Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

лерінің отбасыларына тиесілі болды. Ал катардағы казак 

де жеңіл болған жоқ.

да таптыксаралану байкалды. Бір жағынан «дворяндык учаскелерге» 

лы жерлердің берілуі, олардыңжер көлемінің ұлғайтылуы есебінен 

дыңмыктап баюы жүріпжатты. Мысалы,  1914 жылы Жетісуда 

ковскийге және құрметті азамат Яковлевке 3 797 десятина жер жалға 

Торғай облысында ататегінен дворян Пржелисковскийге ірі учаске 

Сырдария облысында шаруа-кулак Лопаткинге 

десятина жер 

жердің мал өсірілетін учаскесі жалға берілді.85 Казак әскеріне жер бөліп 

де ұлғайды.86

пастағы шен иелері отбасыларының жағдайы өте ауыр еді, олар  не кулактар 

шаруашылыгында батырақтар болуға немесетабыс табу үшін өнеркәсіп орта- 

лықтарына кетуге мәжбүр болды.  Қазакстандағы  коныс аударушылар ара- 

сындағы мүліктік саралану дәрежесін және олардың жаппай кайыршылануын 

коныс аударушылар деревнясындағы орыстар арасынан шыккан жалдама ауыл 

шаруашылықжұмысшыларыныңөсуі туралы деректер дәлелдейді. Мысалы, 

1915 жылы Сырдария облысында ауыл ш аруаш ы лы кж ұм ы сш ы лары н ы ң  

34%-ы ең кедей орыс шаруаларынан түрды. Қайыршылык, ашаршылык, эпи­

демия —сотые жылдарында коныс аударушылар бастан кешкен жағдай міне 

осындай. Салықтар мен алымдар төлеуден жекелеген селолар тана емес, соны- 

мен катар уездер де бас тарткан жагдайлар болтан. Мәселен, Акмола облысы- 

нын, губернаторы өзінің баяндама хатында дала тенерал-губернаторына Кокше- 

тау уезі шаруаларының салық төлеуден жаппай бас тартканы туралы хабар- 

латан.  Еңбекші  бұқараның мұқтаждары мен  күйзелісі  күн өткен сайын  осе 

түсті.

жатдайы күрт нашарлады. Орыс және шетел капиталистері пайда мен үстем 

пайданы бұрынгысынан да көбейту үшін сотысты пайдаланып калуга тырыс- 

ты. Кәсіпорындарда жас балалардың, жасөспірімдердің, әйелдер мен сотые 

тұтқындарының еңбегі кеңінен қолданылды. Сотые жылдарында жүмысшы- 

лардың еңбек және түрмыс жатдайлары нашарлады. Фабрика-зауыт инспек­

ц и я м  болмады, тәулігіне  10— 12, ал кейде  16 сататтан да жұмыс істеген жұмыс- 

шыларды қортайтын, кәсіпкерлердіңқызметін, зандардыңорындалуын қада- 

галайтын ешкандай бақылау болтан жоқ. Жұмысшылардың нақты жалакысы 

үнемі төмендей берді. Мәселен, Спасск зауытында  1914 жылы күндік жүмыс 

үшін  -   1  сом 04тиын,  1915 жылы  -  94тиын,  1916 жылы  — 91  тиын төленді, 

Сарысу зауытында осы жылдар ішіндегі жалақы  1 сом 22тиын,  1 сом 02тиын 

және 94 тиын болды.87 Баска зауыттарда да жалақы төмендеді. Ал ең қажетті 

заттар мен өнімдер багасы күртөсті.  Мәселен, Спасск акционерлік когамы- 

ның посел келерінде тамақ өнімдерінің багасы согыстың бас кезіндегіге