Ш. Ш. УӘлиханов атындағы тарих

берді.

зиялы ларды ң батыл пиғылдағы өкілдерімен байланыстары  туралы  мүра- 

ғатты қ  немесе  басқа  да  басы лып  ш ы ққан  дерек тер  ж оқ.  О лар  мүидай 

қары м -қаты нас жағдайы  болтан деп санайды ,  бұл орайда ж аңа туы ндап 

келе ж атқан ірі  мал  иеленуш ілер ж іктерін ің  ауы лдары на  қала зи ялы ла- 

ры да барып жүрген  кезде, ауқатты мал  к әсіп ш ілерін ің  ш аруаш ы лы қта- 

рына сотые тұтқындары ішінен жүмысш ылар жалдаган көптеген  реттерді 

ескереді.

Ақпан револю циясы ж еңгеннен  кейін Үш тік одақты ң бұрынты әс к е- 

ри  қы зм етш ілері  өм ірінде  елеулі  ө згерістер  болды.  Омбы да,  С ем ейде, 

Акмолада орналасқан тұтқы ндар еркін ж үріп-түру құкы гы на ж ән е ж ал- 

данып істейтін жүмысы үшін төленетін акы ны ң бірсыпы ра артты ры луы- 

на қол жеткізді.  К еңестік тарих тылымында бір кезде олардың жагдайын 

бірш ама  қиы ндаты п  көрсететін  кө зқ ар ас  болды,  оларды ң  күн делікті 

өмірінің едәуір наш арлауы туралы  пайымдау орын алды.  М ысалы, сонау 

30-жылдары Л. Ш нейдер осындай пікір айтқан еді. Алайда ол содан кейін 

қаж етті дөлел тап қан   ж о қ .157

Тұтқы ндар бұқарасы  саяси белсенділігінің өсуіне поляктарды ң, бол- 

гарлардың, сербтердің ж өне басқаларды ң соци ал-дем ократи ялы к үйым- 

дары ны ң құрылуы  қолайлы   жагдай  жасады.  Әдетте,  ж ергілікті  больш е- 

виктер сотые тұтқындары ішіндегі белсенділерді револю циялық қозгалыс- 

қа тартуга тырысты ж өне оларды бар күшті салып өз ы қпалы нда ұстауга 

үмтылды.158 Орынбор мен Омбыда больш евиктердің қолдауымен социал- 

дем ократиялы к ұйымдар қүры лды .1591917 ж ы лды ң сөуірін де-ак Омбыда 

П оляк ж әне Литва Корольдігі социал-демократтары ны ң тобы пайда бол­

ды, ол өз катары на  180-ге дейін адамды біріктірді, олардың бір бөлігі түт- 

кы ндар  болатын.  С оциал-дем ократтар  тобы   больш еви ктік  такти кан ы  

ұстанды .160

Дала өлкесінің бас каласы Омбыда социал-дем ократ сотые тұткы нда- 

ры  венгр тілінде  «Революция»  газетін ш ы гара бастады. С он д ай -ақ неміс 

ж ән е  венгр  сотые  тұткы ндары   арасы нда  К арл  Том ан,  талантты   ж у р н а­

лист, акын Карой Лигети, Семейде — Феттер орасан зор саяси жұмыс жүр- 

гізді.161  Қ азақстан н ы ң   біркатар  калалары нда  больш евиктер  оларды  өз 

жагына тартуга ұмтылып, Кеңестер аркылы У акытш а үкіметтің сотые тұт- 

кындары  еңбегін  іске  асыру  ж өніндегі  өкілдерінің   іс-әрекеттерін е  К е- 

ңестер тарапы нан  бакы лау  ж асау  кұкыгы  туралы   оры ндалуы   киын  ше- 

шімдерді кабылдатты, мұны коммунистер оны ң беделін түсіру үшін  пай- 

даланды,  1917 жы лды ң мамыр, маусым айларында Омбы жұмысш ы  жөне

солдат  депутаттары ны ң  К ең есі,  Т ом ск  солдат  депутаттары ны ң  Кеңесі 

сондай  шеш імдер қабы лдады .162 Бұдан әрі  Ү ш тік одақты ң бұрынғы сол- 

датта^ы   мен оф ицерлерінің тағды рлары  түрліше қалыптасты.  К арой Л и ­

гети,  Йожев Ш отлай, Иштван Паллачек, Й ож еф Ш амоди сияқты бірқатар 

соғыс тұтқындары больш евиктердің ықпалына үшырап, өз отанының тая- 

удағы болашағы болы иевиктік ұрандарда деп білі, басқа біреулері  Қ азақ- 

станны ң байырғы мекендеуш ілері үшін он ш атүсінікті емес коммунистік 

насихатты ң дем агогтік м әніне көзі жетіп, өз елдеріне қайтып кетті, онда 

«дүниеж үзілік револю ция» өкім етінің орнығуына қарсы қолдарына қару 

алып күресті.

жүктеу/скачать 47,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: