағынасымен байланысты өзгеруін морфо логия саласы зерттейді. Сөздің с и н т а гм а т и к а с ы н а ж ә н е с ө й л е м н ің құ р ы л ы с ы мен жүктеу/скачать 13,56 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|