Сборник II научно-практической международной студенческой конференции Narxoz Student Research-2021

54

Narxoz Student Research-2021

Abstract

This article considers the environmental problems of lake Alakol, 

in  particular,the  problem  of  coastal  destruction  ,  water  composition 

and possible solution. Well researched and verifi ed data were used in 

writing this article.

Алакөл  -  Қазақстанның  шығысында,  Алматы  қаласынан  сол-

түстікке  қарай  580  км  жерде,  Жоңғар  Алатауының  аңғарында 

орналасқан  жабық  тұзды  көл.  Алакөл  қазақ  тілінен  аударған-

да  «ала»,  «түрлі-түсті»  жəне  көл  деген  мағынаны  білдіреді.  Көл 

түрлі-түсті болып келгендіктен өз атын алды: көк түстен күлгінге 

дейін ауысып тұрады. Алакөл көлі Қазақстанның оңтүстік-шығы-

сында  орналасқан,  оның  ауданы  2000  шаршы  км-ден  астам, 

тереңдігі  20-дан  50  м-ге  дейін,  көл  теңіз  деңгейінен  345  м  биік-

тікте  орналасқан.  Қытаймен  шекарасы  -  100  км-ден  аз,  сонымен 

қатар көлдің жағасында өзіндік емдік қасиеттері бар батпақ жəне 

құрамында  кремний  мөлшері  жоғары  қара  шағыл  тастар  бар.

Судың температурасы мамыр айының аяғында 7-15 ° С-қа жетеді, 

жазда су бетіндегі ең жоғары температура 26 ° С, солтүстік белде-

удегі таяз жағалау аудандарында 30 ° С құрайды. 20 м тереңдікте 

судың температурасы 18 ° C градустан аспайды (Проект wikiway.

com, 2021).

Алакөл  жерінің  физикалық  картасын  қарасақ,  көлдің  ұзақ  əрі 

терең  шұңқырда  орналасқанын,  тек  солтүстік-батыс  бағытында 

шығатынын жəне оның  бір деңгейлі екенін байқау қиындық туды-

рмайды.  Дегенмен  ,  Қошқаркөл,  Сасықкөл  көлдері  жəне  Балқаш 

көліне дейін сор жəне сортаң , тастар мен құмдарды кездестіруге 

болады. Балқаш  пен Алакөлдің биіктігі теңіз деңгейінен 340-тан 

347 метрге дейін жетеді (

“

Экспресс

 

К

”

, 2021).

Ежелден бері адамдар көлдің емдік қасиеттерін байқады - тері 

аурулары, радикулит жоғалады, жүрек-қан тамырлары жүйесінің 

жұмысы жақсарады, ең бастысы жүйке жүйесінің аурулары жақсы 

емделеді. Көлдің жағасында демалып, сіз жан тыныштығын ала-

сыз,  ашуланшақтық  жойылады  жəне  шаршау  басылады.  Алакөл 

көлінің суы өте мөлдір, таза, құрамы бойынша ол Қара жəне Өлі 

теңіздің суларымен ұқсас болып келеді жəне Менделеев кестесін-

дегі  химиялық  элементтердің  барлығы  кездеседі.  Алакөлдің  ең 

ерекше  байлығы  -  терапевтік  балшық,  ол  буындардың  түрлі  ау-

55

Секция

 «

Экология

 

и

 

устойчивое

 

развитие

»

руларын, радикулитті, тері ауруларын емдеуде жəне жарақаттар-

дан  қалпына  келтіруде  қолданылады.  Ондағы  натрий  хлоридінің 

тұздары  керемет  тоник  əсеріне  ие,  нəтижесінде  талассотерапия 

(теңіз ванналарын қабылдау арқылы емдеу) перифериялық жүйке 

жүйесінің түрлі ауруларын емдеу үшін сəтті қолданылады.

Алматы  облысының  негізгі  емдік  балшықтары  Балқаш  жəне 

Алакөл сияқты ірі көлдерде жəне жазда құрғап жатқан таяз көл-

дер  жағалауы  бойында  орналасқан.  Олардың  арасында,  оңтүстік 

жағалаудан үш шақырым жерде Ақтүбек шатқалында орналасқан 

Коссор емдік балшығы бар. Жазда булану есебінен көлдегі су дең-

гейі 0.5-0.8 м төмендейді. Алайда,  Алакөл суымен жерасты байла-

ныстың арқасында ол кеуіп кетпейді. Бұл құбылыс теңіз жəне көл 

суларының  химиялық  құрамының    ұқсастығын  түсіндіреді,  олар 

хлоридті  магний  натрий  суларының  бір  түріне  жатады.  Көлдегі 

төменгі тұнба шөгінділері екі негізгі горизонттармен көрсетіледі: 

жоғарғы қара тұнба жəне төменгі қара сұр, қара сұр саз балшықта-

ры  мен  құммен  қапталған.  Қара  тұнба  қабатының  қуаты  орташа 

есеппен 0.4 м-ге жетеді. Ал жағаға жақындаған сайын қабат  5 см-

ге дейін төмендейді жəне қара сұр тұнбалармен ауыстырылады.

Кеңес заманында ғарышкерлер Алакөлде ұшудан кейінгі қал-

пына келтіруден өтті. Аңыз бойынша, орта ғасырларда Шыңғыс-

ханның əскерлері сауығып, жараланған сарбаздардың денсаулығы 

мен күш-жігерін қалпына келтіру үшін шипалы көлдің жағасында 

асу жасады.

Қазіргі  уақытта  көл  жəне  оның  айналасы  бальнеологиялық 

мақсаттарда қолданылады. Онда лагерьлер мен санаторийлер са-

лынды,  бірақ  соңғы  50  жылда  шығыс,  оңтүстік-шығыс  жағалау-

лардың  белсенді  жойылуы  болғандықтан,  мұндай  қауіп  ерекше 

алаңдаушылық  тудырады.  Жағалаудың  бұзылу  себептері  туралы 

мəселе туындады. Көбінесе біз күшті солтүстік-батыс желдері ту-

ралы айтып отырмыз, өйткені толқындармен жағалаудың жойылу 

себебі пайда болды. Бірақ, Алакөл жəне Зайсан сияқты тауаралық 

ойыстарда, Батыс өткелі баяғыдан қалыптасқан, он миллион жыл 

бұрын болуы мүмкін. Сондықтан , бізге нақты жауап Алакөл ойы-

сы мен Алакөл көлінің палеогеографиясының тарихын əдеби жəне 

картографиялық  деректер  бойынша  зерттеуге  болады.  Палеогео-

графия арқылы геожүйелердің дамуын байқауға болады. Бұл зерт-

теудің экологиялық, тарихи жəне əлеуметтік маңызы бар.

56

жүктеу/скачать 3,66 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: