Есболат айдабосын. Тибет аруы әҢгіме

ЕСБОЛАТ АЙДАБОСЫН. 
ТИБЕТ АРУЫ 
(
ӘҢГІМЕ
) 
Қоңыр салқын күз болатын. Далада терек басын тербетерлік 
жел жоқ, төңірекке перде тұтып қойғандай тымырық. 
Мұндай күндері Бейжіңнің аспанын түтін торлайды. 
Мұрындықты бұзаудай бір-бір медициналық маска таққан 
жұрт, көшеде көбірек жүрсе көк түтінге уланып қалардай, 
жапа-тармағай жерастына түсіп жатыр. Ентелеген елмен 
жарыса метроның аялдамасына біз де кірдік. Бейжіңге 
келгелі айдан асса да, көрші елдің жер асты көлігін тұңғыш 
көруіміз. 
Қолымызда 
– 
алып 
шахардың 
астын 
көртышқанның ініндей шиырлаған метро картасы. Жолдан 
жаңылысып, адасып кетпейік деп әрбір нәрсеге мән беріп, 
жан-жағымызды 
мұқият 
бағдарлап 
отырмыз. 
Айналамыздағы адамдар да бізге таңырқай қарайтын секілді. 
Бір отбасыға бір баладан деген қатал заңның қыспағын 
көрген жұрт үйелменді-сүйелменді екі ұлды жетектеген жап-
жас ерлі-зайыптыны таңсық көріп тұрғаны анық. Қатар 
отырған екі мосқал кісінің бірі атып тұрып, орын берді. 
Қытай халқы баланы патша көреді, қоғамдық көлікте таяққа 
сүйенген қарияға орын бермесе, бермейтін шығар, ал тәй-тәй 
басқан бала кіргенін көрсе қоғадай жапырылады. 
Босаған орынға «екі патшаны» жайғастырып, жан-жақтан 
жаутаңдаған сандаған жанарларға, «көзің тасқа түссін» деп 

іштей тойтарыс беріп, олардың қойған сансыз сауалдарына 
тіліміз келгенше жауап беріп жатырмыз. Бірі қай елденсіңдер 
деп сұрайды, біреуі балаларың егіз бе дейді, өзіміздің 
жасымызды білгісі келеді, екі баланы бағып-қағу оңай 
еместігін айтады, ерте үйленеді екенсіңдер, біз отыздан асып 
барып отбасын құрамыз деп өздерінің жағдайынан хабар 
береді. Қаумалаған елдің біз турасындағы талқысы саябырси 
бастаған кезде, желке тұстан: 
-Аға! Сіздер қазақсыздар ма? деген дауыс естілді. 
Әйелім екеуміз бірдей жалт қарадық. Бірақ ол дауыстың 
қайдан шыққаны, кімнен шыққанын айырып болмайсың… 
Қасымызда қазақтың келбеті байқалмайды, барлығы 
қытайлық пошым, барлығының түріне қарасаң «мен ғой 
сөйлеген» деп тұрған секілді, таныс адамдай жылышырай 
беріп, күлімсірейді. Екеуміздің көзіміз айналаны бір сүзіп 
шығып, бір-бірімен тоқайласып қалды. Әлде қағыс естідік 
пе? Іштей таңырқаған күйі, әйелім ернін бұртитып, 
шарасыздық белгісін білдірді. Мен төңіректі тағы бір шолып 
көрейін деп мойнымды сағат тілінің бағытымен бұра 
бергенімде, жаңағы дауыс қайта шықты. 
-Қазақстаннан келдіңіздер ме? 
Сонда ғана таптық. Орта бойлы сұрша қыз. Арқасына асқан 
қара түсті жол сөмкесі бар. Кекілін дөңгелете қиған, қыр 
мұрын, түрік ерін, домалақ жүз, көзілдіріктің арғы 
жағындағы қой көзі жалт-жұлт етеді. Дөңестеу мұрны мен 
осы жанарында ғана қазақылықтың, көшпеліліктің ұшқыны 
аздап байқалатындай. 
Әйелім менен бұрын тіл қатып, -иә, иә қазақпыз деп жатыр, 
мен бас изеп құптағандай сыңай таныттым. Дегенмен, мынау 
қазақ па қытай ма деген күмәннан арыла алмай тұрмын. Бірақ 

«аға» деді емес пе, неде болса қазақ, тек қытайланған қазақ. 
Екінші мәрте сөйлегенде аңғарылды, тілі жатық емес, 
қытайлық сөйлеу мәнері сіңген. Қазақстан дегені 
Хасақыстан дегендей естілді. Соны сезген болу керек, өзін 
таныстыра бастады. 
-Есімім Қамар. Жың Фа Да Шүйеде (Қытай саясат және заң 
университеті) оқимын. 
-Ә, көрші екенбіз ғой дедім. Біз сіздерге қарама-қарсы 
орналасқан Шый Йоу Да Шүйенің (Қытай мұнай газ 
университеті) магистратурасына қабылдандық. Қазір 
ханүйбан (қытай тілін үйрету курсы) оқып жатырмыз. 
-Ооо!!! Тай хаолы (өте керемет) , ханүй зынмиян? (Қытай тілі 
қалай екен) Біздің қытайшамызды тексергісі келген болу 
керек қытайша сөйледі. 
-Ойй, хын нан (өте қиын) деп әйеліміз екеуміз қосыла 
жамырадық. Екі айдың ішінде аздап тіл сындырып 
қалғанбыз, соның пайдасы тиіп жатыр. Артынша сұрақты біз 
қойдық: 
-Шыңжаңдықсың 
ба? (Қытайда қазақ, ұйғырлардың 
барлығын Шыңжаңдықтар деп бірге атайды) 
-Бу шы (жоқ деген сөз) Цинзянь, мен Сицзаннанмын. 
Сицзан деген қай жер еді деп, әйелімнің құлақ түбіне күбір 
еттім. Ол да менің күйімді кешіп тұр екен, иығын қиқаң 
еткізіп, телефонына үңілді, шамасы сөздіктен қарамақшы. 
Цинзянь дегені Шыңжаң екенін білеміз, Сицзан деген қай 
жер. Әрі екі сөздің дыбысталуы ұқсас болған соң парқын 
ажырата алмай тұрмыз. Біздің халімізді аңғарғандай, Қамар: 
-Тибет, Тибет….Заңзулар елі….Лхасаны білесіз бе? Сол 
жерденмін деп сөзін айқындай түсті. 
Тибет дегенде екеуміз де елең ете қалдық. Менен көрі ойы 
ұшқырлау әйелім,сұрақ қойып үлгерді. 
-Ол жерде де қазақтар тұра ма? 

-Таза қазақсыңдар ма?деппін қосамжарласа, қапелімде басқа 
сөз аузыма түспей. 
-Иә,иә қазақпыз. Абақ Керей деген рудан боламыз деп өзінің 
қазақ екенін шегелей түсті. 
-Тибетке ненің дәмі айдап барды? 
………… 
Шамасы бұл сауалды түсінбей қалды ғой деймін, бір қадам 
бері ығысып, жақынырақ келіп бетіме сұраулы жүзбен 
аңырая қарады да, мезетте жанарын тайдырып әкетті.. 
Ойланған сәтінде жасайтын әдеті болса керек, төмен 
түсіңкіреген көзілдірігін қолымен көтеріп, мұрынын 
саумалап тұрып қалды. 
— Ол жаққа қалай барып жүрсіңдер деп, сұрағымның тонын 
айналдырып, қарапайым сөзбен қайталадым. 
-Аааа, деп қытайлар таңырқағанда жиі қолданатын одағай 
сөзге бір салып алды да, жауап беруге тырысты. Бірақ ойы 
шашыраңқы шықты, қазақшасы жетіңкіремеді. Үркіншілік 
заманда Қытайдан Пәкістан,Үндістанға қарай үдере көшкен 
жұрттан қалған үркердей қазақ екенін әупірімдеп жатып әзер 
ұғындырды. 
Бұл кезде біздің басқа тілде жауаптасуымызды қызықтап 
тұрған өзге жолаушылар да әңгімеге араласа бастаған еді. 
Әрнәрсені түрткілеп сұрап, тақырыптың соқпағын бұза 
берді. Сондықтан, алдағы уақытта хабарласып тұрайық 
десіп, телефон нөмірін алмастық та, келесі аялдамадан түсіп, 
Бейжіңнің хайуанаттар бағын бетке алып жүріп кеттік. Қамар 
қош болыңыздар дегенді, ана тілінде айта алмай «зәйжиен, 
зәйжиен» (келесі кездескенше) деп қол бұлғап қала берді.