Филология ғылымдарының докторы, профессор Қ
жүктеу/скачать 5,46 Mb. Pdf көрінісі
|
Раңа Ð Ð Ð Ð 72 Ñ Ð°Ò Ð°Ñ Ñ Ð¾Ò£Ò s(2)
- Бұл бет үшін навигация:
- Әріп модель
- Тіркес модель
- Қосымша модель
| 6-tapsyrma.
1. Quramynda һárpі bar 5 tól sóz jazyńyz. 2. Quramyndaһ árpі bar 5 shettіldіk sóz jazyńyz 3. Kórshіńіzben bіr-bіrіńіzdіń jumysyńyzdy tekserіńіz. ҺҺ Қосар дауыссыздармен келген шеттілдік сөздердің емлесі Латын графикасына негізделген жаңа әліпбиге көшудің тілтанымдық артықшылық- тарын ескеруіміз қажет. Орыс тілі арқылы енген шет тіл сөздер орыс тілінің (донор тілдің) заңдылығымен жазылып жүр. Мысалы, комиссия, диссертация, стресс, хоккей, резиденция, гастроль, пароль, профессор т.б. Осындағы орыс тілінің заңдылығымен таңбаланған ге- минат дыбыстарды (сс – бір дыбыстың қосар орналасуы) айтып та, жазып та жүрміз. Сон- дай-ақ, орыс тілінен енген сөздердің құрамында (алдыңғы, ортаңғы позицияларда) кезде- сетін о дыбыстары да донор тілдің тәртібімен таңбаланады. 2017 жылы шыққан «Жаңа ұлттық әліпби: Қазақ жазуын жаңғырту (ғылыми-тілтаным- дық зерттеу)» атты ұжымдық монографияда бұл мәселенің алғышарттары зерттелген бо- латын. Ғалымдар қазіргі шет тіл сөздерді игерудің үш моделін көрсетіп отыр. Олар: әріп модель, тіркес модель және қосымша модель. Әріп модель: ц, щ, ю, я, э, ё, ь, ъ тәрізді әріптердің латын графикасы бойынша игерілуі. Мәселен, жаңа емледе ё әрпі о́ әрпімен таңбаланады: manо́vr, derıjór т.б. Э әрпі Е әрпімен жа- зылады: element, elevator т.б. Ал жіңішкелік белгісі (ь) бар буынға жіңішке дауыстылардың әрпі жазылады да, жіңішкелік белгі (ь) ескерілмейді: gаstról, parо́l т.б. Тіркес модель: ст, нт, нг, нд, нт, мб, мп, ск, ндр, рд, дж, нх, рх, мф, пт, фр, стр, тч, рц, лс, лк, нк, ст, рк, гс, рг сияқты тіркестердің жаңа орфография бойынша игерілуі. Қазіргі қазақ тілінің сөздік қорында осындай тіркеспен аяқталатын шет тіл сөздер өте көп. Мәселен, пар- кинг, боулинг, бланк, холдинг, роуминг, скотч, билборд, допинг, патент, девидент, бифштекс, ботекс, очерк, люкс т.б. Дегенмен жаңа емледе мұндай тіркесті модельдермен аяқталатын сөздердің барлығы игеріліп жазылмайды, бірақ қосымшалар үндесім заңдылығына сәйкес жалғанады. Мәселен, очерк, люкс т.б. Ал тч, нг, ст, сть, зд дыбыс тіркестерімен аяқталатын шет тіл сөздерді игерудің жаңа емледе келесідей механизмдері көрсетілген: тч дыбыстар тіркесімен аяқталатын сөздердегі т әрпі түсіріліп жазылады: skoch, skech, mach. Сөз соңын- дағы -нг әріп тіркесі ń әрпімен жазылады: parkıń, boýlıń. Сөз аяғындағы -cт, -сть, -зд әріп тіркесінің соңғылары түсіріліп жазылады: ensıklopedıs, poves. Қосымша модель: -ия, -изм, -ция, -тор, -ий, -ка сияқты қосым-шалардың жаңа орфогра- 78 фия бойынша игерілуі. Мұндай қатардағы сөздер тілімізде бұрыннан орнығып қалыпта- сқан. Мысалы, модернизация, революция, калий, магний т.б. Осындағы -ий мен -ка сияқты қосымшаларға қатысты ереже жаңа емледе былайша көрініс табады: ий- мен аяқталған сөз- дердің соңында бір ғана I әрпі жазылады: kalı, alúmını, natrı, kafeterı, komentarı, realı. Шеттіл- дік сөздердің соңындағы А әрпі сөз мағынасына әсер етпеген жағдайда түсіріліп жазылады: gazet, mınýt, kapsýl, kardıogram. жүктеу/скачать 5,46 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|