II-ТАРАУ МАТЕМАТИКАЛЫҚ МОДЕЛЬДЕУГЕ КІРІСПЕ

Модель және моделдеу түсінігі оқыту, ғылыми зерттеулерде, проекттік – конструкторлық жобаларда және техникалық өндірістерде кең таралған. Бұл салалардың әрқайсысында моделдеу өзінің ерекшелігі бар. Ары қарай моделдеудің ең маңыздысы ғылыми зерттеулердегі қолдануларына тоқталамыз. Модель термині көбінесе үлгі ретінде қолданылады:

- қондырғыны орнату немесе қандай – да бір өзге қондырғыны іске қосу ( кішірейту, үлкендету немес табиғи мәнінде).

- Қандай да бір заттық немес қозғалыстың (сызба, график, сұоба жоспары және т.б.) талдануы. [16,17]

Модель терминінің кеңінен таралмағанына байланысты оған көпмағыналы ретінде қарауымыз қажет. Көптеген сөздіктерден бұл терминнің мағынасының сегіз түрін табуға болады, солардың ішіндегі ғылыми әдебиеттерде кездесетіні екеуі:

- шынайы объекттің талдау ретіндегі моделі;

Модель (латынша modulus - өлшем, үлгi, норма) мағынаны білдіре отырып, зерттеудің кейбір маңызды типтерін объект – оригинал ретінде тани отырып қозғалысты материалды және ойша таныстырады. Қозғалыстың құрылуы және моделдеу үлгiсінiң пайдалануы моделдеу деп аталады.

Басқарудың әртүрлі нұсқауларын апробиралық дұрыс жолдарын модель арқылы үйренуге болады. Оны орындау көбінесе тәуекелдеу қажет немес мүмкін емес.

Егер объекттің қасиеті белгіленген уақытта өзгерсе, онда әртүрлі факторлардың жағдайларына байланысты тапсырманың ерекше мәніне болжам жасалады. Мысалы, кез-келген күрделі техникалық қондырғыны жобалау және эксплуатациялау кезінде толық және жеке жүйенің қызметінің кепілдігінің өзгеруін болжамдап үйрену қажет.

Сонымен, модель қажет:

1) объекттің нақты қалай орнатылғанын түсіну үшін: структурасы қандай , ішкі байланыстары, негізгі қасиеттері, даму заңдылақтары, қоршаған ортамен байланысы және өздігінен дамуы;

2) объектті немес қозғалысты басқаруды үйрену, критерия мен мақсат берілген жағдайда басқарудың тәсілдерін анықтау;

3) берілген тәсілдерді және объектке жасалған іс-әрекетті жобалауды тікелей және жанама болжамдау.