Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

элементтерін қатыстыра отырып  баяндау шеберлігі 

болды. 

кейіпкерлердің диалогтары н  ә р т ү р л і:  қаһарманды   -   қатаң, 

қаһарман  әйелді  — н әзік, лирикалы ;  ұнамсыз  кейіпкерлерді  — 

ызалы интонациялармен құбылтып отырды.  Көптеген зерттеуш ілер жыр- 

қабілеттерін атап көрсеткен болатын.

ш ы ғармаш ы лы қ-оры ндауш ы лы қш еберлігі бары нш а дамыды.  С оларды ң 

арқасында әндік музыкалық мәдениетте ежелгі заман авторлары ныңтуы н- 

дылары:  «А қсаққұлан мен Ж ош ы хан», «Қобыланды батыр», «Қамбар ба­

тыр»  күйлері,  «Қозы  К ө р п еш —Баян  сұлу»,  «Қ ы з  Ж ібек»  ж ә н е  басқа 

әуендік циклдер сакталып қалды.

Алайда бұл — XVIII ғасырдағы музы калы қ мәдениеттің бір ғана бөлігі. 

Оның екінші бір елеулі саласы ежелгі замандар такыры бына ж әне өсіресе 

сол дәуірдіңтақы ры птары на шығарылған туындылар болатын.  Қ азақ  да- 

ласында «Ескендір» -  ш апқы нш ы лы қ ж оры қтар кезінде Оке пен Я ксарт 

(Әмудария мен Сырдария) өзендерінің бастауларына дейін ж еткен А лек­

сандр М акедонский туралы, сондай-ақ «Әмір ақсақ» — ортаазиялы қ қол- 

басшы ж өне ш апқынш ы  А қсақ Темір туралы  әндер де айтылатын.  Б ірақ 

халык назарын осының бәрінен гөрі оның өз тарихына катысты әндер мен 

күйлер көбірек аударды.  Өзінің үні жағынан қайғылы болып келетін осы- 

нау  күйлерде  рубасы лары ны ң,  сұлтандарды ң,  баты рлар  мен  билердің 

ұлыстарды  билеу  ж олы ндағы ,  мал  жайы лы м дары н  иеленіп  алу  ж олы н- 

дағы үздіксіз қырқыстары мен соғыстары өздерінен бірш ама әлсіз рулық- 

тайпалы қодақтарды  басқа жерлерге көшіп кетуге мәжбүр еткен замандар 

жайлы әңгімеленетін.

Аспапты музыкада аса көрнекті тарихи адамдарға ж еке күйлер арнау 

немесе  күйлерде  оларды ң  ө м ірін ің   әр  түрлі  к е зең -сә ттер ін   суреттеу 

дәстүрі  қалыптасты. «Сырым сазы» күйі Сырым Датов жайлы бейнелі му- 

зы к а л ы қ   су р е ттем е  болы п   таб ы л ад ы .  М у зы к а н ы ң   әр   ал у ан   ә у е н і 

көтерілістің ж еңетініне кәміл сенімді  С ы ры м ны ң көтеріліс басталар ал- 

дындағы ойланып-толғанған сәтін көрсетеді.  Бұл шешуші эпизод күйдегі 

басты әуен болып табылады:  күй музы касы нда ж ауы нгерлік ұрандардың 

жаңғырықтары, дауылпаздардың үрысқа ш ақырған даңғыры естіледі, лап 

қойған  көп салт аттының көрінісі суреттеледі.

Ж оңғар феодалдарының  1723 жылдың көктеміндегі ш апқынш ы лығы - 

мен байланысты казақхалқы  тарихындағы қайғылы оқиғалар замандаста- 

рының көптеген күйлері  мен әндерінен көркем бейнесін тапты.

С олардың бірі  керей  руынан  ш ы қкан  аса  көрнекті домбы раш ы  ж ән е 

композитор Байж ігіт болды .Ол «Ақтабан  шұбырынды» мен «Қ айың сау- 

ған» (кайың шырыны халықты аштан өлуден аман алып қалған) ж әне бас­

ка күйлер шығарған.  Байж ігіттің халы қ өмірі мен түрмысы тақы ры бы на 

шығарған күйлері коп болтан (айтушыларға қарағанда 300-ге жуы қ), олар- 

дың ішінде аңға ш ыккан кезде болтан эр алуан ж айлар туралы  10 бөлімді 

«Аңшының зары» күйінің орны бөлек.

«Елімай» әні тарихты ң осы нау кара түнек орасан ауыр ж ы лдары ны ң 

негұрлым жаркы н бейнеленуі болды.  Әуені жаты нан қарапайы м осы нау 

әнде, мәңгі ескірмейтін музыкалык образдарда жер-суын тастап кетіп бара

411

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: