«Әскери – инженерлік дайындық, Әскери топография, басқару және байланыс» ПӘні бойынша оқУ-Әдістемелік кешені «5В010400- бастапқы әскери дайындық»

Барлығы (несиелер) 3 кредит

1.Инженерлік бөгеттердің классификациясы,арналуы.

2.Мина-жарылғыш, жарылмайтын және аралас бөгеттер.

3. Минаның әрекет ету принципі

4. Белгі беруші миналар

1. Қәзіргі заманғы ұрыста инженерлік бөгеттер бөлімшелердің ұрыс қимылдарын қамтамасыз етуде бұрыңғысынша маңызды рол атқаратын болады.

Инженерлік бөгеттер қарсыластың ілгерілеуін бөгеу, маневрін қиындату адам күшімен техникасын шығынға ұшырату өз әскерлеріне қарсыласты қарудың барлық түрлерімен жою үшін неғұрлым қолайлы жағдай туғызу мақсатында жасалады. Инженерлік бөгеттер әскерлердің ұрыс қимылдарының барлық түрлерінде қолданылады, оларды табиғи бөгесіндермен ұштастырып атыс жүйесіменде әскердің іс-қимылымен де тығыз ұштастырып командирдің шешімімен сәйкесм жасайды. Инженерлік бөгеттерді шептер бойынша және бағыттар бойынша жасайды; олар қарсылас үшін күтпеген жерде болуы және өз әскерлерінің маневрін шектемеуі керек.

2.Инженерлік бөгеттер мина жарылғыш, жарылмайтын және аралас бөгеттер болып сараланады, танкке қарсылары және жаяу әскерге қарсылары болады. Өзендер (су қоймалары) болған кезде судағы бөгеттер қойылуы мүмкін.

Мина жарылғыш бөгеттер инженерлік бөгеттердің негізін құрайды және миналанған алаң, миналар тобы (шоғыры) мен жеке миналар түрінде жасалынады.

Мина жарылғыш бөгеттер жасауы үшін танкке қарсы (ТҚМ), жаяу әскерге қарсы (ЖҚМ) миналар, сондай-ақ жарылғыш заттардың (ЖЗ) зарядтары қолданылады, мина жарылғыш бөгеттермен бір кешенде сигналдық миналар (СМ) қойылуы мүмкін.

Танкке қарсы миналар танктерді және басқа да ұрыс машиналарын жою үшін қолданылады, олар танк және басқа ұрыс техникасы жүріп келіп басқан кезде жарылатын шыншыр табанға қарсы, түп астыға қарсы болып бөлінеді.

Жалпы құрылысы. Танкке қарсы миналар корпустан (металл, ағаш, пластмасса) жарылғыш зат зарядынан жарғыштан және аралық детонатордан тұрады. Танкке қарсы кейбір миналардың түбінде және бүйір бетінде миналарды алынбайтындай жағдайға койған кезде жарылғышқа арналған бұрандалы тұтандырғыш ұялары болуы мүмкін.

Танкке қарсы ТМ-62 миналары, МВЧ жарғышымен қолданылуы мүмкін.

Танкке қарсы ТМ-62 миналарының құрылысы:

Корпус 2)тығын 3) төсем 4) заряд 5) түп 6) қосымша детонатор

7) тұтқаны бекітетін құлақша

Танкке қарсы ТМ-57 миналары МВЗ-57 жарғышымен қолданылады.

Минаның әрекет принципі қойылған минаның үстінен басқан кезде қақпақ майысады жарғының соққы тетігі төмен түсіп КД-МВ капсюль детонаторлары төлкесімен минаның диафрагмасына тіреледі одан әрі басқан кезде мұрындық қиылады,шарлар соққышты босатады;соққы серіппенің әсерімен соққыш капсюль детонаторды теседі де, ол да, минада жарылады.

МВЗ –57 жарғышты ТМ-57 минасы құрылысы: 1) корпус 2) қалқанша 3) НВЗ-57 жарғышы 4) диафрагма 5) заряд 6)түп 7) орталық детонатор 8) бүйірлік детонатор 9) тығын

Танкке қарсы ТМК-2 кумулятивтік минасы танктің не басқадай ұрыстық техниканың астында жарылады.

Жаяу әскерге қарсы миналар. Адам күшін жою үшін қолданылады. Олар фугас (ПМД-6 М, ПМН) және жарықшақты (ПОМЗ-2М, ОМЗ-72 және МОН-50) болып сараланады.

Жаяу әскерге қарсы ПМД-6М миналары МУВ, МУВ-2 және МУВ-3 жарғыштарымен қолданылады.

Жаяу әскерге қарсы ПМД-М минасының құрылысы: 1) қақпағы 2)МУВ-2 жарғышы 3) резеңке қалпақша 4) металл элемент 5) тескіш 6) сақтандырғыш мұрындық 7) Т тәрізді ұрыстық мұрындық 8) соққыш 9) соққы серіппе 10) жарғыш корпусы 11) МД-5М тұтандырғышы 12)металл тілімше 13) мина корпусы 14) ЖЗ заряды 15) бүпкеніш қабат (жапырақтар)

Минаның әрекет принципі минаны басқан кезде қақпақ төмендеп Т тә-різді мұрындықты жарғыштан суырады соққыш соққы серіппенің әсерінен МД-5М (МД-2) тұтандырғышын теседі, ол жарылып миналар жарылады.

Жаяу әскерге қарсы ПМ минасының пластмасса корпусы болады. Мина-ның әрекет принципі минаны басқан кезде қақпамен қалқанша төмен түседі, соққы серіппенің әсерімен тұтандырғышты теседі де ол жарылып, минаны жарады.

Жаяу әскерге қарсы ПМН минасының құрылысы: 1) корпус 2)ЖЗ заряды 3) резеңке қалпақ 4)қалқанша 5) кеспе шығыршық 6)соташық 7) металл таспа 8) резеңке төсем 9) калпақша 10) кескіш 11) металл элемент 12)шығыршық 13) сақтандырғыш мұрындық 14) төлке 15) соққы серіппе 16) соққыш 17) сота-шық серіппесі 18) ұрыстық томпешік 19) капсюл детонаторы 20) тетрил құты 21) пластмасса гильза 22) тығын 23) резеңке төсем.

Жаяу әскерге қарсы Фугас миналар топыраққа үстіңгі беттен 3-5 см тереңдікке, қысқы жағдайда қардың қалыңдығы 10 см болғанда жерге,ал қар қалың болғанда үсіңгі бетінен 5 см аспайтын бүркеніш қабаты бар тапталған қарға қойылады. Орнатылған жаяу әскерге қарсы Фугас миналарды алуға үзілді-кесілді тыйым салынады.

Жаяу әскерге қарсы ПОМЗ-2М жарықшақты миналарыы МУВ,МУВ-2 немесе МУВ-з жарғышымен қолданылады.

Жаяу әскерге қарсы ПОМЗ-2М жарықшақты минасының құрылысы: 1) корпус 2) ЖЗ заряды (75 грамм тротилды құты) 3) МУВ-2 жарғышы 4) Р тәрізді ұрыстық мұрындық 5) кесінді сымы бар карабин 6) сым керме 7) қазықша 8) МД-М тұтандырғышы

3. Минаның әрекет ету принципі: сым керме тартылған кезде ұрыстық мұрындық жарғыштан жұлынады соққыш босайды да, соққы серіппенің әсерімен тұтандырғышты теседі ол жарылып минаны жарады, минаның корпусы жарықшақтарға бөлшектеліп жан-жаққа ұшып жаралайды.

Минаны сым керменінің бір не екі тармағымен орнатады .Керменің қазықшалары топыраққа жер бетінен 12-15 см биіктікке қағылады,ал орнатпа қазықша топырақ бетінен 5-7 см-ге қағылады.Сым керме минадан 5 м-ге дейінгі қашықтықта орнатылады, ал екі тармақпен орнатқан кезде екі қазықшаның арасындағы сым керме бір-бірінен 8 метрге дейін болуы керек.

4. Белгі беруші миналар өз әскеріне қарсыластар бөгеттер ауданына, позицияларға немесе қорғаудағы объектіге келгенін ескерту үшін қолда-нылады.

Белгі беруші минаның әрекет принципі жарғыштың ұрыстық мұрын-дығы жұлынған кезде (сым керменің тартылуынан) соқыш КТ- 11 капсюль-тұтандырғышты тесіп оқ-дәрі заряды тұтанады,ал одан дыбыстық белгі блогының татанғыш құрамы жанады да дыбыс шығады (ысқырық); дыбыстық сигнал әрекеті аяқталғаннан кейін жарық сигналының бірінші жұлдызшасынынң тұтанғыш құрамы жанады, бұдан соң от жұлдызшаның тұтанғыш құрамынан айдама оқ-дәрі зарядына тиеді; айдама заряд жанға кезде түзілетін газдардың қысымымен жанған жұлдызша гильзадан атылады;жанған айдама заряд осымен бір мезгілде кезекті белгі беруші жұлдызшаны жандырады;нәтижеде барлық жұлдызшалар (12-15) дана бірінен кейін бірі кезектесе жаныпминаның корпусының 10-12 секунд ішінде атылып шығады.

Белгі беруші миналар жерге орнатылуы және жергілікті заттарға (ағашқа,қазыққа және т.б.)байлануы мүмкін. Мина іске қосылған кезде жанған жұлдызшалар мина орнатылған жерден 20 метрге дейінгі радиуста жерге түсіп жанып бітеді. Одан құраған шөп,егін өртенуі мүмкін;миналарды орнатқан кезде мұны ескеру керек.

2.Жою әдістері.

3.Жарылмайтын инженерлік бөгеттер

4. КМТ-6 сипаттамасы

Тұзақ- миналар: қару-жарақ құралдары мен жергілікті заттарға бекітілген керме сымдарын, сондай-ақ электр сымдарының болуы; қабырғалардың қаламасындағы, жолдардың қаптамасындағы кінәраттар; ғимараттардың не жеке құрылыстардың ішінара қирағаны; ғимараттар, қоймалар, оқ-дәрі, ұрыстық және көлік машиналарының маңындағы әр түрлі заттардың үйіліп жатуы.

Миналанған алаңдар жасалуын тәуліктің жарық уақытында ұшақтар мен тікұшақтардың ұсақ заттардың (контейнерлердің) тасталуын және снарядтардың (ракеталардың) әуеде неғұрлым ұсақ бөліктерге бөлшектенуін көріп анықтауға болады. Миналанған алаңдарда қандайда бір сыртқы әсерсіз жекелеген миналардың жарылуы болуы мүмкін, мұның өзі миналардың өзін-өзі жою элементтерінің іске қосылуынан немесе миналанған алаңдардан өтуді қиындату мақсатында орнатылған баяу жарылатын мина бомбалардың жарылуынан болады.

Қашықтықтан орнату жүйелерімен миналанған алаңдардың білдіріп тұратын мынадай белгілері болады;төңіректе шашылып тасталған миналар контейнерлері (касеттер), тұрақтандырғыш құрылғылар, парашюттер, сым кермелер және т.б.

2.Жою әдістері. Сым кермелермен орнатылған жаяу әскерге қарсы қолданылатын жарықшақты миналарды жою бауының ұзындығы 30-50 метр тарбақтармен жүзеге асырылады. Тарбақты тексерілетін жерге (миналанған алаңға) кезектеп алға лақтырып кейін сүйрейді. Миналардың бар екенін жарылғандарына қарап анықтайды.

Танкке қарсы миналанған алаңдарда кермелері бар жаяу әскерге қарсы миналар миналар орнатылған болуы мүмкін. Миналарды тралдау және жою үшін инженерлік – саперлік бөлімшелерден іздеу және жою құралдары сайма-сай неғұрлым дайындалған бөлімше тағайындалады; олар әуелі жаяу әскерлерге қарсы миналарды тралдайды, одан соң танкке қарсы миналарды іздеп тауып, жоюды бастайды. Танкке қарсы миналар тарбақтармен белгілен-ген орындарға жиналып, бастырма зарядтармен жойылады.

3.Жарылмайтын инженерлік бөгеттер мақсатына қарай танкке қарсы және жаяу әскерге қарсы бөгеттер деп сараланады.

Танкке қарсы бөгеттерге танкке қарсы орлар,эскарптар,контрэ-скарптар, бағандар (ағаш, металл, темірбетон, тас) орманда бөренелерден, су қоймаларында мұздан жасалған тосқауылдар, елді мекендерде металл арандар, баррикадалар, қар үйінділері, тау беткейлерінде мұз жолақтары, өзендер мен су қоймаларында суаттар, су жаймалары, сондай-ақ ағаш үйінділері, тауларда, елді мекендерде жасалған үйінділер жатады.

Жаяу әскерге қарсы бөгеттер ауыстырмалы және тұрақты болады.

Ауыстырмалы сым бөгеттер негізінен өтпелерді, бөгеттердің бұзылған тұстарын жылдам жабу үшін, сондай-ақ басқадай бөгеттер жасау қиын болған жағдайларда қолданылады. Оларды әдетте күнілгері жасап, дайын күйінде орнатылған жерлерге жеткізіп қояды (онша еленбейтін сым торлар, тікенді және тегіс сымнан жасалған тез орнатылған бөгеттер, шиыршықтар, арандар).

Тұрақты бөгеттерге биік және аласа қазықтармен бекітілген сым торлар, сым қоршаулар, ілмектер мен тұзақтар, ормандағы бөгеулер, түбірлер мен бұталарды тікенді сыммен шалмалау т.б. жатады.

Шөл дала және елсіз таулы жерлерде, қыста беткейлерге мұз қатыру қолданылады.

Танкке қарсы және жаяу әскерге қарсы жарылмайтын бөгеттер бөлек-бөлек те, бір-бірімен ұштастырып та қолданылады,оларды минажарылғыш бөгеттермен және белгі беретін құралдармен күшейтуге болады.

Жарылмайтын бөгеттер жасаған кезде оларда өз әскерлерін өткізуге арналған өтпелер қалдырады, ал бұл өтпелерді тез бітеу үшін қажетті құралдарды (ауыстырмалы бөгеттер не миналар) дайындап қояды.

Жарылмайтын бөгеттерді бүркемелеу үшін бөгеттердің негіздерін (бағандарды, арандар мен қазықтарды) бүркемелеп сырлау, жасанды перделер қолдану, алдамшы бөгеттер жасау пайдаланылаады.

.Қарсыластың инженерлік бөгеттерін, соның ішінде дистанциялық миналау жүйелерімен орнатылғандарын шабуылдаушы әскерлер орағытып өтеді, ал орағытып өтуге болмайтын кездерде тралдаудың штаттық құралдарын қолданып не болмаса өтпелер жасап өтеді.

Инженерлік бөгеттерде өтпелерді миналық тралдармен, минасыздандыру құрылғыларымен және шектеулі инженерлік машиналармен жасайды.

Табанжолдық миналық трал КМТ- 5М (24 б- сурет) танктердің арнаулы жабдығы болып табылады және танкке қарсы миналанған алаңдарды барлауға, тралдары жоқ ұрыс машиналары мен шабуылдаушы бөлімдердің өтуі үшін табанжол өтпелер жасауға арналған.Трал оң және сол бөліктен тұрады, олар танкке жеке-жеке қосылады және бір-бірінен бөлек іске қосылады. Трал жинақтамасына екі аунақтық бөлік , оң және сол жақтау, ұстастырма құрылғы, екі пышақтық бөлік, оң және сол көтеру тетіктері қамтылады.Бұларға қоса трал түпкік қадалық миналарды тралдауды, жасаған өтпені белгілеудіжәне қажет болған жағдайда аунақтық бөліктерді автоматты түрде ағытып тастауды қамтамасыз ететін құрылғылармен жарақталған.

Табанжолдық КМТ-5М миналық трал.

1-түптік қадалық миналарды тралдайтын құрылғы.

2-аунақтық бөлік.

3-пышақтық бөлік.

КМТ-5М сипаттамасы

Тралддау жылдамдығы, км/сағ	6-12
Тралданатын табанжол ені,м	0,73-0,81
Тралды танкке экипаж күшімен тіркеу(танктен ағыту) уақыты, мин	30-45(8-13)
Тралдың массасы,т	7,3-7,5
Тралды тасымалдайтын автомобильдер саны,дана	1-КРАЗ-2556 не 2-ЗИЛ-131

КМТ-6 миналық тралы орташа танктердің аспалы жабдығы болып табылады және олардың танкке қарсы миналанған алаңдардан өтуі үшін арналған.Құрылымы жөнінен трал қазып алғыш, табанжолдық; миналарды тралдау оларды топырақтан қазып алып, танктен былайғы жаққа қою арқылы орындалады.

Трал жинақтамасы екі пышақтық бөліктен, тралды танкке ілетін ұстастырма құрылғыдан, пышақтық бөліктерді көтеру тетігінен, түпке қарсы қадалық миналарды тралдауға арналған құрылғыдан тұрады.

Урал-375, ЗИЛ-131 не КрАЗ-2556 автомобильдерімен тралдың үш жинақтамасын тасымалдайды.

Минасыздандыру қондырғысы миналанған алаңдарда әскерлердің ұрыс қимылдарының барысында жару әдісімен өтпелер жасауға арналған. Минасыздандыру қондырғысында бар екі минасыздандыру жиынтығы миналанған алаңда әрқайсысы ұзындығы 100 метрден астам, ені 6 метрге дейінгі өтпенің жасалуын қамтамасыз етеді .

Минасыздандыру зарядтары ауамен 900 метрге дейінгі қашықтыққа атылады да, одан соң өзіне қарай тартылып, зарядты қарсыластың миналан-ған алаңына аунытпай салады, оның тежеу арқандарының электр кабелі арқылы базалық машиналық басқару пультінде тұрып жарады.

Минасыздандыратын УЗР-3р ұзартылған зарядтары әскерлердің ұрыс қимылдары барысында жару әдісімен қарсыластың миналанған алаңында өтпелер жасауға арналған. Инженерлік–саперлік бөлімшелер шабуылға шыққан бойда риактивті двигательді іске қосады, оны қарсыластың бөгеттерінің бүкіл тереңіне салып электр кабелі бойынша жарады, 100 метрден астам, ені 6метрге дейін өтпе жасалуын қамтамасыз етеді.

Мотоатқыш бөлімшелер табанжолдық миналық трал жасаған өтпемен бірден не екіден тұрған лек түзеп, ал минасыздандыру қондырғысымен жасалған өтпемен үштен тұрған лекпен минажарылғыш бөгеттерден өтеді.Тралдары бар жаяу әскер ұрыс машиналары миналанған алаңнан өздері өтеді.Тралдары жоқ жаяу әскер ұрыс машиналары мен бронетранспортерлер алаңдардан танктер жасаған не жару әдісімен жасалған өтпелер арқылы ғана өтеді.

Жарылмайтын бөгеттерден өту.Қарсыластың танкке қарсы орларынан, эскарптары мен контрэскарптарынан танктер, бронетранспортерлер мен артелерия көпірлер не өткелдер арқылы өтеді. Өткелдер СВТУ танктерінің, жолтөсегіштердің (бульдозерлердің), инженерлік шектеу машиналарының көмегімен бөгеттерге топырақ үйме жасау арқылы өтеді.

Танке қарсы ор арқылы жару әдісімен өткел жасау үшін топырақ бетіне салынатын әрқайсысы 25 кг төрт заряд немесе топыраққа 1 метр тереңдіке орнатылатын әрқайсысы 6-8кг төрт заряд жару қажет. Баған қандай материалдан болуына қарай әр баған үшін заряд массасы мынадай болуы мүмкін: рельстен-0,5-1 кг»; швеллерден, қоставрдан-3-5 кг, бөренеден –0,5-1 кг, темірбетоннан-3-5 кг.

Ормандағы үйіндіден өтпе жасау үшін құрамында СВТУ танкімен, БАТ жолтөсегішімен не инженерлік шектеу машинасымен, сондай-ақ екі-үш мотоарамен күшейтілген кемінде бір бөлімше команда тағайындалады. Өтпені құлатылған ағаштарды- оның өсінен сыртқа қарай жылжыту арқылы жасайды.Бөлімше екі есептопқа бөлінеді. Құрамында үш адам болатын біреуі барлау мен минасыздандыру жүргізеді, екіншісі өтпені тазалап ашады.

Үйіндіні тазалау мен онда оратылған миналардың жойылуын тездету үшін әрбір 6-8 метр сайын шоғырланған (20-25кг-нан) не погондық массасы 6-8 кг/м, ұзындығы 6 метр, құлаған ағаштарға не олардың астына салынатын ұзартылған зарядтармен жарылыс жасау қажет.Үйнідідегі ені біржақты қозғалыс үшін кемінде 4 метр болуға тиіс.

Елді мекендердегі үйінділер негізінен бульдозерлермен не жолтөсегіштермен тазаланады.Қираған елді мекенде көшелерді тазартқан кезде жасалатын өтпеге жақын жерде құлау қатері бар жартылай қираған ғимараттар қалуына жол беруге болмайды.Мұндай ғимараттарды жарып не механикалық әдіспен құлатады.

Сым бөгеттерде өтпелерді танктермен (онша елеусіз кедергілерден басқаларын), жару әдісімен не қайшы және саперлік құралдарды пайдаланып қол күшімен жасайды. Сым бөгеттерде жару әдісімен өтпелер жасау үшін ұзартылған зарядтарды қолданады. Зарядтарды қазықтар түбінде сымның астына не сымға салып жарады. Жару нәтижесінде ені 4-5 метр өтпе жасалады.

Сым бөгеттерден сондай-ақ бұта не сабаннан, тақтайлардан, сырғауылдардан,сатылардан және шинельдерден өткелек жасау арқылы да өтеді.

Онша елеусіз және ауыстырмалы сым бөгеттерден өтпелер жасағанда арқанмен танктерге, тартқыштарға сүйреткен тарбақтар мен ілмектерге байлап бөгеттерді жан-жаққа бөлшектеу арқылы жасауға болады.

Электрленген бөгетерден өтпелер арқылы не тоқсыздандырып барын әдеттегі сым бөгеттерден өту әдістерімен өтеді.Электрлендірілген бөгеттердегі өтпенің ені электрленбеген бөгеттердегіден 2-3 метр аралық болуы керек.