Есенова қалбике өмірбайқызы қазіргі қазақ медиа-мәтінінің прагматикасы
тармақшада Фразеологизмдерге құрылған тақырыпаттардың прагматикалық еркешеліктері
жүктеу/скачать 0,86 Mb.
|
| 4.1.5 тармақшада Фразеологизмдерге құрылған тақырыпаттардың прагматикалық еркешеліктері арнайы қарастырылды.
Газет мәтініндегі тақырыпаттар қашан да прагматикалық бағыттылыққа ие болып, оқырманға, оның аялық біліміне бағдарланады; олар өзіндік пресуппозициялары және соларға тән ережелері әбден қалыптасқан мәдениет аясының шарттары ескеріле отырып қойылады. Талдау, сындарлы ойлау тұрғысынан жазылған газет мақалаларының тақырыпаттары нақты, анық мәнді болмайды. Оларды құрайтын сөздер мен тіркестер көбінесе ауыспалы мағынада жұмсалады, оларда қолданылған стилистикалық тәсілдер тұтас мәтін көмегімен немесе оның жеке бір үзігі арқылы айқындалып түсініледі. Мұндай тақырыпаттар негізінен аялық білімдер пресуппозициясына сүйенеді. Оларда қатталған ақпаратты түсіну үшін адресат аса бай мәдениеттен хабардар болуы тиіс. Тақырыпаттардың адресатқа жақсы таныс, белгілі өлең жолдарынан алынуы оны жаңаша коннотациялармен байытады, оқырман қауымға тигізетін әсерін ерекше күшейтеді. Қазақ газеттеріндегі тақырыпаттарда («Егемен Қазақстан», «Жас Алаш», «Түркістан», «Ана тілі» т.б.) мәтінаралық референциялардың әр алуан түрлерінің кездесетіндігі байқалады: 1. Аллюзиялар көркем әдебиет туындыларының (прозалық, поэзиялық, драмалық шығармалар) атауларын меңзеуі мүмкін. Мыс: «Бандыны қуған Қайырбек» (Ж.А., 01.08.02), «Кірпіш болып қаланар кетігің қайсы?» (Т., 08.08.02). 2. Газет мәтіндерінде кинофильмдер аттарына қатысты аллюзиялар кездеседі: «Байлар да жылайды» (Ж.А., 24.12.05); «Тоғысқан тағдырлар» (Е. Қ., 30.06.04). 3. Газет тақырыпаттарында белгілі әндердің, әнұранның, эстрадалық туындылардың аттарына қатысты аллюзиялар жиі кездеседі: «Махаббат – мәңгі ертегі» (Е.Қ., 04.06.04); «Астана – жас қала, Алматы – бас қала» (Ж.А., 17.01.04), «Қош бол, Сандро, келгенше...» (Ж.А., 27.12.05). Бұл тәсілдердің барлығы прецедентті мәтіндер қолданысына негізделген. Ю.Н.Карауловтың айтуынша, прецедентті мәтіндеге: «тұлға үшін танымдық және эмоционалды жағынан маңызы бар мәтіндер; тұлғаның айналасындағы адамдардың бәріне де кеңінен таныс мағлұматтар, тілдік тұлғаның дискурсында бірнеше қайтара қолданылатын мәтіндер жатқызылады» [25]. Ал қазақ зерттеушісі Г.К. Ихсангалиева прецедентті мәтіндердің трансформациялану тәсілдерін квантитативтік және квалитативтік және аралас түрлерге бөледі. Бірінші түрінде прецеденттік мәтін құралымындағы бір сөйлем басқа сөздермен алмастырылады немесе оған басқа сөз енгізіледі. Екінші тәсіл бойынша, прецеденттік мәтіндегі тұтас сөз емес, оның бір бөлшегі, яғни форма немесе бірлі-жарым әріп өзгертіледі, аралас тәсілде осы аталмыш тәсілдер алма-кезек қолданылады. [26] Тақырыпаттың мәнерлілік әлеуетін арттыру үшін мәтінаралық байланыстардан бөлек, өзге де стильдік тәсілдер қолданылады. жүктеу/скачать 0,86 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|