Ересектерге арналған оқулық
жүктеу/скачать 2,34 Mb.
|
| Менің ең жақсы көретін жыл мезгілім – жаз. Өйткені жазда күндер ұзақ, ыстық болады. Жазда аспан ашық, бұлтсыз. Ыстық жел соғады. Адамдар күннің көзіне күйеді, суға түседі. Жазғы демалысқа не жетсін! Менің демалысым да жазда болады.
Қыс туралы мәлімет. Қыс неге ұнайтынын айтып беріңіз. Маған қыс ұнайды. Қыста менің туған күнім. Қыста күндер суық, аязды және қысқа болады. Қар жауады, боран соғады. Жаңа жыл мерекесін желтоқсанның отыз бірінде қарсы алады. Қыста ауаның температурасы 25-35 градусқа дейін суық болады. Кейбір адамдарға күз ұнайды. Күзде күн салқын, жиі жаңбыр жауады. Көктем де адамдарға ұнайды екен. Көктемде табиғат қысқы ұйқысынан оянады, ағаштар бүршік атады. Күн жылына бастайды, қар ериді, самал жел соғады. Көктемде Наурыз мерекесі, әйелдер күні, Жеңіс күні мерекелері болады. Тапсырмаларды дұрыс орындаңыз 1. Әріптесіңізбен жыл мезгілдері, ауа райы жөнінде сөйлесіңіз. 2. “Менің ең жақсы көретін жыл мезгілім” тақырыбына шығарма жазыңыз. 3. Бүгін, ертең, апта бойы ауа райы қандай болады? Болжам жасаңыз. 4. Қарсы келіңіз – Возразите. Үлгі: Қыста күн ыстық болады. –Жоқ, Сіз қателесесіз, қыста күн суық болады. Күзде жауын-шашын болмайды. – Жоқ, дұрыс емес. Сіз қателесесіз. Күзде жауын-шашын болады. Жиі жаңбыр жауады. 5. Біздің өлкеміздің қысы, көктемі, жазы, күзі Сізге ұнай ма? ІЛІК СЕПТІК
Сұрақтары: Жалғаулары: Кімнің? Кімдердің? (чей?) ,
-дың/-дің, -тың/-тің, -ның/-нің Варианты окончаний Ілік септік запомните по таблице. -ның/-нің после гласных,
-қаланың көшесі, әкенің сөзі, адамның ісі, нанның дәмі… -дың/-дің После звонких согласных, з,ж сонорных р,л,й,у -қыздың көздері, дәптердің беті, үйдің маңы, таудың қары… -тың/ тің после глухих согласных, .б,в,г,д -кітаптың беттері, клубтың іші, жігіттің намысы…
Есте сақтаңыз! Отдел эксплуатации - пайдалану бөлімі, начальник отдела эксплуатации – пайдалану бөлімінің бастығы, заместитель начальника отдела эксплуатации – пайдалану бөлімі бастығының орынбасары. Отдел регистрации – тіркеу бөлімі, начальник отдела регистрации – тіркеу бөлімінің бастығы, заместитель начальника отдела регистрации – тіркеу бөлімі бастығының орынбасары. Организационный отдел – ұйымдастыру бөлімі, начальник организационного отдела – ұйымдастыру бөлімінің бастығы, заместитель начальника организационного отдела – ұйымдастыру бөлімі бастығының орынбасары. Атрибутивные (определительные) словосочетания в казахском языке образуются посредством сочетания “существительное + существительное (так называемый Изафет). Неоформленные изофетные конструкции обычно допускаются в названиях номенклатурных должностей, названиях учреждений, ведомств, министерств с целью благозвучности и экономии языковых средств. Например: Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы, Қазақстан Республикасы Президенті Жарлығының орындалуы – исполнение указа Президента РК. Начальник отдела контроля - Бақылау бөлімінің бастығы. Начальник отдела информации – Ақпарат бөлімінің бастығы. Начальник юридического отдела - …? Начальник общего отдела - …? Общий отдел - жалпы бөлім КӨМЕКШІ ЕСІМДЕР (СЛУЖЕБНЫЕ ИМЕНА) Үйдің қасында Возле дома PHP
Жолдың шетінде На краю дороги
В доме
За домом
На горе
Под мостом
Посередине дороги Үстелдің үстінде На столе
Перед домом
Между деревьями Үйдің айналасында Вокруг дома ä АСХАНА (столовая) -Қазір уақыт қанша екенін айтпайсыз ба? -Қазір бес минутсыз бір. -Бәрекелді! Қазір түскі үзіліс болады ғой. -Әрине. Түскі асты қайдан ішесің? Түскі асқа асханаға барамыз ба? -Иә. -Жүр, онда асханаға бірге барайық. -Жарайды, асханаға барайық. “Тәбетіңіз ашылсын!”, “Ас дәмді болсын!”-“Приятного аппетита!” АСХАНАДА Түскі үзілісте біз асханаға барып тамақ ішеміз. Біздің асханамыз бірінші қабатта. Асхана кең, таза, жарық. Асханада дастархан мәзірі ілулі тұр. Дастарқан мәзіріне көз салайық. Бүгін қандай тағамдар бар екен? Түскі асқа біріншіге: сорпа, кеспе, борщ бар екен. Екіншіге: палау, мәнті, тұшпара, дүнген кеспесі, қазақша ет. Ал үшіншіге сүт қатқан шай, кофе, сусындар алуға болады. Біз не аламыз? Мен біріншіге еш нәрсе алмаймын. Екіншіге палау аламын. Ол өте дәмді. Үшіншіге сүт қатқан бір кесе шай алайын, өйткені мен шайды жақсы көремін. Шай ішпесем басым ауырады. Тоқаш алуға да болады. Біздің асханамызда даяшы жоқ, өйткені бұл мейрамхана емес. Әркім өзіне-өзі қызмет етеді. Глоссарий: Дастарқан мәзірі – меню, көз салайық – посмотрим, біріншіге – на первое, сорпа – бульон, суп, кеспе – лапша, палау – плов, тұшпара – пельмени, дүнген кеспесі – дунганская лапша, қазақша ет – мясо по-казахски, сүт қатқан шай – чай с молоком, сусындар – напитки, даяшы – официант, әркім өзіне-өзі қызмет етеді – самообслуживание. Мақалдарды жаттап алыңыз. Ас – адамның арқауы. Ет – етке, сорпа – бетке. Ас туралы тыйым сөздер 1. Дастарқанға бірінші нанды әкеліп қой. Өйткені нан – дәм басы. «Асығып тұрмын, нан ауыз тиейін», «Ең құрымаса, нан ауыз ти», - деп айтылатыны бекер емес. 2. Нанды шашпа, жерге тастама, нанды баспа, нанды рәсуа етпе. Нансыз өмір жоқ. 3. «Тойдым» деме, «Қанағат» де. «Тойдым», «біттім» деген жаман ырым. «Қанағат» десең қанағат қарын ашырмайды. Әлі де ырыздығым таусылмасын деген жақсы ырымдасың. 4. Ас ішкен ыдысыңды төңкеріп қойма. Ол ырысыңыздың таусылғандығын білдіреді. 5. Дәмді табақтың ортасынан алма. Өйткені, астың берекесі ыдыстың ортасында. Ас ішуді үй иесі бастап, үй иесі аяқтасын. Бұлай ету, біріншіден, астың адалдығын көрсетсе, екіншіден, шаңырақ иесімен амандықпен дастарқан басында кездесуге жазсын деген тілектестік. Тыңдап, аударыңыз: а) -Сәлеметсіз бе? Мен тұшпара, сүт қатқан бір кесе шай, екі тілім нан алайын деп едім. -Тағы не аласыз? Шайға тәтті тоқаштар мен самса бар. -Онда бір тоқаш пен бір самса беріңіз. -Бәрін қосқанда жүз елу теңге болады. Ас дәмді болсын! -Рақмет. ә) -Құрбым, мына тұшпара қандай дәмді! -Иә. Тұшпараны мен де жақсы көремін. -Шай да ыстық екен. Жақсы сүт қатқан шайға не жетсін! -Тоқаш та тәтті, жұмсақ екен. -Иә, біздің аспазымыз тағамдарды жақсы пісіреді. Сөз жоқ. Подготовьте сообщение на следующие темы: а) Казахская молочная кухня. б) Мясные блюда казахов. в) Мучные изделия казахов. Басқа ұлттың қандай жақсы тағамдарын білесіз? Екеуара сұхбаттасыңыз. Сөйлемдерді аударыңыз. Тамақ ішкім келгенде мен асханаға барамын. Сусаған кезде біз сүт қатқан шай немесе кофе ішеміз. Қарным ашқанда мен тамақ ішемін. Егер тамақ ішкің келсе, дәмханаға бар. Түскі үзіліске дейін қарның ашса, шай қойып ішу керек. Біз бөлімде сағат он бірден кейін шай ішеміз. Түстен кейін де шай ішеміз. Шай ішпесем басым ауырады. Қазақ халқының қонақжайлығы туралы әңгімелеңіз: төрге шығыңыз, төрлетіңіз (төр – у казахов почетное место), ас алыңыз, ет жеңіз, шай ішіңіз. ЖОЛ ЖҮРУ Поездка t
Жаңа сөздікті пайдаланып, келесі мәтінді орыс тіліне аударыңыз. Өткен аптада бөлім меңгерушісі Астана қаласына жұмыс бабымен жол жүріп кетті. Ол үш күн іссапарда болды. Сапары сәтті болды ма екен, тыңдайық! Мен алдын-ала бару – қайту билеттерін сатып алдым. Орным купелі вагонда болды. Вокзалға сағат он бір жарымда келдім. Нөмірі тоғызыншы вагонды тауып алдым. Жолсерікке билетімді көрсеттім. Менің орным төменде екен. Купеде үш кісі болды. Жолсеріктен төсек-орын сатып алдым. Түнде жақсы ұйықтадым. Астанаға пойыз таңертеңгі сағат тоғызда келді. Менің сапарым сәтті болды. Мәтіннің мазмұны бойынша 6 сұрақ қойыңыз. Сұрақтарға жауап беріңіз. Келесі тіркестерді сөйлем ішінде қолданыңыз: Алдын-ала бару-қайту билеттерін сатып алу керек, кассаға кезекке тұру керек, купелі вагонға билет сатып алу.
Үй тапсырмасы - Домашнее задание: Сіз жұмыс бабымен Астанаға бармақсыз. Алдын ала бару-қайту билеттерін сатып алыңыз. Телефон арқылы Мәскеуге, Омбыға, Қорғанға қандай пойыздар жүретінін сұраңыз. ДЕНЕ МҮШЕЛЕРІ (Части тела) Жаңа сөздер: дене-тело, бет-лицо, бас-голова, көз-глаз, кірпік-ресница, қас-бровь, құлақ-ухо, мұрын-нос, ауыз-рот, ерін-губа, тіс-зуб, тіл-язык, қол-рука, аяқ-нога, бармақ-палец, кеуде-грудь, қарын-живот, иық-плечо, жақ-щека. Сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз.
Сын есімдерді сөйлем ішінде қолданыңыз. Аққұба, қараторы, қаз мойынды, сүйкімді, арық, толық, қарапайым, елгезек, момын, сыпайы, орта бойлы, түзу, қыр мұрын, денелі, жұмсақ мінезді… ? Знакомьтесь, мой друг Марат. Он высокого роста, крупного телосложения. Его глаза карие (қой көзді). Волосы густые, черные. Нос орлиный. Он добрый человек, но строгий начальник. Я люблю друга за его характер (мінез) ШАРТТЫ РАЙ – УСЛОВНОЕ НАКЛОНЕНИЕ В казахском языке, как и в русском, условное наклонение обозначает действие, являющееся условием для совершения другого действия. Например: Мен келсем, сен де келесің (Если я приду, то и ты придешь). Оны көрсем, айтайын (Если увижу его, скажу).
“Бару”
І жақ. Мен бар-са-м ІІ жақ. Сен бар-са-ң Сіз бар-са-ңыз. ІІІ жақ. Ол бар-са. Көпше
Сендер бар-са-ңдар. Сіздер бар-са-ңыздар. Олар бар-са. “Келу” (приходить) І жақ. Мен кел-се-м. ІІ жақ. Сен кел-се-ң. Сіз кел-се-ңіз. ІІІ жақ. Ол кел-се. Біз кел-се-к. Сендер кел-се-ңдер. Сіздер кел-се-ңіздер. Олар кел-се. Отрицательная форма образуется путем прибавления к корню глагола отрицательных суффиксов –ма/-ме, -ба/-бе, -па/-пе + суффикса –са/-се + личных окончаний: Мен бар+ма+са+м (Если я не пойду). Сен кел+ме+се+ң (Если ты не придешь). Сіз сұра+ма+са+ңыз (Если Вы не спросите). Образуйте Шартты рай данных глаголов. Үлгі: Оқу – оқысам, жазу – жазсам. Емделу, ауыру, жазылу, көріну, ішу, сақтау, емдеу, сақтану, өлшеу, көріну, тыңдау, тіркелу, тіркеу, айту, жазу, бару, келу, қайту, шақырту, сұрау, қамтамасыз ету. ҚАЛАУ РАЙ (Желательное наклонение) В казахском языке қалау рай выражает желание, намерение говорящего и образуется путем прибавления к корню или основе глагола суффиксов -ғы/-гі, -қы/-кі, затем следует личное окончание глагола и вспомогательные глаголы “келеді” для будущего переходного времени, «келді» для прошедшего времени и «келіп тұр» для настоящего времени. Например: Менің театрға барғым келеді (Мне хочется пойти в театр). Менің театрға барғым келіп отыр (Мне хочется пойти в театр сейчас). Менің театрға барғым келді (Мне хотелось пойти в театр). Үйрену Жекеше 1. Менің қазақ тілін үйрен-гі-м келеді 2. Сенің қазақ тілін үйрен-гі-ң келеді. Сіздің қазақ тілін үйрен-гі-ңіз келеді. 3. Оның қазақ тілін үйрен-гі-сі келеді. Көпше 1. Біздің қазақ тілін үйрен-гі-міз келеді. 2. Сендердің қазақ тілін үйрен-гі-лерің келеді. Сіздердің қазақ тілін үйрен-гі-леріңіз келеді. 3. Олардың қазақ тілін үйрен-гі-лері келеді. Айту Жекеше:
2. Сенің айт-қы-ң келеді Сіздің айт-қы-ңыз келеді. 3. Оның айт-қы-сы келеді. Көпше:
2.Сендердің айт-қы-лар-ың келеді. Сіздердің айт-қы-лар-ыңыз келеді. 3.Олардың айт-қы-лар-ы келеді. Отрицательная форма образуется путем прибавления отрицательного суффикса -ма/-ме к глаголу “кел”. Например: Менің шай ішкім келмейді. Менің айтқым келмеді. Сенің жұмысқа барғың келмеді ме? Сұрақтарға жауап беріңіз.
h
ЕМХАНАДА (В поликлинике) Глоссарий: тамақ-горло, дәрігер-врач, ауыру-болеть, ауру (сырқат адам)-больной, көріну-показаться, аурухана-больница, емдеу-лечить, емделу-лечиться, ем-лечение, қызу - температура, қысым-давление, өлшеу-измерять, тыңдау-слушать, сақтау-беречь, сақтану-беречься, жазылу-выздоравливать, записывать-ся. Мен ауырып тұрмын – Я болею. Мен ауырып қалдым – Я заболела. Маған суық тиді – Я простудился. Менің басым ауырады – У меня болит голова. Қызуым қатты – Высокая температура. Қауіпті ештеңе жоқ – Ничего серьезного. Дәрігерге тіркейтін жер – Регистратура. Дәрі – лекарство. Күніне үш рет – три раза в день. Ас алдынан – перед едой. Ауру туралы қағаз – бюллетень. Мақалдардың баламасын орыс тілінде беріңіз. Найдите соответствия в русском языке. 1. Бірінші байлық – денсаулық, екінші байлық – ақ жаулық, үшінші байлық – бес саулық. 2. Денсаулық – зор байлық. 3. Аурудың жайын сау білмес. 4. Ауруды бастан. 5. Жаман ауруға – жақсы ас. Етістіктердің болымсыз түрін жазыңыз. Көзің ауырса, окулиске бар (Если болит глаз, сходи к окулисту). Дәрі ішсең, тез жазыласың (Если будешь пить лекарство, быстро выздоровеешь). Сұхбатты тыңдаңыз. Дәрігердің бөлмесінде (В кабинете врача) -Қай жеріңіз ауырады? (На что жалуетесь? Что беспокоит?) -Менің басым, тамағым ауырады. Түнде қызуым қатты болды. -Қане, жүрегіңізді, өкпеңізді тыңдайын. Қан қысымын өлшеп көрейін. Әзірше қауіпті ештеңе жоқ. Сізге тұмау тиіпті (грипп). -Тез жазыламын ба? -Бұл Сізге байланысты. Егер дәрілерді уақытында ішіп отырсаңыз, тез жазыласыз. Дәрілерді дәріханадан алыңыз. Бал қосқан сүт ішіңіз. -Ауру туралы қағаз бересіз бе? -Жоқ. Емделіңіз. Денсаулықты сақтау керек. Денсаулық – зор байлық қой! -Рақмет, сау болыңыз! Сұхбатты жалғастырыңыз. “Дәріханада” (“В аптеке”). -Бас ауырғанда қандай дәрілерді ішуге болады екен? -Цитромон ішіңіз… 1. Рецепт бойынша дәріханадан керек дәрілерді сатып алыңыз. 2. Терапевт Сізге қандай кеңес бере алады. Образцы базовых диалогов: 1.-Алма, сен кеше жұмыста болған жоқсың. Не болды? -Ауырып қалдым. Қан қысымы көтеріліп, басым қатты ауырды. -Сен дене шынықтыру жасайсың ба? -Уақыт жоқ. -Жоқ, сен жұмысқа сілтеме (не ссылайся). Денсаулығың болмаса, ертең жұмыс та қажет болмайды. Әрбір адам денсаулығына үлкен көңіл бөлуі керек. Дұрыс демалып, өзін-өзі шынықтырып, уақытында емделу керек. 2.-Құрметті дәрігер! Мен жиі-жиі ауырамын. Сондықтан бастығымнан сөгіс те естідім. Денсаулықты қалай жөндеуге болады? -Біріншіден, дене шынықтырумен айналысу керек. Күнде жұмысқа дейін немесе жұмыстан кейін 25-30 минут жаттығу жасау керек. Аптасына екі рет бассейнге бару, немесе денсаулық тобына қатысу керек. Екіншіден, дұрыс тамақтану керек. Көбірек көкөніс, жеміс-жидек жеу керек. Үшіншіден, денсаулықты сақтау керек! Тапсырмаларды орындаңыз. 1. Берілген сөйлемдерді орыс тіліне аударыңыз.
¸
â º БОС УАҚЫТ. ӘН-КҮЙ. ТЕАТР. КИНО. ТЕЛЕДИДАР ХАБАРЫН КӨРУ Тақырыпқа қатысты лексикалық минимуммен танысыңыз: бос уақыт-свободное время, өткізу - проводить, тыңдау-слушать, ән - песня, халық әндері –народные песни, сүйікті - любимый, әнші -певец, әуен – мелодия, ұнау - нравиться, ұнайды-нравится, қазіргі-современный, күй-кюй, аспап-инструмент, дауыс-голос, дауыс қосылмайды-без голоса, балық аулау – рыбачить, аң аулау-охота, қызықтырады-интересует. Келесі сұхбаттарды мұқият тыңдап, орыс тіліне аударыңыз.
Теледидар хабарын көру Просмотр телевизионных передач Жаңа лексиканы пайдаланып, сұхбаттарды аударыңыздар: Арна-канал, шетелдік арна-зарубежный канал, жергілікті арна-местный канал, хабар-весть. А теперь попробуйте спросить: -Бұл қандай арна ? -Бұл “Хабар” арнасы. -Бұл шетелдік арна ма әлде Ресей арнасы ма? -Бұл жергілікті арна ғой! “Есіл” бағдарламасы. Ситуативтік тапсырма: Кто-то из вас просит переключить на другой канал. Предлагает послушать новости, например. Послушаем, как нужно передать это по-казакски. -Басқа арнаға ауыстыршы. Жаңалықтарды тыңдайық! -Жаңалықтар нешеде басталады? -Жаңалықтар сағат он тоғызда басталады. Сізге қандай хабарлар ұнайды (ұнамайды)? -Сізге қандай хабарлар ұнайды? Сіз нені ұнатасыз? – Мен ән – күй хабарларын ұнатамын. Әсіресе “Ән шашу” деген хабарды. –Ал мен спорт хабарларын жақсы көремін. Әсіресе “Про спорт” хабарын. - Маған “Жарнама” ұнамайды. Себебі жалықтырып жібереді /надоедает/. Хабар барысында жарнама деген көп болады! Не істейсің? Амал бар ма, қарап отырасың. Өзіңіздің сүйікті арнаңыз туралы келесі жоспар бойынша әңгімелеңіз: 1. По какому каналу идет эта передача? 2. Во сколько начинается? 3. Кто ведущий этой программы? 4. Почему вам нравится это передача? 5. Всегда ли вы находите время на просмотр этой передачи? СПОРТ
Лексикалық минимум: түр – вид, қай түрімен – каким видом, айналысу – заниматься, күрес – борьба, еркін күрес – вольная борьба, ұлттық спорт ойындары – национальные виды спорта, спортшы – спортсмен, жүгіру – бег, бегать, жанкүйер – болельшик, қысқы спорт түрлері – зимние виды спорта. Сізге спорт ұнай ма? Сіз спортты ұнатасыз ба?– Вам нравится спорт? Спорттың қай түрімен айналысасыз? – Каким видом спорта вы занимаетесь? Мен суға жүзумен, қазақша күреспен, еркін күреспен айналысамын. – Я занимаюсь плаванием, казакша курес, вольной борьбой. Сіз қандай ұлттық спорт ойындарын білесіз? – Какие национальные виды спорта вы знаете? Қазақстанда бәйге, қыз қуу сияқты ойындар кең тараған. – В Казахстане широко распространены такие виды спорта, как байга, догони девушку. Спортшылардың арасында чемпиондар көп пе? – Среди спортсменов много чемпионов? Келесі сұрақтарға жауап беріңіз. 1. Сіздің облысыңызда спортшылар арасында чемпиондар көп пе? 2. Олар қандай ойындардың жеңімпаздары? 3. Сіздің облысыңызда қандай командалар бар? Сұхбаттармен танысыңыз: 1.- Жақында футбол ойыны болады. - Қандай командалар ойнайды екен? - “Есіл – Қуат” командалары ойнайды. - Сіз қандай команданың жанкүйерісіз? - Менің сүйікті командам – “Есіл”. - Онда ойынға бірге барайық. Мен де футбол ойынын көргім келеді. 2. -“Есіл” хоккей командасының белгілі ойыншысы кім? жүктеу/скачать 2,34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|