«Ғылыми зерттеулер негіздері» пәнінің қосымша емтихан сұрақтары 1-деңгей «Ғылыми зерттеулер негіздері»
жүктеу/скачать 382,28 Kb.
|
«Ғылыми зерттеулер негіздері» пәнінің қосымша емтихан сұрақтары -emirsaba.org
| Кіріспеде диплом жұмысы (жоба) тақырыптарының өзектілігі негізделеді, жұмыстың мақсаты белгіленіп, диплом жұмысының (жобаның) тақырыбын ашу үшін негізгі міндеттер тұжырымдалады, жұмыстың теориялық және әдіснамалық негіздері (жинақталған түрде: сәйкес заңнамалық актілер мен нормативтік құжаттар, оқу әдебиеті, монографиялар, ғылыми еңбектер, мерзімді басылымдар материалдары және т.б.), зерттеу нысаны (жұмыс материалдары негізінде орындалған ұйымдар атауы) айқындалады, аталған зерттеу объектісіне сипаттама беріледі, егер бұл мүмкін болса, қысқаша түрде (кестемен немесе мәтінде) қызметтің негізгі көрсеткіштері (жұмыста осы сұраққа арналған арнайы тарау немесе жеке параграф болмаған жағдайда) келтіріледі.
Негізгі бөлімде зерделейтін пәннің нормативтік-құқықтық базасы, осы пәннің мазмұны мен жіктеу сұрақтары қарастырылады; зерттеу сұрағының нақты міндеттері көрсетіледі. Негізгі бөлім бірнеше бөлімнен және бөлімшеден тұрады. Негізгі бөлімде зерттелетін пән бойынша қолданыстағы жағдайлар ашып көрсетіледі, яғни жалпы теориялық қағидалар мен нақты ұйымдардың нақты материалдары позициясына сәйкес сұрақтардың мазмұны баяндалады. Диплом жұмысының тақырыбы мазмұны жағынан әртүрлі болуы мүмкін, мысалы, онда теория мен тәжірибе тұрғысынан өзге мәселелер зерттелуі мүмкін. Үшінші бөлімнің болу-болмауы диплом жұмысының тақырыбына байланысты, сондықтан оның міндетті құрылымды элементі болып табылмайды. Диплом жұмысының негізгі бөлімінің мазмұны мамандық ерекшеліктерімен айқындалады. Қорытындыда зерттеу нәтижесінде жасалған және ұсынылған теориялық және тәжірибелік қорытындылар мен ұсыныстар жинақталады. Қорытындыда дипломдық жұмыстың нәтижелері бойынша қысқаша қорытынды жасалады, қойылған міндеттердің толық шешімін табуы бағаланады, зерттеу жұмысының ғылыми деңгейін осы саладағы едәуір жетістіктермен тиімділігін анықтап, салыстырмалы бағаланады Олар: әзірлемелердің мазмұны, маңыздылығы, негізділігі мен тиімділігі туралы толық түсінік беретіндей қысқа және анық та айқын болуы тиіс. Қорытындылар мен ұсыныстарды баяндауға екі нұсқаның (тәсілдің) бірін пайдалануға кеңес беріледі, бұл жұмыстың жекелеген тарау параграфтарында олар толық ашылып көрсетілу-көрсетілмеуіне байланысты болады. Егер зерттеу пәнін зерделеу салдарынан пайда болған қорытындылар мен ұсыныстар сәйкес тарауларда жасалса, онда «Қорытынды» бөлімінде олар, тізбе түрінде, негізінен, дәлелдерсіз, бірақ та оларды толық негіздей, диплом жұмысының тиісті беттеріне сілтеме жасай отырып ұсынылады. Егер қорытындылар мен ұсыныстар «Қорытынды» бөлімінде ғана ашып көрсетілсе, онда олардың тізбесімен қатар, әрбір ұсынысты тәжірибеде қолданудың дұрыстығына және тиімділігіне негіздемелер келтіріледі. Зерттеу мәселесін жетілдіру бойынша, диплом жұмысы авторының енгізген ұсыныстары ерекше қолдауға лайықты. Мұндай жағдайда қорытындылар мен ұсыныстарды мына жалғастықпен баяндаған дұрыс болады: алдымен, жұмыс авторының пікірі бойынша кемшіліктер туралы қорытындылар, содан соң – зерттеу объектісі болып саналған ұйым бойынша сәйкес сипаттағы қорытындылар мен ұсыныстар. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі. Аталған тізім «Қорытынды» бөлімнен кейін диплом жұмысының соңында келтіріледі. Аталған тізімге студент нақты игерген және диплом жұмысында қандай да бір шекте пайдаланылған дереккөздері ғана енгізілуі тиіс. Тізімде ақпарат көздері диплом жұмысының мәтінінде оларды пайдалану жалғастығы ретімен көрсетілуі тиіс. Қосымшаларға негізгі бөлімде көрініс таппаған, дипломдық зерттеуді орындаумен байланысты материалдар енгізіледі. Қосымшаларға мыналар енеді: математикалық дәлелдемелер, кестелер мен сызбалар, диаграммалар, иллюстрациялар, суреттер, анықтамалардың көшірмесі, хаттамалар, эксперимент, өлшеу және сынақ өткізуде қолданылған аппараттардың және құралдардың сипаттамасы, т.б. Диплом жұмысында (жобасында) қабылданған шешім және барлық деректердің обьективтілігі мен дәлдігі туралы жауапкершілікті студент – диплом жұмысының авторы өз мойнына алады. Диплом жұмысында қабылданған шешім, барлық деректердің дәлдігі мен объективтілігі үшін студент – диплом жұмысының (жобасының) авторы жауапкершілік алады. Дипломдық жұмыстың (жобаның) мәтінін келесі жиектердің өлшемдерін сақтай отырып басу керек: сол жағы - 30 мм, жоғарғы жағы - 20 мм, оң жағы-10 мм және төменгі жағы-25 мм. Назар аударудың компьютерлік мүмкіндіктерін пайдалануға, әр түрлі гарнитура қаріптерін қолдана отырып, белгілі бір терминдерге, формулаларға, теоремаларға назар аудару рұқсат етіледі. Дипломдық жұмыстың (жобаның) құрылымдық элементтерінің атауы "мазмұны", "Нормативтік сілтемелер", "анықтамалар", "белгілер мен қысқартулар", "кіріспе", "Қорытынды", "Пайдаланылған әдебиеттер тізімі" жұмыстың құрылымдық элементтерінің тақырыптары болып табылады. Дипломдық жұмысты (жобаны) бөлімдер мен бөлімшелерге бөлу керек. Бөлімдердің атаулары дипломдық жұмыстың (жобаның) тақырыбын ашуға тиіс, ал бөлімшелердің атаулары тиісті бөлімді ашуға тиіс. Бөлімдер мен бөлімшелердің атаулары, олардың мазмұнын нақты және қысқаша көрсетуі тиіс. Бөлімдер мен бөлімшелердің атаулары абзацтық шегіністен бас әріппен соңында нүктесіз, астын сызбай басылуы керек. Егер атау екі сөйлемнен тұрса, оларды нүктемен бөледі. Дипломдық жұмыстың (жобаның) беттері барлық мәтін бойынша толассыз нөмірлеуді сақтай отырып, араб цифрларымен нөмірленуі тиіс. Беттің нөмірі беттің төменгі бөлігінің ортасында нүктесіз қойылады. Титул парағы беттердің жалпы нөмірленуіне енгізіледі. Бет нөмірі титул бетіне қойылмайды. Жеке парақтарда орналасқан иллюстрациялар мен кестелер дипломдық жұмыс (жоба) беттерінің жалпы нөмірленуіне қосылады. A3 форматындағы иллюстрациялар, кестелер Бір бет ретінде ескеріледі. Диплом жұмысының (жобасының) бөлімдері барлық құжат шегіндегі нүктесіз араб цифрларымен белгіленген және абзац шегінісі жазылған реттік нөмірлері болуы тиіс. Бөлімшелер әрбір бөлімнің шегінде нөмірленуі тиіс. Кіші бөлім нөмірі нүктемен бөлінген бөлім мен кіші бөлім нөмірлерінен тұрады. Бөлімше нөмірінің соңында нүкте қойылмайды. Дипломдық жұмыстың (жобаның) әр бөлімін жаңа парақтан (парақтан) бастау керек. Бір бөлімнің ішіндегі кіші бөлімдер бір-бірімен мәтіннен екі жолға шегіну арқылы бөлінеді. Дипломдық жұмыстың (жобаның) және дипломдық жұмыстың (жобаның) құрамына кіретін қосымшалардың беттерін нөмірлеу тура болуы тиіс. Иллюстрацияларды (сызбалар, карталар, графиктер, схемалар, диаграммалар, фотосуреттер) дипломдық жұмыста (жобада) жаңа мәтіннен кейін немесе келесі бетте орналастыру керек. Иллюстрациялар компьютерлік, соның ішінде түрлі-түсті болуы мүмкін. Барлық суреттерге дипломдық жұмыста сілтемелер берілуі тиіс. Ғылыми, академиялық мақсаттағы мəтіндерді құрастыру: лексикасемантикалық, грамматикалық ерекшеліктері. Гулден Мәтін – өзіндік ерекшеліктерге, заңдылықтарға ие аса күрделі семантикалық-құрылымдық жүйе. Мәтін арқылы барлық тілдік бірліктер іске қосылатындықтан, ол ерекше күрделі тілдіктаңбаға жатады. Соған орай мәтінді талдау мен мәтінді тану, оның түзілімі мен құрылымын саралау, мәтінжасам барысындағы тілдік бірліктердің қызметін анықтау бүгінгі таңда өзекті мәселеге айналып отыр. Профессор А.Қ.Жұбанов қазақ тіліндегі ғылыми-көпшілік мәтіндердің абзацтарға тән функционалды-мағыналық топтарының статистикалық ерекшеліктерін анықтаса, А.И.Тілембекова ғылыми-техникалық мәтіндердің лингвопрагматикалық құрылымын айқындауға үлесін қосты. Ғылыми тіл құрылымын анықтап, ғылыми мәтіннің стилистикасын қарастыруда ғалым С.Әлісжановтың еңбегі ерекше аталады. Алайда ғылыми мәтіннің барлық ауқымды жақтарын тануда, негізгі ұғымдары мен өзіне тән ерекшеліктерін түсінуде, коммуникативтік құрылымын айқындауда бұл еңбектердің аздық етері сөзсіз. Сондықтан ғылыми мәтіндердің құрылымын, өзіне тән ерекшеліктерін, әдеби тілге қызмет етуін зерттеу тілші-ғалымдарға жүктелген алдағы уақыттың үлкен еншісі деп түсінеміз. Кез-келген мәтін белгілі бір мақсатты көздейтін, белгілі бір адресатқа арналған ақпардан тұрады. Мәтін тіл жүйесі ішінен синтаксистің ең жоғарғы бірлігі ретінде орын алады және мағыналық, коммуникативті, номинативті, структуралы сипаттарымен түсіндіріледі. Ғылыми мәтін де өз қабылдаушысын (адресатын) тапқанда ғана жұртшылықпен (социум) қабылданады. Сөйтіп қана ғылыми мәтін өзінің зерттеу сипаты жағынан генетикалық байланыстағы көптеген тұтас мәтіндермен қоян-қолтық араласады, солармен бір мәнмәтінге (контекске) енеді, соның бір элементі ретінде қалыптасады. Демек, адресат факторы ғылыми мәтіндерді талдауда есепке алыну керек, бұл ғылыми мәтіннің коммуникативтілігі тұрғысынан басқа мәтін типтерінен өзгешеленетінін көрсетеді. Бәрімізге белгілі, ғылыми шығарма авторы өзінің алдына оқырмандарды өз тарапынан ұсынылатын тұжырымдарға, қағидаларға, түсініктемелерге сендіруді, соған көзін жеткізуді мақсат етіп қояды, осыған орай бұл типтес мәтіндерде арнайы амал-тәсілдер қолданылады. Ғылыми тілдің негізгі принциптері – ықшамдылық, дерексіздік, дәлдік болып табылады. Бұлар ойлаудың ғылыми типіне және мәтінді оны қабылдаушымен байланысына тән белгілер. Ғылыми мәтін авторы әрқашан өзі тақырып етіп алып отырған мәселені, яғни сөйлеу тақырыбын толық баяндап шығуға ұмтылады, алайда осы орайда авторлардың үддеден шығуы әр түрлі болып келеді. Ғылыми мәтінде рационалды бағыт үстем тұрады, ол өзінің кең көлемділігімен, талдап қорытушылығымен, логикалық құрылымымен ерекшеленеді.Ғылыми мәтінде сөз желісі логикалық жүйеге бағынады, өзара бірімен бірі байланысты арнаулы ақпараттар баяндалады, сөз сипаттау түрінде болып, дәлдікке ерекше мән берілді. Мұның өзі ғылыми мәтіннің мамандандырылған ақпарат беру//қабылдау жағынан өзге де коммуникацияның түрінен (көркем дискурс, публицистикалық дискурстан) ерекше екенін көрсетеді. Академиялық хат қағидаттары: стильдік ерекшеліктері, жанрлары, композициясы мен логикасы. Гулден Академиялық хат-бұл ғылыми еңбектерді ұсыну стилі. Бұл ғылыми еңбектердегі ойларды қысқаша және қол жетімді түрде жеткізе білу. Бұл стиль ерекшеліктері: ➢ мәтін құрылымына және оның дизайнына қойылатын белгілі бір талаптардың болуы; ➢ презентацияның ғылыми немесе публицистикалық стилін қолдану; ➢ дәлелдеу және парафраздау қабілеті; ➢ сілтемелерді дұрыс енгізу және сілтемелер тізімін жасау мүмкіндігі. Академиялық жазба жеке пікірді білдіруге емес, сипатталған проблемаға шоғырланумен сипатталады. Бірінші адамның орнына үшінші адамды қолданған жөн, ауызекі лексиканы, қысқартуларды, фразеологизмдерді пайдаланбау керек. Басқа стильдерден айырмашылығы, материалды жақсы түсіну үшін сол сөздерді қайталауға рұқсат етіледі, синонимдер аз қолданылады. Академия жүйесін дамытумен айналысатын мамандар академиялық хат мәтіндерінің бастапқы және қайталама жанрларын анықтады. Біріншісі мыналарды қамтиды: ➢ Ғылыми мақала – ғылыми-техникалық ақпаратты берудің негізгі көзі, мәтінде ғалымның зерттеу нәтижелері, логикалық дәлелдер, алынған деректердің негіздемесі бар. ➢ Рецензия - басқа беделді ғалымдардың ғылыми еңбегін сыни бағалау. ➢ Монография-белгілі бір тақырыпқа арналған жұмыс, оны зерттеуші ғылыми тақырыптар бойынша табылған көптеген дереккөздер негізінде жазады. ➢ Диссертация-ізденушіге ғылым кандидаты/докторы ғылыми дәрежесін алу үшін қажетті көлемді ғылыми еңбек. Екінші жанрлардың арасында: ➢ Реферат-түпнұсқа дереккөзге ұқсас және шынайы ақпаратты беретін, бірақ жаңа ақпаратпен толықтыру мүмкіндігі бар мәтін. ➢ Аннотация-ғылыми жұмыстың қысқаша мазмұны, мәнін көрсетеді. Тақырып бойынша тезистер тізімі немесе мақаланың, диссертацияның құрылымын сипаттау түрінде болуы мүмкін. ➢ Ғылыми пікірталастар-талқылау, қарама-қайшылықтарды айту, әртүрлі көзқарастарды сыни тұрғыдан қарастыру арқылы белгілі бір мәселенің шешімін іздеу Академиялық бағытта жазылған мәтіннің мынандай ерекшеліктері болады: Күрделі. Жазба тілі ауызекі тілге қарағанда біршама күрделі. Жазба тілінде күрделі сөйлемдер мен сөз тіркестері және лексикалық мағынасы терең сөздер кеңінен қолданылады. Формалды. Академиялық жазылым барысында әр түрлі қысқарған сөздер мен диалект, жаргон және т.б. сияқты ауызекі сөйлеу барысында кездесетін сөздерді қолдануға болмайды. Нақты. Академиялық хатта ақпаратты қолдану барысында нақты мәлімет беруге тырысыңыз. Мысалы, «көптеген адамдар» деген мәліметті қолданбай, оның орнына «50 адам» деп нақты санын көрсету қажет. Обьективті. Академиялық бағытта жазылатын жұмыс субьективті пікір ұстанбауы тиіс. Яғни, біржақты немесе қандайда бір ұстанымды насихаттауға бағытталмауы тиіс. Жұмыстың мақсаты тек ғылыми негіздерге ғана сүйену арқылы тұжырым жасау болып табылады. Академиялық бағыттағы сөйлемдер толық грамматикалық құрылымда беріліп, нақты ақпарат беруін көздейді. Сонымен, академиялық құрылыммен жазылатын сөйлемдердің негізгі мақсаты берілетін ақпаратты түсінікті дәлелді етіп анық жеткізу Теориялық зерттеулердің жалпы ғылыми əдістері. Гулден Теориялық зерттеудің ғылыми әдістері. 1. Формализация – белгілік-символдық түрде мазмұнды білімнің көрінісі. Формализация табиғи және жасанды тілдерді бөлуге негізделеді. Табиғи тілдегі ойлаудың көрінісін формализацияның бірінші қадамы деп атауға болады. Табиғи тілдер қарым-қатынас құралы ретінде көп мәнділікпен, көп жақтылықпен, дәлсіздікпен, бейнелікпен және т.б. сипатталады. Бұл үнемі жаңа мәндер мен мағыналарға ие болатын, ашық, үздіксіз өзгеретін жүйе болып саналады. Формализацияда объектілер туралы ой-тұжырымдар белгілер арқылы операциялау кеңістігіне өтеді. Белгілердің орнын заттардың қасиеттері мен қатынастары туралы ой-пікірлер алады. Осындай жолмен әртүрлі құбылыстар мен процестердің құрылымын анықтауға мүмкіндік беретін, кейбір пәндік саланың белгілік моделін жалпылау құрылады. Формализация процесіндегі басты нәрсе – жасанды тілдердің формуласында операция жасауға болады, одан жаңа формулалар мен қатынастарды алуға болады. Осылайша, ой-пікірлер бар операциялар белгілер мен символдары бар әрекеттермен ауыстырылады. Бұл мағынадағы формализация өзінше ой-пікірдің логикалық формасын нақтылау арқылы, оның мазмұнын нақтылаудың логикалық әдісін айқындайды. Формализация, осылайша, - мазмұны бойынша әртүрлі процесс формаларын жалпылау, осы формаларды оның мазмұнынан абстракциялау болып табылады. Ол мазмұнды оның формаларын анықтау арқылы нақтылайды және әртүрлі дәрежеде жүзеге асырылады. 2. Аксиомалық әдіс - ғылыми теорияларды дедуктивті құрудың бір тәсілі, онда: А) ғылымның негізгі терминдер жүйесі құрылады (мысалы, Эвклид геометриясындағы – бұл нүкте, тік бұрыш, жазықтық және т.б. ұғымдары); Б) осы терминдерден бастапқы болып саналатын және дәлелдеуді қажет етпейтін, көптеген аксиомалар (постулаттар)-ережелер құрылады. Белгілі ереже бойынша, аталған теорияның басқа ой-тұжырымдары пайда болады (мысалы, Эвклид геометриясындағы «екі нүкте арқылы бір ғана сызық жүргізуге болады», «тұтас бөліктен үлкен»); С) бастапқы ережелер құруға және бір ережеден екіншісіне өтуге, сонымен бірге теорияға жаңа терминдер енгізуге мүмкіндік беретін ережелер тұжырымдарының жүйесі құрылады; Д) шектелген аксиомалардан көптеген дәлелденген ережелерді – теоремаларды алуға мүмкіндік беретін, ереже бойынша постулаттарды қайта құру жүзеге асырылады. Осылайша, аксиомалардан теореманы тұжырымдау үшін, тұжырымның арнайы ережелері құрылады. Теорияның барлық ұғымдары (әдетте, дедуктивті) бастапқыдан басқа, енгізілген ұғымдарды білдіретін, анықтамалар арқылы енгізіледі. Аксиомалық әдістегі дәлел – бұл формулалардың бірқатар бірізділігі, олардың әрқайсысы аксиома болып саналады немесе тұжырымның белгілі бір ережесі бойынша алдыңғы формулалардан алынады. 3.Жүйелі тәсіл – объектілерді жүйе ретінде қарастыру негізінде, жалпығ ылыми әдіснамалық принциптердің жиынтығы. Жүйе (система, грек тілінен аударғанда – біртұтас деген мағынаны білдіреді) – белгілі тұтастық, бірлікті құрайтын, бір-бірімен, ортамен өзара қатынаста және байланыста болатын, элементтердің жиынтығын көрсететін жалпығылыми ұғым. Жүйелердің типтері көпқырлы: материалды және рухани, органикалық емес және тірі, механикалық және органикалық, биологиялық және әлеуметтік, статикалық және динамикалық, ашық және тұйық және т.б. Кез келген жүйе құрылымы мен ұйымдасуы бар көптеген әртүрлі элементтерден тұрады. Құрылым – а) тұтастығы мен өзіне ұқсастығын қамтамасыз ететін, объектілердің тұрақты байланыстарының жиынтығы; б) күрделі біртұтастың элементтер байланысы арақатынасындағы тұрақты тәсілі (заңы). Жүйелі тәсілдің спецификасы, зерттеуді объектінің тұтастығын ашуға және оның механизмдерін қамтамасыз етуге, күрделі объектінің байланысының көптеген типтерін анықтауға, оларды бірыңғай теориялық картинаға жинақтауға бағыттайды. Жүйелі тәсілге қойылатын негізгі талаптар қатарына мыналар жатады: А) әрбір элементтің жүйедегі орны мен функциясы бойынша, тәуелділігін анықтау, тұтастың қасиеттері оның элементтерінің қасиеттер санына сәйкес келмеуін ескеру; Б) жүйенің жеке элементтері мен оның құрылымының қасиеттерінің ерекшеліктерімен негізделгенін талдау; В) жүйе мен ортаның өзара іс-әрекетін, өзара тәуелділігі механизмдерін зерттеу; Г) аталған жүйеге тән, иерархиялық сипатын зерттеу; С) жүйені көпаспектілі қамту мақсатымен сипаттамалардың көптігін қамтамасыз ету; Д) жүйенің динамизмін оның дамуы тұтастық ретінде қарастыру. Жүйелі тәсілдегі маңызды ұғымдардың бірі ретінде «өзіндік ұйымдасу» ұғым алынады. Аталған ұғым күрделі, ашық, динамикалық, өзіндік дамушы жүйені құру, қайта құру және жетілдіру процесін сипаттайды, элементтер арасында қатаң емес, мүмкін боларлық сипаттағы байланыс болады. Қазіргі заманғы ғылымда өзіндік ұйымдасушы жүйелер синергетиканың зерттеуінің арнайы пәні болып табылады. Жүйелі тәсілдің құрылымға, байланысқа және қатынастарға бағдарлануы оның тарихилық принциптеріне сәйкес келмеуді дегенді білдірмейді. Керісінше – ол онымен тығыз байланысты. 4. Идеализация – көп жағдайда абстракциялаудың өзгеше түрі ретінде қарастырылады. Идеализация – бұл шынайы өмірде болмаған және жүзеге асырылмайтын, бірақ шынайы өмірде олардың бейнелері бар объектілер туралы ұғымдарды ойша конструкциялау. Идеализация процесінде заттардың шынайы қасиеттерінен ауытқу, құрылатын ұғымдардң мазмұнына бір уақытта енгізілетін белгілерді құру жүзеге асады. Нәтижесінде идеалданған объект пайда болады, онымен шынайы объектілерді бейнелеуде теориялық ойлауды операциялауға болады. Идеализация нәтижесінде танылатын объектінің сипаттамасы мен жақтары шынайы эмпирикалық материалдан оқшауланған, теориялық модель құрылады. Идеализацияның нәтижесі бойынша ұғымдардың үлгісі ретінде, «нүкте» - шынайы өмірде өлшеуі жоқ нүкте ретінде берілетін объектіні табу мүмкін емес; «түзу сызық», «абсолютті қара дене», «идеалды газ» сияқты ұғымдар алынады. Идеалданған объект шынайы заттар мен процестердің көрінісі ретінде болады. Идеализация көмегі арқылы теориялық конструкт объектілерін құра отырып, әрі қарай оларды ой-тұжырымдарды операциялауда қолдануға болады және шынайы процестердің абстрактілі сызбасын құруға болады. Эмпирикалық зерттеулердің жалпы ғылыми əдістері. Гулден Эмпирикалық ғылымның негізін салушылардың бірі - Ф.Бэкон танымның әдісін циркульмен салыстырған. Әрбір адамның ойлау қабілетінің деңгейі әртүрлі, сол себепті барлық адамдардың жетістікке жетуге деген мүмкіндіктерін теңестіру үшін белгілі бір құрал керек. Ғылыми әдіс осындай құрал болып табылады. Сондай – ақ, әдіс адамдардың мүмкіндіктерін теңестіріп қана қоймай, олардың іс - әрекетін біркелкі жасап, ғылыми зерттеулердің ұқсас нәтижесін алуға ықпал етеді. Эмпирикалық әдістерге төмендегілер жатқызылған: 1) бақылау – объективті шынайылықты арнайы түрде қабылдау; 2) суреттеу – объектілер туралы мәліметті табиғи және жасанды тілдің көмегімен бекіту; 3) өлшеу- объектілерді ұқсас қасиеттері немесе белгілері бойынша салыстыру; 4) тәжірибе жасау – құбылысқайталанған кезде қажетті жағдайлар қайталакғанына байланыстыөзгерістерді арнаулы дайындалған орындар арқылы бақылау. Зерттеулердің теориялық деңгейіндегі ғылыми әдістерге төмендегілер жатқызылады: 1) формаландыру - зерттеліп отырған шынайы процестердің мағынасын ашатын абстрактылы математикалық модельдер құру; 2) аксиомаландыру – дәлелдеуді керек етпейтін аксиомалар, яғни дәлелдеуді қажет етпейтін тұжырымдардың негізінде теория құру; 3) гипотетикалық - дедуктивтік әдіс – нәтижесінде эмпирикалық фактілер тұжырымдалатын бір-бірімен, дедуктивті байланыста болатын гипотезалардың жүйесін жасау. Ғылым ұғымы жəне оның пайда болу заңдылықтары, ғылымның қызметтері жəне оның негізгі ажыратушы белгісі. Гулден Ғылым (лат. scientia — білім) — уақыт пен кеңістікте бар, зерттеуге болатын шынайы нақты нәрселердің заңдары мен қағидаларын, тәртібі мен құрылымын объективті түсіндіретін, эксперимент пен бақылауға негізделіп, математикалық есептеуді қолданып, жүйелі түсінік қалыптастыратын таным саласы. Жалпы тұрғыда ол жүйелі білім мен ғылыми тәжірибені меңзесе, ал, арнайы мағынада ғылыми әдістер арқылы жинақталған логикалық білім жүйесін көрсетеді. Яғни, ғылым ғылыми білімдерді ғана емес, сол білімдерге қол жеткізудің барлық жолдары мен әдістерін түгел қамтитын біртұтас кешенді жүйе. Ғылымның функциялары. Ғылым күрделі әлеуметтік функциялар атқарады. Бұл функциялар ғылымның өзінің дамуымен бірге үнемі өзгеріп, толықтырылып және ғылымның дамуына өзіндік осерін тигізіп отырады. Қазіргі ғылымның үш әлеуметтік функциясын атап көрсетуге болады: 1) мәдени-көзқарастық; 2) өндіргіш күштер функциясы; 3) әлеуметтік күштер функциясы. Ғылымның басты қызметі ғылыми теориялық білімді өндіруін оның көпсалалы қызметін аяғынан тік тұруынан байқау қажет. Антикалық білім, бақылау, жазу, түсіндіруді алға тартты. Ғылымдардың дамуы негізінде әлем бейнесінің өзгеруі, ғылымның дүниеге көзқарастық қызметін көрсетті. Қазіргі жағдайда ғылыми білім жекелеген адамдар көзқарасын қалыптастырудың негізі болып табылады. Ғылым әруақытта қоғамдағы мәдени, норма, құндылықтарға сүйенеді. Ғылымның мәдени және технологиялық қызметі субъектіні практикалық және танымдық іс-қимылды атқаруға, адам бейнесін «өңдеуге» арналған. Жеке бас таным құралдарына қоғамдастыру арқылы дайын күйінде қолға түсіреді. Ғылыми білім күнделікті тұрмысқа барынша әсер етеді. Жеке бастың қалыптасуына, аяғынан тік тұрып, өмір талқысына икемделуіне барынша көмектеседі. Ғылымның құрылымы, оны құрайтын элементтер, ғылымның даму заңдылықтары. Гулден Объективті жаратылыстың философиялық түсінігі табиғат, қоғам және адамзатты қамтиды. Соған байланысты обьективті жаратылыстың осы үш элементіне білімнің үш сферасы нақты қарастырылады. Жаратылыс сферасына және зерттелетін ақиқат дүниенің түріне байланысты ғылыми білімнің үш бағытын анықтауға болады: жаратылыстану- табиғат туралы білім жүйесі, қоғамтану - қоғамдық емірдің түрлері мен формалары туралы білім жиынтығы, сонымен қатар адам-затты ойлау қабілеті бар жанды зат ретінде қарастыратын ойлау білімдерінің жүйесі. Ғылыми-білімнің құрылымымен ғылым атқаратын функциялар тығыз байланысты. Олар бірнешеу: 1) түсіндіру - табиғат объектілері мен табиғат құбылыстарының мәнін ашып, түсіндіру; 2) жүйелеу - жиналған фактілік материалдарды сурыптап, бір жүйеге енгізу; 3) суреттеу - қоршаған жағдайдың байланыстары мен қасиеттерін сипаттап көрсету; 4) болжам жасау - дәл қазіргі кезде жүріп жатқан процестердің даму дәрежесін есепке ала отырып, болашаққа болжам жасау; 5) қорытынды жасау - табиғаттағы болып еткен, қазіргі кезде жүріп жатқан және болашақта күтілетін процестерді есепке ала отырып, ғылыми негізде қорытынды жасау; 6) жаңалық ашу - табиғаттың жаңа заңдарын ашу, жаңа ғылыми гипотезалар шығару; 7) өндірістік-тәжірибелік бағыт беру - алған білімді өндірісте, әлеуметтік басқаруда және тағы басқа салаларда қолдану мүмкіндігі; 8) дүниетанымдық - алған білімді әлемнің обьективті картинасымен байланыстыру. Адамзат өз тарихында сипаты бойынша сан алуан білімдерді жи-нақтады, ғылыми білім - сол білімдердің тек бір түрлі ғана болып са-налады. Сондықтан ғылымға қойылатын критерийлерді білу өте қажет. Зерттеу ұғымы, оның деңгейлері жəне олардың сипаттамалары. Зерттеу мақсатқа бағыныңқы танымды, оның нәтижелері түсініктерін және тарихын жан жақты іздеп заңдар мен теориялар түрінде жеткізу деп білемін. Ғылыми зерттеудің өзіне тән белгілері: -бұл - міндетті түрде алға қойылған мақсаты мен нақты анықталған міндеттері бар мақсатқа бағытталған үрдіс; -айрықша идеялар мен қарастырылған сұрақтарды жаңаша қарастыруды көздейтін, белгісізді анықтауға, шығармашылыққа бағытталған үрдіс; -ол жүйелілігімен, тәртіптілігімен сипатталады, зерттеу үрдісі ғана емес оның нәтижелері де бір жүйге келтірілген; -оған қатаң дәлел, тұжырымдар мен қорытындыларды ретімен негіздеу тәрізді қасиеттер тән. Ғылыми зерттеудің екі деңгейң бар: эмпирикалық, теориялық. (Үшінші түрі - Әдіснамалық: эмпирикалық және теориялық зерттеу нәтижесінде педагогикалық құбылыстың жалпы принциптері мен әдістері мен теориясы құрылады. Зерттеудің бұл деңгейі іргелі деп аталады.) Эмпирикалық деңгей табиғат жайлы ілімді зеттеуде сезімдік тәжірибені бірден – бір ілім көзі ретінде қолданушы теория зерттеуші нысандар туралы мәлімет әртүрлі өлшеулер жүргізумен, эксперимент қоюмен іске асырылады. Ғылыми зерттеудің теориялық деңгейі танымның рационалдық (логикалық) деңгейінде іске асырылады нысандар мен құбылысқа тән неғұрлым тереңінен байланыстарды ашу жүргізіледі. Зерттеулердің негізгі кезеңдері (этаптары): эмпирикалық, гипотетикалық, теориялық. Ғылыми зерттеу дегеніміз қол жеткен білімдерді кеңейту және жаңа білімдер алу табиғат пен қоғам да көрініс табатын заңдылықты анықтау жобаларды ғылыми тұрғыда жинақтапқорытындылау тәжірибелер жүргізумен, ғылыми ізденістермен байланысты ғылым сипаттағы жұмыстар,талдамалар. Ғылыми зерттеудің негізгі компоненттері жəне олардың сипаттамалары. Ғылыми зерттеу дегеніміз қол жеткен білімдерді кеңейту және жаңа білімдер алу табиғат пен қоғам да көрініс табатын заңдылықты анықтау жобаларды ғылыми тұрғыда жинақтапқорытындылау тәжірибелер жүргізумен, ғылыми ізденістермен байланысты ғылым сипаттағы жұмыстар,талдамалар. Ғылыми зерттеу мақсатқа бағыныңқы танымды, оның нәтижелері түсініктерін және тарихын жан жақты іздеп заңдар мен теориялар түрінде жеткізу деп білемін. Ғылыми зерттеудің өзіне тән белгілері: -бұл - міндетті түрде алға қойылған мақсаты мен нақты анықталған міндеттері бар мақсатқа бағытталған үрдіс; -айрықша идеялар мен қарастырылған сұрақтарды жаңаша қарастыруды көздейтін, белгісізді анықтауға, шығармашылыққа бағытталған үрдіс; -ол жүйелілігімен, тәртіптілігімен сипатталады, зерттеу үрдісі ғана емес оның нәтижелері де бір жүйге келтірілген; -оған қатаң дәлел, тұжырымдар мен қорытындыларды ретімен негіздеу тәрізді қасиеттер тән. Ғылыми зерттеудің негізгі компоненттері: зерттеудің өзектілігі және мәселесі, тақырыбы, объектісі, пәні, мақсаты, міндеттері, болжамы, зерттеу әдістері, теориялық маңыздылығы, практикалық мәні болып табылады. • Зерттеудің өзектілігі, көкейтестілігі – жауабын іздейтін ғылымдағы сұрақ немесе зерттеліп отырған құбылыстың белгісіз жағын құру. Дәл осы мәселені дәл осы уақытта зерттеу не үшін қажет деген сұраққа жауап береді. • Зерттеу тақырыбы — зерттеу мәселесі мен аспектілерінің анық, қысқа берілуі. Тақырып сол қоғамның объективті талаптарына, сұраныстарына жауап бере алатындай болуы керек. Нені зерттеумен айналысамыз деген сұраққа жауап береді. • Зерттеу объектісі – іздену аймағы. Оған педагогикалық жүйе, құбылыс, үдеріс (тәрбиелеу, білім беру, даму, жеке тұлғаны қалыптастыру, ұжым жатады). Бұл зерттеуде не нәрсе қарастырылады, ғылыми таным үрдісі неге бағытталған деген сұраққа жауап береді. • Зерттеу пәні – объектінің ішін ізденудегі аспектісі, зерттеліп отырған құбылыстың таралу үдерісі, элементі, байланысы, қатынастарының жиынтығы. Тақырыппен сәйкес келіп, тұжырымдау бойынша соған ұқсас болып келеді. • Зерттеудің мақсаты – зерттеліп отырған мәселенің себеп-салдар байланыстарын және және заңдылықтарын айқындау, теориясы мен әдістемесін ұсыну. Қандай нәтижеге жетуді көздеймін, қорытынды не болады деген сұрақтар төңірегінде құрылады. • Зерттеу міндеттері – зерттеу мақсатының бөлшектенуі, зерттеу, анықтау, айқындау, қорытындылау, нақтылау, ұсыну, тәжірибелік жұмыста тексеру тұрғысында құрылады. Мақсатқа жету үшін не істеу керек деген сұраққа жауап береді. • Зерттеудің болжамы – педагогика ғылымындағы өзекті мәселенің теориялық және практикалық жағын талдау негізінде шешімін алдын ала болжау. Зерттеуші болжамында жаңаны алдын ала көре алатындай болуы керек. Зерттеу болжамы егер…, онда…, өйткені… деген ұғымдармен байланысып құрылады. Жоғарыда аталған ғылыми жұмыстың компоненттері бір-бірімен тығыз байланыста болуы қажет. Зерттеу аппараты дұрыс құрылмаған жағдайда, дұрыс ғылыми нәтиже алынбайды. Зерттеу əдіснамасының негізгі ұғымдары, олардың əрқайсысының зерттеудегі рөлі. Ғылыми-педагогикалық зерттеудің әдіснамалық принциптері: • Педагогикалық құбылыстардың себептерін, факторын, шарттарын анықтаудың объективтілігі мен шарттылығы; • Құбылыстардың байланысын және басқа құбылыстармен өзара байланысын зерттеу; • Құбылыстардың және оның дамуын зерттеу. Педагогикалық зерттеулердің әдіснамалық ұстанымдары: Зерттеу жұмысының әдіснамалық ұстанымдары мен амалдары зерттеудің кешенділігін, жан-жақтылығын қамтамасыз етеді. Зерттеуші өз тақырыбы бойынша қарастырылатын мәселенің ұстанымдары мен амалдарын дұрыс таңдай білген жөн. • Біртұтастылық (целлостность) – білім мен тәрбиенің бір-бірімен бөліп қарауға болмайтын тұтастығы. Білім бере отырып тәрбиелейміз, тәрбиелей отырып білім береміз. • Тұлғалық (личность) – зерттеу жұмысының тұлғаға бағытталуы, оның дамуының түп-тамыры өзін-өзі дамытумен байланысты екенін назарда ұстау, оның еркіндігін: адами интеллектуалдық еркіндігін мойындау, яғни зерттеу жұмысымыз адамның жеке қасиеттеріне әсер етпейтіндей жүргізілуі керек. Гуманистік ізгіліктік қасиеттер қатар жүруі керек. • Әрекеттік (деятельностный) ұстаным – әдіснаманың басты ұстанымының бірі болып табылады. Оның нәтижесінде адамның қоршаған ортаны өзгертуі орын алады. Әрбір әрекеттің төмендегідей құрылымы бар: қажеттілік (танымдық, рухани, әлеуметтік), мотив, іс-қимыл, шарттары, құралдары, нәтижесі, рефлексия • Диалогтық ұстаным – оқытушымен, ұжыммен, кітаппен қарым-қатынас. М.М.Бахтин «Тек қарым-қатынаста өзара әрекетте «Адамдағы адам оянады, ашылады». Диалог адамды қалыптастыруқұралы ғана емес, сол адам болудың өзі» дейді. • Мәдениеттанымдық ұстаным – әдіснаманың негізгі ұстанымдарының бірі. Мәдениеттің үлгілері адам жанын өңдейді, құнарландырады, нәрлендіреді. • Аксиологиялық (құндылық) ұстаным. Аксиологиялық зерттеудің басты құндылығы – адам. • Синергетикалық ұстаным. «Синергия» — өзін-өзі ұйымдастыру деген мағынаны білдіреді. Бірлесе жұмыс жасау, сол бірлескен әрекетте өзінің орнын табу; осы екі ұйғарымда дұрыс шешім қабылдауды жүзеге асырады. • Акмеологиялық (биіктік, шың) ұстаным – адамның белгілі бір биіктерді бағындыруы. • Антропологиялық • Этнопедагогикалық Мəселе (проблема) ғылыми тұжырымдама ретінде, мəселенің ішкі құрылымдары жəне оның көрсеткіштері. Мəселені анықтау-бұл зерттеу барысында пайда болатын үздіксіз процесс. Ол зерттелетін мəселенің ашылуына жəне оның жаңа аспектілерінің пайда болуына алып келеді. Ғылыми зерттеу дегеніміз қол жеткен білімдерді кеңейту және жаңа білімдер алу табиғат пен қоғам да көрініс табатын заңдылықты анықтау жобаларды ғылыми тұрғыда жинақтапқорытындылау тәжірибелер жүргізумен, ғылыми ізденістермен байланысты ғылым сипаттағы жұмыстар,талдамалар. Ғылыми зерттеу мақсатқа бағыныңқы танымды, оның нәтижелері түсініктерін және тарихын жан жақты іздеп заңдар мен теориялар түрінде жеткізу деп білемін. Ғылыми зерттеудің өзіне тән белгілері: -бұл - міндетті түрде алға қойылған мақсаты мен нақты анықталған міндеттері бар мақсатқа бағытталған үрдіс; -айрықша идеялар мен қарастырылған сұрақтарды жаңаша қарастыруды көздейтін, белгісізді анықтауға, шығармашылыққа бағытталған үрдіс; -ол жүйелілігімен, тәртіптілігімен сипатталады, зерттеу үрдісі ғана емес оның нәтижелері де бір жүйге келтірілген; -оған қатаң дәлел, тұжырымдар мен қорытындыларды ретімен негіздеу тәрізді қасиеттер тән. Ғылыми зерттеудің негізгі компоненттері: зерттеудің өзектілігі және мәселесі, тақырыбы, объектісі, пәні, мақсаты, міндеттері, болжамы, зерттеу әдістері, теориялық маңыздылығы, практикалық мәні болып табылады. Ғылыми тəсілдер жəне олардың ғылыми зерттеулерді орындаудағы рөлі. Зерттеудің жалпы ғылымдық әдістері • Бақылау • Салыстыру • Есеп • Өлшеу • Эксперимент (тәжірибе) • Байыту (теорияларды) • Дерексіздендіру (абстрагирование) • Формальдау • Анализ және синтез (талдау және сараптау) • Аналогия (Заттар мен құбылыстар бір-бірімен ұқсастықта болады деген ілім.) • Моделирование (үлгілеу) • Идеалдау • Индукция және дедукция (Индукция фактлерден ой қорыту жалпы қорытынды жасаужәне дедукция көп жағдайда көпшіліктің жалпы қасиеттері негізінде қорытынды жасау.) Аксиомалық гипотетикалық тарихи және жүйелік әдістер (Аксиоматикалық әдіс - кейбір аксимолар дәлелсіз қабылданып, сосын белгілі бір логикалық ережелер бойынша қалған білімді алуды қолдану арқылы ғылыми теория жасау әдісі. Жалпыға мәлім, мысалы, геометрияда дәлелсіз қабылданған параллельді сызықтар (қиылыспайтын) туралы аксиоманы айтуға болады. Гипотетикалық әдіс - зерттеліп отырған құбылыстың мәнін жоғарыда аталған таным әдістерінің көмегімен химиялық, физикалық негізде түсіндіріп ғылыми қорытынды жасау, ал сосын гипотезаны қалыптастыру, алгоритм схемасының есебін қүру, оны түсіндіру, теоретикалық тәртіп жасау Танымның гипотетикалық әдісінде зерттеуші идеализация жиі жүгінеді. Бұл мүлде тіршілік етпейтін объектілерді ойша құру (мысалы, идеалды газ, мүлдем қатты дене). Нәтижесінде объектіні өткізу өзіне тән қасиеттерінен айырылады және гипотетикалық қасиеттерге бөлініп кетеді. Ғылыми зерттеудің мақсаты мен міндеттерін қалыптастыру тəртібі. Ғылыми зерттеу дегеніміз қол жеткен білімдерді кеңейту және жаңа білімдер алу табиғат пен қоғам да көрініс табатын заңдылықты анықтау жобаларды ғылыми тұрғыда жинақтапқорытындылау тәжірибелер жүргізумен, ғылыми ізденістермен байланысты ғылым сипаттағы жұмыстар,талдамалар. Ғылыми зерттеу мақсатқа бағыныңқы танымды, оның нәтижелері түсініктерін және тарихын жан жақты іздеп заңдар мен теориялар түрінде жеткізу деп білемін. Ғылыми зерттеудің өзіне тән белгілері: -бұл - міндетті түрде алға қойылған мақсаты мен нақты анықталған міндеттері бар мақсатқа бағытталған үрдіс; -айрықша идеялар мен қарастырылған сұрақтарды жаңаша қарастыруды көздейтін, белгісізді анықтауға, шығармашылыққа бағытталған үрдіс; -ол жүйелілігімен, тәртіптілігімен сипатталады, зерттеу үрдісі ғана емес оның нәтижелері де бір жүйге келтірілген; -оған қатаң дәлел, тұжырымдар мен қорытындыларды ретімен негіздеу тәрізді қасиеттер тән. Ғылыми зерттеудің негізгі компоненттері: зерттеудің өзектілігі және мәселесі, тақырыбы, объектісі, пәні, мақсаты, міндеттері, болжамы, зерттеу әдістері, теориялық маңыздылығы, практикалық мәні болып табылады. Ғылыми зерттеу объектісі мен пəнін тұжырымдау. Зерттеу объектісі – іздену аймағы. Мұндай объектілерге педагогикалық жүйе, құбылыс, үдеріс (тәрбиелеу, білім беру, даму, жеке тұлғаны қалыптастыру, ұжым) жатады. Зерттеу пәні – зерттеліп отырған құбылыстың таралу үдерісі, элементі, байланысы, қатынастардың жиынтығы. Нысан мен пәнді анықтауда педагогикалық-психологиялық зерттеулерде қиындықтар жиі туады. Зерттеу объектісін анықтау дегеніміз – зерттеуде ненің қарастырылып жатқанын білу. Дегенмен, объекті туралы жаңа білімді барлық қырлары және көріністері тұрғысынан алу мүмкін емес, сондықтан, зерттеудің пәнін анықтау қажет, яғни объектінің қалай қарастырылып, ондағы қандай қатынастардың болатынын оның қандай қасиеттер, қырлар, қызметтерді ашып көрсететінін белгілеу болып есептеледі. Ғылым – бұл табиғат, қоғам және ойлау туралы жаңа білімдерді алуға бағытталған зерттеу ортасы. Қазіргі таңда, ғылымның дамуы ғылыми еңбек бөлінуі және бірігуімен, ғылыми мекемелердің пайда болуымен, экспериментті және зертханалық құралдармен тығыз байланысты. Еңбектің қоғамдық бөлінуі әсерінен ой және дене еңбегінің арақатынасы анықталғаннан бері ғылым пайда болды. Кәсіпорындарда ірі машиналар пайда болғалы ғылым кәсіпорынның белсенді факторы бола бастады. Ғылыми-техникалық революция тұрғысында ғылым түсінігі өзгерді, яғни ғылым техника дамуынан кейін емес, керісінше материалдық өндірістің негізгі күші болып табылады. Ғылыми зерттеудің мақсатына байланысты 3 түрге бөлінеді: 1) бастамалы 2) қолданбалы 3) өндірулер Бастамалы зертеулер табиғаттың жаңа заңдары мен принциптерінің пайда болуына негізделеді. Олардың мақсаты қоғамның ғылыми білімінің артуына себепші болу. Мұндай зерттеулер белгілі және белгісіздік шекарасында жүргізіледі. Қолданбалы зерттеулер табиғат заңдарының жаңа тәсілдерін анықтаумен және салаларда қолданысымен байланысты. Мақсаты – адам кәсібінде практикасында бастамалы зерттеулер нәтижесінде ғылыми білімнің қолданылуы. Қолданбалы зерттеулер нәтижесінде ғылыми түсінік негізінде техникалық түсінік пайда болады. Қолданбалы зерттеулер өз кезегінде 3 түрге жіктеледі: 1) іздеу 2) ғылыми зерттеу 3) жобалы-құрастырушылық жұмыстар Іздеу жұмыстары объектіге әсер ететін факторларды қалыптастыруға, жаңа технология мен техниканың пайда болуына бағытталған.Ғылыми-зерттеу жұмыстары жаңа технология, зерттеу құрал-жабдықтарын қалыптастыру мақсатында жүргізіледі. Жобалы-құрастырушылық жұмыстар логикалық жобаны сипаттайтын құрастырулардың пайда болуын қадағалайды. Қазіргі əлемдегі ғылыми зерттеулердің технологиялық мəні. Ғылыми жұмыстардың жариялануы мемлекеттің ғылыми-зерттеу қызметінің негізгі барометрі болып саналады. 2020 жылы Қытай жаратылыстану ғылымдары бойынша жарияланған ғылыми жұмыстардың санынан АҚШ-тан асып түсті. ҚХР ендігі кезекте әлемнің сауда-экономикалық қана емес, ғылыми зерттеу державасына да айналмақ. Бірақ COVID-19 пандемиясы Қытай мен АҚШ-тың ғылыми-зерттеу қарқыны мен көрсеткіштеріне әсер еткені анық. Өйткені, ғылыми зерттеуді қаржыландырудың азаюы мен шекаралардың жабылуы зерттеушілердің жұмысына кедергі болды. Пандемия алып келген қиыншылықтар және еліміздің ғылым саласындағы соңғы жылдары қордаланған мәселелер оған жаңаша көзқараспен қарауға мәжбүрлеп отыр. Қазіргі уақытта (2020 жылғы дерек бойынша) ғылыми жұмыстардың басым бөлігі, яғни 19,9 пайызы Қытайдың ғалымдарына тиесілі, ал АҚШ 18,3 пайыз деген көрсеткішпен екінші орында келеді. Бұл статистикалық мәліметтер ғылыми журналдардағы рецензияланған мақалалардың санына байланысты анықталып отыр. Сарапшылар мұндай текетірес немесе ғылым жолындағы жарыс қос державаның сауда және қауіпсіздік саласындағы қырғи-қабақ қатынасынан туындап отыр дейді. Қытай жүргізіп отырған зерттеулердің көлемі оның әскери-технологиялық, қаржы-сауда ықпалының артуына айтарлықтай әсер етуі мүмкін. Деректерге көңіл аударатын болсақ, 2016-2018 жылдары Қытайда орташа есеппен 305 927 мақала жарияланған, АҚШ-та шыққан материлдың саны 281 487-ге жетсе, Германияда 67 041 мақала жарыққа шығып, барлық материалдың 4,4 пайызын құраған екен. Бұл көрсеткіштерді Жапонияның ғылыми-техникалық саясат жөніндегі ұлттық институты америкалық Clarivate Analytics компаниясының деректеріне сүйене отырып дайындаған. Мақалалардың саны жыл сайын өзгеріп отыратындықтан, ондағы цифрлар соңғы үш жылдың ішіндегі орташа көрсеткіш ретінде алынған. Қазіргі ғылымның əдіснамалық мəселелері жəне оларды шешу жолдары. Зерттеу жұмысын жүргізу əдісі. Зерттеу жұмысының құрылымы: диплом жұмысы кіріспеден, негізгі бөлімнен, қорытынды, әдебиеттер тізімінен тұрады. Зерттеудің базасы: Шығыс Қазақстан Облысы, Семей қаласы, №38 жалпы орта білім беретін мектеп – лицейінің 2 «Д» сыныбы. 1 Кіші мектеп оқушыларының зерттеушілік дағдыларын қалыртастырудың теориялық негіздері Қазіргі ғылымдағы «зерттеу дағдылары» ұғымының педагогикалық-психологиялық әдебиеттерде зерттелуі Жалпы ұлттық деңгейдегі 12 жылдық жалпы орта білім берудің басты мақсаты – еліміздің әлеуметтік, экономикалық және саяси өміріне белсенді қатысуға дайын, бәсекеге қабілетті жеке тұлғаны дайындау. Бәсекеге қабілетті жеке тұлға деп өмірдің қай саласында болмасын еркін де нақты, жауапкершілікпен ойлайтын, әр түрлі жағдайларға бейімделе білетін, бойында шығармашылық қасиеттері қалыптасқан тұлғаны айтамыз. Ғылымның жедел түрде дамуы, техникалық прогресс, қазіргі заман талабы кіші мектеп оқушыларының жан – жақты терең ойлау дағдыларын арттырып отыр. Сондықтан бәсекеге қабілетті шығармашыл тұлғаны қалыптастыру үшін зерттеу – ізденушілік жұмыстарды бастауыш сыныптан бастау қажет. 12 жылдық білім берудің басты мақсатының бірі – құзыретті тұлғаны дамыту болса, күтілетін нәтиженің бірі – мәдениетттанымдық құзырет. Ол дегеніміз – жалпы адамзаттық мәдениет жетістіктері негізіндегі іс-әрекет тәжірибесін және қоғамдағы дәстүрлер мен жеке, отбасылық және әлеуметтік өмірдің мәдениет негіздерін, этномәдениеттік құбылыстарды игеруге мүмкіндік беретін ұлттық ерекшеліктерін тани білу. Адам мен қоғамның дамуындағы ғылымның рөлін түсіну. Өзінің халқының мәдениеті мен әлемнің мәдени көптүрлілігін түсіну. [2. 62 бет] «Зерттеу» мен «зерттеушілік дағдылары» ұғымына не кіреді екен? Өзінің «Кіші мектеп оқушыларын зерттеу әдістеріне оқыту» кітабында А.И.Савенков келесі анықтаманы береді: «Зерттеу – бұл белгісіздікті іздеудің шығармашылық үдерісі» [3. 46бет]. Өз кезегінде зерттеушілік дағдыны жалпы жеке тұлғаны дамытуда қарау және көру, бақылау қабілеттерін дамыту шартары деп анықтауға болады. Зерттеушілік дағдылар негізінде төмендегі көрсеткіштер жатады : оқушылардың танымдық білік пен дағдыларын дамыту; ақпараттық кеңістікте бағыт ала білу; өз білімін өздігінен құрай алу дағдысы; ғылымның әралуан саласындағы білімдерін кіріктіре алу дағдылары; сыни тұрғыдан ойлай білу дағдысы. Жоғарыда айтылғандардың негізінде, зерттеушілік дағдылардың келесі міндеттерін анықтауға болады: Білімділік: белгілі бір тақырыпты зерделеу барысында оқушылардың алған білімдерін белсендіру және өзекті ету; көрінеу мектеп бағдарламасы аясынан тыс материалдар кешенімен танысу. Дамытушылық: зерттелініп жатқан тақырып аясында ойлау дағдысын дамыту, талдау жасау, салыстыру, өзіндік қорытындылар жасай білу; материалды іріктей білу және жүйелеу; жүргізілген зерттеуді рәсімдеу барысында ақпараттық коммуникациялық технологияны қолдана білу; зерттеу қорытындыларын көпшілік алдына ұсыну. Тәрбиелік: өзгелердің қызығушылығын тудырып, қажетті болатын өнімді шығару. Ғылыми зерттеулердегі жеке жəне ұжымдық жұмыс формаларының арақатынасы. Жеке және ұжымдық ғылыми жұмыс Зерттеуші мен білім беру саласындағы қызметкерлер (мұғалімдер, тәрбиеші, психолог т.б.) іс-әрекетінің мақсатында өзгешеліктер болады. Мұғалім оқушыларды оқыту мен тәрбиелеуде жоғары көрсеткішке жетуге ұмтылса, зерттеуші жаңа ғылыми білім алуға, қандай жағдайда көрсеткіш жоғары болатындығын түсіндіреді және болашаққа болжам жасай алады. Сонымен қатар, зерттеуші, әдетте, педагогикалық процестің бір аспектісін қарастырса, мұғалім, тәрбиеші, білім беру мекемесінің директоры өз жұмыстарында педагогикалық үдерістің барлық жақтарын кешенді тұрғыдан қарастырады. Мысалы, оқушының өзін-өзі бағалауы. Педагог қызметкердің практикалық және зерттеу қызметіндегі айырмашылықтарды бейнелеуге болады. Жеке ғылыми қызметтің ерекшеліктері Ғылыми қызметті ерекшеліктеріне байланысты жеке және ұжымдық ғылыми жұмыс деп қарастыруға болады. Ғылыми жұмыстың мақсатының анық болуы. Кәсіби қызметке тән еңбектің бөлінуі ғылымда да болады. Ғалым ғылымның барлық мәселелерімен айналысуы мүмкін емес. Ол педагогика ғылымына да тән. Зерттеуші өзінің нақтылы ғылыми жұмысының бағытын анықтап алуы керек. Соған сәйкес мақсатына жетуге әрекет жасалынады. Зерттеу барысында қызықты әртүрлі құбылыстар және құнды деректер кездеседі. Зерттеуші өзінің барлық қабілетін тек қана зерттеп отырған мәселесіне шоғырландыруы қажет. Ғылыми жұмыс бұрын зерттелінген еңбектерге негізделеді. Мәселеге байланысты осы уақытқа дейін не істелгенін және ғылыми әдебиеттерде не жазылғанын зерттеу керек. Зерттеуші ғылыми атауларды меңгеруге және өзінің ұғымдық аппараттарын анықтай отырып, олардың мазмұнына тоқталады. Ғылыми жұмыстың, зерттеудің нәтижесі міндетті түрде жазбаша (есеп, баяндама, мәнжазба, мақала, кітап т.б.) түрде беріледі. Оның екі себебі бар: автор өзінің идеясын және зерттеу нәтижесін ғылыми тілде жүйелі баяндайды. Ауызша сөйлеуде жүйелілік, бірізділік сезіле бермейді; ғылыми жұмыстың мақсаты зерттеу нәтижесі жаңа білімді адамдарға жеткізу. Сондай-ақ, ғылыми басылымдардың саны мен көлемі зерттеушінің көрсеткіші ретінде қарастыралады. Сондықтан бұл бағытта да тұрақты жұмыс жүргізіледі. Ұжымдық ғылыми жұмыс. Ғылыми жұмыс – шығармашылық үрдіс. Ұжымның зерттеу жұмыстары жоспарланады. әрбір зерттеуші өзінің көзқарасын білдіруге құқылы. Зерттеу мәселесін ұжым анықтайды. Ол қажеттіліктен туындайды. Ұжымда ғылыми жұмысқа жағдай жасалынса, өз идеялары мен алынған деректер туралы талқылауға, пікірлесуге кең орын беріледі. Зерттеу мәселесімен байланысты жоғары оқу орындары (пединститут педуниверситет) білімді жетілдіру институты, ғылыми-әдістемелік орталық немесе ғылыми мекемелермен қарым-қатынас жасалынады. Зерттеу нәтижесін тәжірибеге енгізуді дұрыс түсініп, оның механизмін білген жөн. Зерттеу жұмыстарының кейбір нәтижелері тезис, мақала, содан кейін қорытынды ретінде кітаптарда, кітапшаларда, монографияларда, одан да көп ықшамдалған жоғары оқу орындарының оқулықтары мен әдістемелік құралдарында беріледі. Мектеп және жоғары оқу орындарының оқушылар мен студенттерінің ғылыми жұмыспен айналысуы – уақытымыздың өзекті мәселесі. Оларға ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізілуіне алғашқы бағдарды беру қажеттігі туындайды. Студенттің іздену-зерттеу қабілетін қалыптастыруға, дамытуға өздерінің пікірлерін жазып, жариялауы зор ықпал етеді. Жарық көрген жарияланымдары арқылы студенттердің өзінің шығармашылық ізденітеріне сенімі қалыптасады, шеберлігі, ойлаудың жинақтап қорыту дағдылары дами түседі. Қазіргі ғылымдағы теориялық жəне əдістемелік плюрализм. Плюрализм [лат. pluralis - көптік](әлеуметтік - психологиялық аспект) - қызметте және қарым - қатынаста ойлардың, бағыттардың, бағалардың кең спектрде болуы. Плюрализм, көбінесе, шынайы демократиялық қоғамда болады. Әдісі (грек. - таным тәсілі)-" бір нәрсеге жол", мақсатқа жету тәсілі, белгілі бір жолмен субъектінің кез-келген түрдегі реттелген қызметі. Әдістің негізгі функциясы-белгілі бір объектіні тану немесе практикалық түрлендіру процесін ішкі ұйымдастыру және реттеу. Сондықтан әдіс (белгілі бір формада) белгілі бір ережелер, әдістер, әдістер, білім мен іс-әрекет нормаларының жиынтығына дейін азаяды. Бұл зерттеушіні белгілі бір мәселені шешуге, белгілі бір қызмет саласында белгілі бір нәтижеге қол жеткізуге бағыттайтын рецепттер, принциптер, талаптар жүйесі. Бұл әдіс шындықты іздеуді тәртіпке келтіреді, күш пен уақытты үнемдеуге, қысқа жолмен мақсатқа жетуге мүмкіндік береді. Шынайы әдіс компастың бір түрі ретінде қызмет етеді, оған сәйкес білім мен іс-әрекеттің тақырыбы қателіктерден аулақ болуға мүмкіндік береді. "Ғылыми әдіс" ұғымы "мақсатты тәсіл, мақсатқа жету жолы" деп түсініледі. Бұл ғылыми білім алуға бағытталған әртүрлі танымдық тәсілдер мен практикалық операциялардың жиынтығы". Кез - келген әдістің негізгі мақсаты-тиісті принциптерге (талаптарға, рецепттерге және т.б.) сүйене отырып, белгілі бір танымдық және практикалық мәселелерді сәтті шешуді, білімнің өсуін, белгілі бір объектілердің оңтайлы жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз ету. БАЛЖАН
жүктеу/скачать 382,28 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|