Филология кафедрасы
Өзін-өзі бекіту сұрақтары
жүктеу/скачать 2,25 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6 дәріс тақырыбы
- Қысқаша мазмұны
| Өзін-өзі бекіту сұрақтары:
Дамыта оқыту технологиясы дегеніміз не? Дамыта оқыту технологиямсының негізін салғандар? Дамытушы жаттығу түрлері. № 6 дәріс тақырыбы. Проблемалық оқыту технологиясы туралы түінік. Негізгі сұрақтар: 1. Проблемалап оқытудың ерекшелігі. 2.Проблемалық сұрақ-тапсырмалар. 3.Оқушы ой-өрісін дамытудағы проблемалық ерекшелік. Қысқаша мазмұны: Проблемалық окыту туралы ғылыми еңбектер, ізденістер, жинакталған тәжірибелер баршылык. М.И.Махмутов, М.Н.Скаткин, Г.Ю.Ксензова, поляк ғалымы В.Оконь т.б. еңбектерімен қоса, казақстандық ғалымдар Т.Акшолаков, Қ.Тасболатов, Ә.Дайыровалар ізденістерін атауға болады. Проблемалық оқыту шығармашылық жұмыстарды жүргізудің ең өнімді жолы болып табылады. Онын басты себебі проблемалық оқыту технологиясынын өзіндік ерекшелігінде жатыр. Проблемалық окытуда окушылар бейтаныс, белгілі емес мәселелерді өз беттерінше шешуге жүмылады. Проблемалык ситуацияны шешу арқылы окушылардың шығармашылык ойлауы дамиды, интеллектуалдык таным үрдісі жетіледі. Пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылык тапсырмалардың тіл дамытудағы тиімділігі - окушылар бүл окыту түрінде ғылыми ізденіспен, зерттеушілікпен айналысады. Ойлау үрдісі токтаусыз жүмыс істейді. Ойлаумен бірге тілдері де дамиды. Ғалымдардың төмендегі пікірлері осы түжырымды дәлелдейді: «Осознав поставленную проблему, ученики сами намечают план поиска, строят предположения (гипотезу), проводят наблюдения, опыты, фиксируют факты, сравнивают, доказывают, делают выводы». Ал Г.Ю.Ксензова:«Основной ситуацией, порождающей процесс творческого мышления, является проблемная ситуация»,-дейді. Проблемалык окытуға .негізделген жүмыстар, тапсырмалар окушылардын ғана өзіндік ойлауына, өзіндік ізденісіне бағытталады, білімді өз беттерімен алуға жол ашады, таным белсенділігін арттыруға түрткі жасайды. Проблемалык сұрактарды, ситуацияны шешу -шығармашылық үрдіс. Ал шығармашылык, өнерпаздык сөзінің мәні -жеке түлғаның бірнәрсе жасап шығаруы немесе өзіне ғана тән бір нәтижеге кол жеткізуі. Шығармашылык - ешкімнің кол жеткен табысын өзіне пайдаланбайды, өзінің ғана жасап шығарған тын, жаңа өнімі. Ғалымдар проблемалык оқытудың өзіндік ерекшелігі мен маңызын төмендегідей саралайды: «Под проблемным обучением, мы понимаем совокупность таких действий, как организация проблемных ситуаций, формулирование проблемы (постепенно к этому привлекаются сами ученики), оказание учеником необходимой помощи в решении проблем, проверка этих решений, руководство процессом систематизации и закрепления приобретенных знании», - дейді поляк ғалымы В. Оконь Ал проблемалык оқыту айналасында ұзақ жылдар бойы зерттеу жүргізген М.И.Махмутов: "В основе проблемного обучения лежит учебная проблема, сущностью которой является диалектическое противоречие между известными ученику знаниями, умениями и навыками и новыми фактами, явлениями, для понимания и обьяснения которых прежних знаний недостаточно",- деген тұжырым айтады Екі ғалымнын пікірін карастырғанда проблемалық оқыту туралы ортақ бір түжырым шығады. Ол - оның негізінде бір бейтаныс проблеманың жататыны, ол проблеманы шешу қажеттігі, ол үшін бүрынғы білімге сүйену, бірақ оның мақсатқа толык апармайтынын түсінуге болады. Проблемалык окытудың басты-басты белгілерін педагог-ғалым М.Н.Скаткин өзінің"Совершенствований учебного процесса в школе" деген еңбегінде былай көрсетеді Проблема шешу, проблемалык тапсырмалар, сұрактар эр түрлі іс-әрекеттер аркылы жүзеге асады. Бұл үрдісте әсіресе пәнаралык байланыска негізделген шығармашылык тапсырмалардың орны ерекше. Проблемалык жүмыстар, сүрак-тапсырмалар туралы педагог-ғалым Г.Ю.Ксензованың тұжырымдамасына жүгінген дүрыс:«Проблемная учебная задача - это задача позволяющая освоить общий принцип решения практических задач» Дегенмен ғалым бүл жерде шығармашылык тапсырмалар туралы, онын проблеманы шешудегі орны жайында сөз қозғамайды. Ал проблемалык окытуға негізделген шыгармашылык тапсырмалардың ең басты белгілері, окушылардың белсенді дербес ізденісі, өзіндік, шығармашылық ойлауы аркылы проблемалык ситуацияны шешулерінде. Бүл жөнінде:«Решая проблемную ситуацию человек либо находить новое, прекомбинируя хорошему известное в известном, то есть свести не известное к уже усвоенному ранее и тем самым разрешить проблему»,-деп түсіндіреді галым-педагог Г.Ю.Ксензова. Алайда ғалым ен басты және манызды мына мэселелерге ерекше көніл беле алмаған: — Проблемалык окытудың басты белгілері
1. Оқушы үшін "жаңа", "беймәлім" проблема дегендер ғылымға белгісіз, мүлде тың, ашылмаған мәселелер емес. 2. "Жаңа" дегенде окушының ез ізденісі, ез зерттеуі арқылы кол жеткізген өнімі айтылатыны. Проблемалык окытудың тиімділігі де сол - ол окушынын ез дербес іс-әрекеті арқылы проблеманы шешуі, сол жолдағы ізденісі, шығармашылык енімге қол жеткізуі. Бүл жерде проблема кайдан және калай пайда болады деген сұрак туындайды. Проблемалык оқыту технологиясымен үзак жылдар айналыскан М.И. Махмутов оның окытылатын такырып, керкем туындынын езінде, автордьщ идеялық нысанасының негізінде жататынын айтады. Проблемалык оқыту аркылы енімді, тиімді нәтижеге кол жеткізу үшін мүғалім тарапынан проблеманы дел, нақты қоя білудің де маңызы зор. Оқушылар проблеманы шешуде қиындықка кезіксе, мұғалім оларды жетелеп, әдіс-тәсілдерін ұсынады. Технология оқушы - субьектінін дербес еңбегін талап еткенмен, мұғалімнін басшылығын, ақыл-кенесі, яғни "режиссердің таяғын" мүлде жокка шығармайды. Проблемалык оқытуда сол "таяңтың" маңызы зор болып келеді. Проблемалык окытудағы окушының шыгармашылык іс-әрекетін былай тұжырымдауға болады: 1. Оқу материалының мазмұнын талдау, саралау. 2. Проблеманы ашу, өнім жасау, шыгармашылык еңбекке кол жеткізу. 3. Қорытынды жасау, езіне-езі баға беру, саралау. Проблемалык окытуға негізделген шыгармашылык тапсырмалардьщ дәстүрлі окытудағы тапсырмалардан ен басты айырмашылығын ғалымдар еңбегіне сүйене отырып, төмендегідей жіктелінді. Оқушы мен мұғалім іс-әрекеттері
Проблемалык оқытуға негізделген тапсырмалардын кай түрі болмасын, окушылардын шығармашылық іс-әрекетін талап етеді, ол тапсырмалардын барлығы—окушылардын шығармашылык қабілетін, дарынын дамытуға бағытталады. Бүл жөнінде «Методика развития речи на уроках русского языка» деген еңбекте былай делінеді:«Для развития творческой деятельности учащихся предлагается использовать наряду с упражнениями поисковые, проблемные, творческие задачи». Проблемалык окыту технологиясынан дүрыс іздене білгенде, ол тіл дамытуда енімді, нәтижелі корытынды береді. Еңбектің бастапкы бөлімдерінде оқушыларды ғылыми жүмысқа баулитын, жетелейтін әдіс-тәсілдерді, тиімді жолдарды сөз еткен болатынбыз. Енді шығармашылык жүмыстардың, тапсырмалардын окушылардын дербес ізденісі, зерттеуіне тигізетін игі ыкпалына токталмакпыз. Ол үшін шығармашылык жұмыстар технологиясын білген дұрыс. Проблемалап оқыту әр пәннің ерекшелігіне саяды. Проблемалап оқыту барысында оқушының ғылыми танымы кеңейеді, соған жетудің жолын іздестіреді, ең бастысы ізденімпаздық белсенділігі, өз бетімен жұмыс істеу қабілеті, шығармашылық тұрғыдан ойлауы қалыптасады. Мұғалім белгілі бір проблемалық міндетті шешуге оқушыларды, проблемалы жағдайда ізденуге бағыттайды. Проблемалы оқыту, проблемалы сұрақ-тапсырмалар, проблемалы жағдайды туғызу, оқытушы тарапынан көп ізденісті қажет етеді. Сабақ үрдісінде туындайтын мұғалім мен оқушы арасындағы сұрақ пен жауапты проблемалық ситуацияның көрінісі ретінде қарауға болмайды. Демек, кез келген сұрақ проблемалы бола бермейді. Мұнда оқушылардың танымдық ізденушілігін туғызатындай, проблемалы тапсырма сұрақтарда оқушы үшін түсініксіз мәселелер болады. Оны шешуде оқушы қиналысқа түседі. Әр түрлі әрекеттер арқылы мәселені шешудің жаңа жолын іздейді, белсенділік танытып, шығармашылықпен жұмыс істеуге талпынады. Оқушының танымдық, шығармашылық қасиетін дамыту, алған білімдерін кез келген жағдайда қолдана алу дағдыларын қалыптастырып, оқуға деген қызығушылық сезімдерін туғызу т.б. бағытында мұғалім тарапынан әр түрлі жұмыстар іске асырылады. Мұғалім материалды түсіндіруде, бұрынғы тақырыптар мен логикалық байланыстарын ашып, іс-әрекеттің, қайшылықтардың пайда болу себептерін көрсетеді. Оларды шешудің жолдарына бағыт-бағдар береді. Мәселені шешуге, ойлауға, ізденіске түсуге бірнеше нұсқада салыстырып отыруға жетелеп, жаңаны табуға ұмтылдырады. Оқушылар бұрын алған білімнен, меңгерген тәсілдерінің арқасында проблемалық оқиғалардың шешімін табудың жолдарын жан-жақты іздестіріп, қарастырады. Ғалым В.Г.Маранцман: «Проблемалы талдаудың негізгі буыны проблемалық ситуация»,- десе, Т.Ақшолақов: проблемалық ситуацияны туғызуда оқулықта берілген кейбір сұрақ-тапсырмалардың ролі ерекше екенін айқындап, сұрыптап ұсынады. Сондай-ақ сұрақ тапсырмаларды орындауда, оқушылардың жұмыс істеу тәжірибелерін дамытудың ұтымды жолдарын көрсетеді. Проблемалы жағдай тудырып, шығармашылыққа баулу оқушылардың танымдық қабілетін арттырудың бірден-бір жолы екенін көреміз. Оқытудың мұндай проблемалы түрінде оқушыларда өз бетімен ізденуге ұмтылыс туындайды, өзіндік жұмыстар орындалады. Оқушылардың танымдық қабілетін дамыту, оны үнемі берілген тапсырмалар, мәтінді талдауда ойландыруға жетелеу, өз пікірін еркін айта білуге төселдіру, іздендіру – оқытудағы ең негізгі басты мәселенің бірі. «Проблема» сөзі ежелгі грек тілінен аударғанда «қиындық», «кедергі» деген ұғымды білдіреді. Демек, проблема зерттеуге бағытталған, проблемалық жағдаятқа сәйкес туындайтын мәселе. Проблемалы сұрақ-тапсырмаларды орындауда оқушылар ең алдымен проблеманы таба білулері керек. Проблеманы көріп, таба білу оңай емес, ол ұзақ уақытта әр түрлі іс-әрекет арқылы жүзеге асады. Сондықтан да проблема көре білуді дамытуға арналған тапсырмалар мен жаттығулар жүргізілуі керек. Проблеманы анықтауда оқушылардың зерттеу нысанына деген көзқарастарын өзгерте білуі қажет. Проблеманы көріп, тануда, оны анықтауда, оқушының ойын білдіруде жауап іздеуге, шешімге келуге, ойлануға жетелейтін басты нәрсе сұрақ болып табылады. Сұрақты оқылып отыратын мәтінге сәйкес дұрыс қоя білуге үйрену өте маңызды. әр поблемалы сұраққа жауап іздеуде оқушының зерттеушілік қабілеттері, танып білу, түсіну қабілеттері артады. Сұрақтардың нақтылығын, дұрыс және бұрыс болып келуін оқытушы толық ескеруі керек. Шындыққа негізделмесе де сұрақ қойылса ол сұрақтың дұрыс еместігін оқушы бағдарлай алғаны жөн. Оқушылардың өздері де проблемалы сұрақтар қоя білуге төселу керек. Сұрақ қоя білу оқыту үшін өте маңызды болып табылады. Оқушыларға берілетін сұрақ-тапсырмалар проблемалы ситуацияның негізігі бөлігі. Мұнда оқытушы берілген мәтіндерге сай проблемалы ситуация жасайтын жерлерін бөліп көрсетіп, олардың назарын аудартады. Сұрақтардың анық түсінікті болуы, мәтіннің логикалық құрылмына, мазмұнда қандай идея жатқанына мән беріп, өзіндік ізденісін, білімдерін жүйелеуге жол ашады. Оқытушы оқушының білім деңгейін, болжамын, проблема бойынша саралап т.б. түсінігін ескере отырып, қарастырылып отырған мәселеге сай әдебиеттер ұсынады. Нақты ақпараттар бере отырып, сұрақтар мен тапсырмаларды орындауға бағыт, бағдар көрсетеді. Бұл оқушыларды ізденіске, ой операцияларына жетелеп, өз пікір- тұжырымдарын қорғауға, дәлелдеуге іскерліктерін дамытады. Оқытушы проблемалы сұрақтар дайындап, тапсырмалар бере отырып, алынған жағдаятқа байланысты ұжымдық талқылаулар ұйымдастырады. Оқушылар бұрынғы жинақтаған білімнің негізінде проблемалық ситуациядан шығудың жолдарын іздестіреді. Тапсырманы орындау барысында оқушылардың ой-өрісінің шығармашылық сипатта болуын, зерттеушілік қабілетін т.б. оқытушы қадағалайды. Олар өз бетімен ізденеді, ойланады, өзіне-өзі сұрақтар қояды, кітаптан қарайды, салыстырады, ажыратады, ойтүйін жасайды. Проблемалық сұрақтар мен тапсырмалардың жүйелі түрде берілуі, проблеманы оқушының зерделеп, өздігінен шешуі, оларда белгілі бір мотив туғызады. Жалпы, оқу мотивтері оқушының таным әрекетіне қозғау салады. Психолог, зерттеуші Х.Хекхазен: «Оқу мотивтері әрекетіне түрткі жасайтын, тілек, талпыныс, қызығушылық ынта, ықылас»,- деп көрсетеді. Жеке тұлға дамуының қозғаушы күші неден бастау алатынын ұғынуда адамның жалпы әрекетінің мотивация жүйесіндегі өзін-өзі тану қажеттілігінің мәні ашылады. Қазақ әдебиетін оқытуда оқушының танымдық белсенділігінің артуына, әдеби білімін тереңдетуге, өздік әрекетін дамытуға оқу мотивтерінің мәні ерекше, мұның өзі сапалы білім берудің, білім мен біліктілікті дамытудың бірден-бір жолы. Кезінде Ж.Аймауытов: «Мотивтер –пәнді оқытудың ең маңызды тетігі»,-деп бағалаған. Демек, мәтінге сәйкес дұрыс түзіліп, нақты берілген проблемалық сұрақ-тапсырмаларды орындауда оқушы мәтіндегі белгісіз проблемаға көңіл бөліп, көркем туындыны әр қырынан алып талдауға, шығарма сырына терең үңіліп, ой-тұжырымдар жасауға тырысады. Әрекетке түрткі болған мотивтер бала бойында қызығушылықты оятып, дербес шешім қабылдауға, өзіндік қорытынды жасауға ықпал тигізеді. Әсіресе, шынайы мен нақты жағдаяттар арасындағы қайшылықтарға талдау жасайды. Мұғаліммен бірге анықтанған проблеманың негізінде зерттеу мақсаттарын құрады. Проблеманың себептерін ашуға тырысады. Демек,проблемалық оқыту технологиясы оқушыны шығармашылыққа бағыттап, оқыту үрдісінің әрбір сатысында әр түрлі ситуацияны шешуде ой ұшқырлығын дамытып, қарама-қайшылықты түсіне білуге жетелейді, дұрыс нәтижеге жетудің, берілген тапсырмаларды орындаудың жаңа жолдарын іздестіреді. Проблемалық оқыту негізінде оқушыларға бейтаныс проблеманың жататыны, оқушылардың оны салыстыру, дәлелдеу шешу үшін болжамдар жасай отырып еңбектенуі керектігін тұжырымдайды. Проблемалық ситуацияны, проблеманы шешу-зерттеу, іздену еңбегін шығармашылық еңбекті талап етеді. Ал шығармашылық сөзінің мәні – жеке тұлғаның бір нәрсе жасап шығаруы немесе өзіне ғана тән бір нәтижеге қол жеткізуі. Шығармашылық-ешкімнің қол жеткен табысын өзіне пайдаланбайды, өзінің ғана жасап шығарған тың, жаңа өнімі. Проблеманы шешу проблемалық сұрақ-тапсырмаларға байланысты жүретін үрдіс. Проблемалық сұрақ-тапсырмалардың өзі оқушыларды ғылыми-ізденіс, зерттеушілік іс-әрекеттерге баулиды. Себебі ол оқушылардың белсенді дербес еңбегі, шығармашылық ізденісіне негізделеді. Проблемалық оқытуға негізделген зерттеу-іздендіру бағытындағы тапсырмалардың ерекшелігін төмендегі салыстырмалы кесте арқылы дәлелдеуге болады. 1-кесте.
Проблемалық оқытудың өзіндік ерекшелігі, басты белгілерін төмендегі кесте арқылы тұжырымдауға болады: 2-кесте.
Проблемалық оқытудың оқушыларды іздендіру, зерттеу еңбегіне баулудағы шешуі қиынға түспейтін дербес іс-әрекеттерге жетелейтін проблемалық сұрақтарға жауап іздетуді төменгі сыныптардан бастаған жөн. Қазақ тілінің әр тақырыбында оқушыларды ғылыми ізденіске жетелейтін проблемалар баршылық. Проблеманы шешу үшін ең алдымен өзіндік салыстырулар, өзіндік дәлелдеу жасауға баулу керек. Мысалы, 6 сыныпта «Қос сөздер» өтіледі, оның түрлері туралы түсініктеме беріледі. Білімді жинақтау, жүйелеу, қорытындылау сабақтарында төмендегідей тапсырмалар беріп, оқушыларды проблемалық сұрақтарды шешуге жетелеу керек. 1. Қайталама қос сөздер мен қосарлама қос сөздердің негізгі айырмашылықтарын қалай түсіндірер едіңдер? Ол үшін мына үлгідегі тапсырманы орындаңдар: Үлгі:
Жасалу жолдарына, үш мысалдан келтіріңдер. 2. Төмендегі мәтінді мұқият оқып, қос сөздерді табыңдар, түрлеріне қарай ажыратыңдар да бөлек- бөлек жазыңдар. 3. Мына шағын шығарма- суреттемеге назар аударыңдар. Табиғат көрінісін суреттеуде қай қос сөздің орны ерекше деп ойлайсыңдар? Пікірлеріңді дәлелді түрде білдіріңдер. Қыс суреті. «Тау- тау болып үйілген аппақ – аппақ қарлар ауыл- аймаққа ерекше бір көрініс беріп тұр. Күн нұры түскенде олар жалт- жұлт етіп, көзіңді шағылыстырады. Шаналарын сүйрей- мүйрей жеткен Асандар тобы айқай- шумен жаңағы әдемі көріністі әп- сәтте көз алдыңнан ысырып жібергендей болды». Әрине, қай қос сөз болмасын оның тілімізде өз орны, өз маңызы бар. Ал мына тапсырмалардың тиімділігі сол, балалар ізденеді, ойланады жауабын табуға еңбектенеді. Жауабы дайын, не оқулық, не мұғалім түсінігіндегі білімді қайталап орындадатын, оқушыларды қызықтырмайтын тапсырмалардай емес, бұнда олар өзінше бір «жаңалық» ашуға ұмтылады. Табысқа жету- проблемаларды шеше білу. Себебі ғылыми-ізденіс тақырыптары проблемадан туындайды. Яғни әр түрлі білім саласында жауабы әлі де шешімін таппаған, өзекті мәселелер баршылық. Қазақ тіл білімінде де ондай мәселелер жауабын күтуде. Проблеманы табу оңай емес. Ол ашық тұрмайды. Сондықтан да оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмыстарына баулығанда ең алдымен проблемаларды көре білуге жетелеген дұрыс. Бұл жерде мұғалім көмегі, оның ой салуы, ойландыруы аса қажет. 6-сыныпта қазақ тілі пәнінде «Қысқарған сөздер» өтіледі. Оқулықта оған анықтама берілген, жасалу жолдары түсіндірілген. Дегенмен, тыныс белгісі бойынша оқушыларға беймәлім айтылмаған мәселе де баршылық. Мысалы, АҚШ, БҰҰ (Біріккен Ұлттар Ұйымы) т.б. қысқарған сөздер арасына нүкте қойылмайды, себебі не? Ал қосымшалар дефис арқылы жазылады. АҚШ-тың ірі-ірі қалалары бар, БҰҰ-ның кезекті жиыны өтті. Қысқарған сөздердің нүктесіз жазылуы мұғалімдерге түсінікті болғанмен, оқушыларға түсініксіз. Қысқарған сөздерді өткеннен кейін оларға төмендегідей сұрақтар берілді: 1.Қалай ойлайсыңдар, АҚШ, БҰҰ т.б. қысқарған сөздер яғни, бас әріптер арасына неге нүкте қойылмайды? 2.Ойланайық, өзіңше нүкте қою керек пе, жоқ па? Жауаптарыңды дәлелді түрде айтыңдар. Оқушылардың бұл сұраққа жауап беруі оңайға түспейді. Көмек, бағыт-бағдар ретінде әр жылдарда шыққан орфографиялық сөздіктер ұсынылды, ондағы қысқарған сөздердің жазылу емлесі туралы түсініктерге назар аударылды. Бірде-бір сөздікте нүктенің қойылмау себебінің берілмегенін оқушылар анықтады. Осы сұрақтың өзі ізденіс бастауы болды. Ары қарай оқулыққа қайта үңілткен дұрыс. Оқушылар алған білімдерін тиянақтай түсті, қысқарған сөздердің жасалу жолдарына қайта үңілді. Осы жұмыстан соң төмендегідей сұрақ қойылды: 1.Нүктенің қойылу ережесін еске түсіріңдер. 2. АҚШ-Америка Құрама Штаты. Назар аударыңдар, күрделі атау арасына нүкте қойылмайды екен. Себебі неде? Орыс ғалымы В.В.Давыдовтың: «Процесс усвоения знаний может проходить в результате самостоятельного поиска путем решения позновательной задачи»,- деген сөзінің маңызын осы жұмыс дәлелдейді. Проблема шешуге бағытталған тапсырмаларды 7-8 сыныптарда жүйелі түрде жүргізу арқылы оқушылардың ғылыми ізденіс қабілетін дамытуға түрткі жасау-ұтымды тәсіл болып табылады. Бұл сыныптарда жұмыстарды күрделендіре түскен дұрыс. 7 сыныпта «Әдеби тілдің лексикалық нормасы» тақырыбы өтіледі. Оқулықта лексикалық нормаға анықтама беріледі. Лексикалық нормаға жатпайтын сөздер жіктеледі. Олар: 1.Диалектизмдер. 2.Дөрекі және жаргон сөздер. 3.Баламасы бар термин сөздердің орысша атаулары. Осы сөздердің әдеби тілдің нормаларына неге жатпайтынына түсіндірме берілмеген. Проблеманы осы сұраққа жауап іздетуден бастау керек. Сондай-ақ, «Әдеби нормаға қай сөз жатады, қай сөз жатпайды, неге?» деген сауал негізінде де проблема жатыр. Бұл сауал оқушылар үшін проблема, жауабын табуға іздендіретін сауал. Проблеманы шешу үшін мұғалім оның әдіс-тәсілдерін, жолдарын көрсетіп, жетелеп отыруы керек. Оқушылар лексикалық норма дегеннің анықтамасын жеке түсінгенде ғана жоғарыдағы проблема жауабын таба алады. Ең алдымен теориялық білімді қайталатып, оқулыққа үңілдіріп, сонан кейін ғана тапсырманы орындауға жұмылдыру нәтиже бермек. 1. Сөйлеу тіліндегі сөздердің барлығы әдеби нормаға жата ма? 2.Қай сөз әдеби нормаға жатады, қайсысы жатпайды, себебін дәлелде. Осы сұрақтарға жауап алғаннан кейін әдеби тілдің лексикалық нормасына жатпайтын сөздер талданып төмендегі тапсырмалар арқылы проблеманы шешу ізденісі жүрді. 1.Ойланыңдар диалектизмдер, жаргон сөздер, терминдердің орысша атулары бар сөздер неге әдеби тілдің лексикалық нормасына жатпайды? Сұраққа жауап беру үшін мына тапсырмаларға назар аударыңдар. 8 сыныпта оқушылардың 6-7 сыныптарда қалыптасқан дағдыларын ары қарай жетілдіруді мақсат еткен дұрыс. «Сөйлем мүшелері» тақырыбында оның екіге бөлінетіндігі, тұрлаулы, тұрлаусыз мүше болып бөлінетіні туралы ұғым беріледі, ережесі айтылады. «Тұрлаулы мүшелер деп сөйлем құрауға негіз болатын бастауыш пен баяндауышты» айтамыз делінген. Осы ереженің өзінде шешімін күтіп тұрған проблемалар жатыр. Мынадай тапсырмалар ұсынылды: 1. Неге бастауыш пен баяндауыш-тұрлаулы мүшеге жатады? 2. Бастауышсыз мүшелер бар, сонда да оны неге тұрлаулы мүше дейміз? 3. Бастауышы жасырын тұрған және бастауышы жоқ екі сөйлем құрастырыңдар, талдау жасаңдар. 4. Баяндауышсыз сөйлемдер бар ма? Бар болса, қай сөйлемдерде кездеседі? 5. Сөйлемнен бастауыш пен баяндауышты қалай тауып алуға болады? Осы сұрақтар алдыда тұрған проблеманы шешуге түрткі жасайды. Проблема берілетін білімнің негізінде жатады, сондықтан оны дөп тауып, шешімін іздеудің өнімді әдіс-тәсілінен ізденгенде ғана оқушылардың зерттеушілік қабілетін дамытуға болады. Жоғарыдағы тапсырмалардың 6-7 сыныптағы тапсырмалардан ерекшелігі оқулықта берілген білімді толықтыру, айтылмаған ұғымдарды оқушылардың өзіне іздетіп, тапқызуында жатыр. Сондай-ақ олар проблеманы әр түрлі іздену, зерттеу іс-әрекеттері арқылы шешеді. Проблемалық оқыту арқылы оқушыларды ғылыми зерттеу ізденісіне баулуда пәнаралық байланысқа негізделген шығармашылық жұмыстардың ұтымдылығын анықтауда, әсіресе, оқушылардың қабілеті, икемділігі, дарыны осындай жұмыстарда көрінеді. Ол туралы орыс ғалымы М.Р.Львов: «В творческих работах учащихся отражается личность школьника, его чувства, взгляды, его пожизненная позиция», - деуі жоғарыдағы пікірді дәлелдейді. Шығармашылық жұмыстар оқушылардың өз беттерімен іздену, зерттеу, қорытынды жасау іс-әрекетіне түрткі жасай отырып, оларды ғылыми ізденіске жетелейді. Проблемалық оқытудың оқушыларды ғылыми-зерттеу жұмысына баулудағы тиімділігін төмендегідей саралауға болады: -Оқушылар өздеріне «беймәлім» проблеманы шешуге жұмылады. -Іздену, зерттеу жұмыстарына төселеді. -Бұрынғы білімдерін жаңа мақсатқа пайдалана білу дағдылары дамиды. -Жаттандылықтан дайын білімді қайталап айтудан, өнімсіз еңбекпен сақтандырады, шығармашылық жұмыстарға белсендіреді. -Білімді өз ізденістерімен алуға жаттықтырады. -Өздерін- өздері оқыту, өзін-өзі тану үрдістері жүреді. Оны негізге алған сабаққа төмендегідей талап қойылады: -Сабақ мақсатын белгілеу, пайдаланылатын оқу жабдығы, әдіс-тәсілдер, оқу формаларын сұрыптауда проблемалық оқыту талаптары басшылыққа алынады. -Мұғалім тақырыптың басты проблемасын тауып, қойылатын сұрақтарды реттейді. -Берілетін білім проблемалық сұрақтарға негізделеді; Мұғалім проблема қоя отырып түсіндіреді. - Сабақтың әр кезеңдерінде оқушылардың дербес ізденісіне, өзіндік зерттеулеріне жағдай туғыза отырып, оларды проблемалық ситуацияны шешуге жетелейді. жүктеу/скачать 2,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||