Ф. 4-63 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі Павлодар мемлекеттік педагогикалық институты Қазақстан және шет елдер тарихы кафедрасы «Ежелгі Қазақстан тарихы» пәні бойынша 5В011400

«Ежелгі Қазақстан тарихы» пәні бойынша

Павлодар

Құрастырушы: _________ т.ғ.к.,доцент А.М.Сыздыкова

1. Қазақстан және шет елдер тарихы кафедрасы

Ежелгі Қазақстан тарихы пәні бойынша

ПМПИ ҒӘК отырысында бектілді 200__ж. ____________ №____

200__ж. _____________ №____хаттамамен кафедра отырысында ұсынылды

Кафедра меңгерушісі ___________З.А.Сабданбекова

200__ж. _____________ №____хаттамамен

Филология және тарих факультетінің әдістемелік кеңесімен мақұлданды.

ӘК төрағасы_____________А.М.Сыздыкова

ФжТ факультетінің деканы___________Қ.Текжанов

200__ж. _____________

МАҚҰЛДАНДЫ

ОӘКдиректоры ____________ 200__ж. _____________

Ежелгі Қазақстан тарихын оқыту арқылы тарихи ойлау қалыптастыру. Ежелгі Қазақстан тарихы курсы – жоғарғы білім беру жүйесінде тарихи білім берудің маңызды факторлардың бірі. Ежелгі Қазақстан тарихын жүйелі түрде оқыту өз халқымыздың тарихын барлап, оның мәдени құндылықтары мен дәстүрлерін игеру үшін аса маңызды қызмет атқарады. Дүние тарихының бір бөлімі болып Ежелгі Қазақстан тарихы Қазақстан аймағын мекендеген этностардың шаруашылығы мен мәдениеті туралы мәлеметтер береді, тарихи процестын заңдылығың ашады.

• 
  көне заманда Казақстан аймағын мекендеген адам қауымдардың, ру-тайпалардың қалыптасу тарихын, көшпелілер мен отырықшы елдер арасындағы қарым-қатынасын, мәдениетін қарастырыу
  
• 
  этностар тарихының негізігі мәселелерді қарастыру (этногенез, мемлекеттілік)
  
• 
  зерттеу мәселелерінің дамуын және тарих ғылымындағы кейбір келіспеушілік козқарастарын атап көрсету
  
• 
  қазіргі уақыттағы ежелгі Қазақстан тарихынын өзекті зерттеу міселелерімен таңысу.
  

• 
  «Ежелгі Қазақстан тарихы» курсының мазмұны мен міндеттерін;
  
• 
  аталған курстын оқу бағдарламасын;
  
• 
  арнайы ұғымдарды, оларды дұрыс пайдалану;
  
• 
  Ежелгі Қазақстан тарихынын негезгі оқиғаларын;
  
• 
  ежелгі Қазақстан тарихынын негізгі тарихи деректерін және тарихнамасын;
  

Қазақстанның ежелгі тарихы туралы білім алу, сонымен қатар Қазақстанның тас және қола дәуірлерінің ерекшелігін, ерте көшпенділердің табиги ортаны шаруашылык игеру эволюциясын, Қазақстан аймағындағы алғашқы мемлекеттердің қалыптасуың және олардың көршілес елдерімен қарам-қатынасын, ежелгі Қазақстан этностардың мәдениетің зерттеу

Пәнді оқыту келесі пәндерді оқыған кезде алған білімдеріне негізделеді: алғашқы қоғам тарихы, ежелгі дүние тарихы, археология, деректану.

«Ежелгі Қазақстан тарихы» курсын толық игеру әрі қарай «Ежелгі дүние тарихы», «Ортағасыр Қазақстан тарихы», «Этнология», «Тарихнама» пәндерін меңгеруге мүмкіндік жасайды.

Қазақстан тарихы пәні, құрылымы мен міндеттері. Қазақстан тарихын зерттеудегі европоцентристіқ және этноцентристік бағыттар. Қазақстан тарихы дүниежүзілік тарихи процестің бір бөлігі сияқты, адамзат тарихының жалпы мақсаты және ортақ өзегі.Тарих ғылымыңың методология.

Қазақстан тарихы бойынша археологиялық-этногрфиялық, жазба және аузша деректер. Археологиялық зерттеулердың деректік мүмкіндіктері.

Қазақстан тарихын ғылыми тұрғыдан зерттеудің бастаулары. Қазақстан тарихының ерте тарихнамасының әлсіздігі мен кемшілектері. Қазақ халқының тарихын зерттеудегі 18-19 ғғ.Ресей ғалымдарының ролі.
3 тақырып: Тас дәуірі. Қазақстанның палеолиті.

Қазақстан территориясына адамдардың коныстануы. Қазақстан жеріндегі алғашқы адамдардың тас дәуіріндегі табиги жағдайлары және шаруашылық қызметі. Палеолит мәдениетінің негізгі ошақтары – Солтүстік Қазақстан және Оңтүстік Қазақстан өлкері. Жоғарғы антропогеннің екінші жартысында болған өзгерістер, қозғалысқа бейімді аңшы қауымдарының пайда болуы.

Мезолиттегі микролит мәдениеті. Неолиттік төнкеріс. Мал және егін шаруашылықтарының пайда болуы. Праобщина. Ана руы. Энеолит дәуріндегі ірі қоныстардың пайда болуы.Рухани өмір – тілдің және ой-сенімдердің, жерлеу дәстурдің дамуы. Үңгірлердегі неолиттік рүреттер
4 тақырып: Қола дәуірі.

Тайпалардын негізгі шаруашылығы – бақташилық пен қол егіншілігі. Полиметалл рудаларын игеру және металл заттарын өнріру. Ораталық Қазақстандағы ежелгі тау-кен өндіріс ошақтары. Қоныстар мен ерте қалалық (протогород) орталықтар. Рулық құрылыстың патриархалдық формада ыдырауы. Қоғамдық ұйымдардағы өзгерістер: байлықты жинау мүмкіншілігі мен айырбастын өсуі. Тайпа көсемдерінің институты.

Зороастризм – бірінші әлемдік дін. Ата-бабаларына, тотемдерге және табиғат күштеріне арнап құрбандық шалу Тіл мәселері. Авеста – қола дәуіріндегі тұрғындардың құрамы мен этникалық тарихы жөнінде. Арианам Вайджа – арий тайпаларының отаны. Материалдық мәдениеті.
5 тақырып: Сақ дәуірі

Археологиялық ескерткіштер мен жазба деректер. Ұлы даладағы ертедегі көшпенділер туралы жазба деректер және археологиялық мателиалдар. Сақтардың этномәдени ареолына кірген тайпалар. Парсы деректеріндегі сақ сақ тайпаларының атауы: тиграхауда, хаумаварга, парадарайа, даха және б. Антикалық деректердегі скифтердін этникалық топтпры.

Жартылай көшпелі және таза көшпелі мал шаруашылығына және темір металлургиясына өту. Көрші елдерімен сауда және айырдас.

Сақ мәдениеті. Есік қорғанынан табылған сақ патшазадасының салттанатты киімнің реконструкциясы. Орталық Қазақстанның Тасмола ескерткіштері. Ерте көшпелілердің әр түрлі сенімдері және дәстүрлері.

Қытай деректерінде белгілі болған тайпалар. Көшпелі этностардың шыгу тегі мен саяси қарым-қатынастары, орналасу мәселері. Шығыс Ғұн империясының дәуіріндегі ғұн тайпаларының территориясы мен орналасуы. Хунну мен Қытай – «Бейбітшілік пен туысқандық келісімі». Шаруашылығы. Хунн қоғамының әлеуметтік құрылымы. Ұлы қоныс аудару. Халықтардың Ұлы Коныс аударуындағы ғұндардың ролі. Өндірістегі кұл иеленушілік тәртіптің аяқталуы және феодализмге өту.

Үйсундер мен хуннулар және Хань империясының арасындағы өзара қарым-қатынастар. Қанлылардың үйсіндермен және Қытаймен қарым-қатынасы, солтүстік ғұндарды қолдауы. Үйсундердің мемлекеті Үйсун-го.

Сақ тайпаларының дамыған мәдениетінің занды жалғасы. Материалдық мәдениет: қиым, тамақ, тұрғын үйдің әр түрлері. Ұсталық өнер. Ғұн дәуірінің жартас беттеріндегі суреттері. Ата-баба рухының символикасы, табиғат күшін рухтандыру және әсірелеу.

1.Археологиялық ескерткіштер

2.Жазба және ауызша . ескерткіштер

3 Этнологиялық ескерткіштер

4.Ежелгі Қазақстан тарихының тарихнамасы.

Тапсырма:

1.Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру
Семинар 2: Қазақстан аймағындағы тас дәуірі. Палеолит. Мезолит.

1Адамның пайда болуы мен дамуы.

2.Палеолит мәдениетінің негізгі ошақтары

3 Қару жарақ жасаудың пайда болуы (переход от массивных и грубых каменных орудий к микролитическим ).

4. Қазақстан аймағындағы мезолит ескерткіштері.

Тапсырма:

1. Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру

3.Берілген кестені толтыру

1. Қазақстан аймағындағы табиғи-климаттық өзгерістер.

2.Қозғасысқа бейімді аңшы қауымдарының пайда болуы.

3.Неолиттік төңкеріс.

4.Неолиттің археологиялық ескерткіштер.

5.Тоқымашылық пен қыш ыдыстарын ойлап табу.

6.Энеолит дәуірінде ірі қоныстардің пайда болуы (ботай мәдениеті)

7.Тасты өндеудегі жаңа технологиялық әдістер.

8.Тас дәуіріндегі онер.

Тапсырма:

1.Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру

3.Берілген кестені толтыру

2.Қола дәуіріндегі тайпаларының бақташылық пен қол егіншілігі.

3.қазақстандағы металлургияның дамуы. Ежелгі тау-кен өндіріс ошақтары.

4.Қоныстар мен ерте қалалық орталықтары.

5.Рулық құрылыстың патриархалдық формада ыдырауы.

6.Тайпа көсемдерінің институты.

7.Зороастризм.

8.Бабалар культі. Құрбандық шалу.

10. Қола дәуіріндегі материалдық мәдениет.

11.Сүрет галереялары – Тамгалы тас, Сынтас және т.б..

1. Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру

3.Берілген кестені толтыру

2.Сақтардың этномәдени ареалына кірген тайпалар.

3.Евразияның ерте көшпелілерінің Алдыңгы Азияның отырықшы өркениет ерімен қарам-қатынасы.

4.Сақ тайпаларының өмір-тұрмысы.

5.Скиф-сақ қолөнер.

6.Сақ қоғамының әлеуметтік құрамы .

7.Ерте көшпелілердің әртүрлі сенімдері және дәстүрлері.

8.Сақ дәуірінің археологиялық ескертіштер. Жалпы сипаттама.

9.Орталық Қазақстанның тайпалары.(исседоны).

10.Шығыс Қазақстан мен Ертіс оңріндегі тайпалар.(аримаспы)

11.Солтүстік және Батыс Қазақстанның тайпалары (аргиппеи)

12.Ерте көшпелілердің дүниетаңым құрылымы сақ-скиф өнерінде

1. Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру

3.Берілген кестені толтыру

1. 
   Б.з.д.ІІІ ғ. – Б.з.ІІІ-ІҮғғ. көшпендлер туралы қытай деректер.
   
2. 
   Модэ империясы. «Бейбітшілік пен туысқандық келісімі».
   
3. 
   Гұн қоғамының әлеуметтік құрамы.
   
4. 
   Ғұндардын бөлінуі.
   
5. 
   Қазақстан аймағындағы ғұңдар.
   

1. Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру
Семинар 7: Үйсіндер мен қаңлылар

1 Үйсіндер мен қаңлылардың этникалық тарихы.

2. Үйсіндер мен қаңлылардың шаруашылығы.

3. Усунь-го мемлекетінің құрамы.

4. Кангюй мемлекеті.

5.Қытай мен қарам-қатынасы.

1. Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру

3.тақырып бойынша мақалаларды талдау.

1. 
   Ғұн тайпаларының материалдық мәдениеті.
   
2. 
   Киім, тамақ, тұрғын үйдін әр түрлері.
   
3. 
   Жартас беттеріндегі суреттері.
   
4. 
   Рухани мәдениет.
   

1. Әр сұраққа конспект құру

2.Қойылған сұрақтарға ауызша жауап беру

3. Реферат қорғау.

Осы тақырыпқа дайыңдалу үшін студент берілген әдебиетпен танысып конспект құру керек. Адамның шығу тегі мен эволюциясына негізгі назар аудару керек. Әр Қазақстан аймағының археологиялық ескерткіштердің ерекшілеріне тоқталу керек. Осы коллоквиумның негізгі бір бағыты аймақтық даму ерекшіліктерін көрсетуде тұрады. Кестені толтыру.

Тапсырма: Кестені толтыру
2. Қола дәурінің ескерткіштері.

Осы тақырыпқа дайыңдалу үшін студент берілген әдебиетпен танысып конспект құру керек. Қола дәуірінің кезендіру мәселесіне: ерте қола, орта қола, кейінгі қола, негізгі назар аудару керек. Олардың хронологиялық шеқарасың және әр кезеннің ерекшілігің аңықтау. Мал шаруашылығының эволюциясың қарастыру. Известные памятники внести в таблицу:

Тапсырма: Кестені толтыру
3. Сақ дәуірінің археологиялық ескерткіштерің

Берілген кестеңі құру үшін назар аудару керек. Қазақстан аймағын мекендейтін сақ тайпаларының орналасқаң жерлерің аңықта. Археологиялық мәлеметтерді зерттеу негізінде сақ тайпаларының мәдениет аймақтық ерекшеліктерің қарастру керек. Сақ дәуірі археологиялық ескерткіштерің схема-картаға беліглеу.

Тапсырма: Кестені толтыру

4. Ғұн дәуірінің археологиялық ескерткіштерің.

Ғундар дәуірімен танысу. Ұлы қоңыс аудару процесындегі ғун тайпаларының ролі.ғундардың тілдік және антропологиялық сипаты. При подготовке к данной дискуссии необходимо четко представлять геополитическую ситуацию на рубеже 3-5 веков, т.е. время передвижения племен на запад. В ходе дискуссии желательно дать ответ на вопрос: каково влияние гуннских племен на великое переселение народов? Было ли великое переселение вызвано передвижением гуннских племен?

Тапсырма: Коллоквиум

5 Үйсүндер мен қаңғылар.

Кездескен географиялық атауларды схема-картаға еңгізу керек. І-ІІІ ғғ. Саяси оқиғалардың хронологиясын кестеге нақты белгілеу керек. Шаруашылық пен материалдық мәдениет сұрақтарына назар аудару керек. Көшпелі мемлекеттілік қалыптасу жолдарының зерттеушілер төрт түрін айырады: посредством узурпации власти; в процессе борьбы за независимость; путем миграции на территорию земледельческих народов; в ходе сегментации крупной мировой степной империи. В период становления государственности усуням приходилось сталкиваться с более мощными в военно-политическом отношении государствами хуннов, юечжи и Хань.

Задание: коллоквиум

6 Ғұн, үйсін, қаңлы тайпаларының мәдениеті.

Следует учитывать традиционную систему изложения в освещении вопросов культуры, то есть разделение понятия культуры на материальную и духовную. Обратить внимание на вопросы эволюции жилища, оружия и орудий труда, ювелирного искусства, развитие керамики, ткачества, резьбы по кости и т.д. в освещении духовной культуры обратить внимание на мифологию, а также проблемы принадлежности к языковой семье. Культура сакских племен получает закономерное продолжение и развитие в культуре хуннов, усуней, канглов, принявших элементы сакского «звериного стиля».

Задание: реферат


Әдебиеттер
Негізгі:

1. ҚазССР тарихы. 5 тт., - А., 1977-1979

2. Қазақстан тарихы (көне заманнан бүгінгн дейін). т.1.-А.,2010, т.2. - А.,2010.

3. Қазақ мемлекеттілігінің тарихы: ежелгі және ортағасыр. – Алматы, 2008

4. Гумилев Л.Н. Ғұндар –М.,2003

5. Гумилев Л.Н. Тысячелетие вокруг Каспия. – М. 1998

6. Сыздыкова А.М. Ежелгі Қазақстан тарихы. – Павлодар, 2013

Қосымша:

1. Абилев А.К., Евдокимов В.В. Казахстана в древности. К. 1991.

2. Асфендиаров С.Д. История Казахстана (с древнейших времен),

2-ое изд.В.1993

3. Назарбаев Н.А. В потоке истории.А.1999

4. КузембайулыА., Абилев Е. История Республики Казахстан. А.1996