Г а ­ м д ­ ­ ­ информатика

66
Со ны мен, ақ па рат тың кө ле мін өл шеу үшін «байт » де ген үл ке ні­
рек өл шем бір лік қол да ны ла ды. 1 байт 8 бит тен тұ ра ды, яғ ни, ақ па­
рат ты өл шеу дің ең кі ші өл шем бір лі гі бит бол ға ны. Ал, үл кен кө лем­
ді ақ па рат тар ды өл шеу үшін ту ын ды өл шем бір лі гі қол да ны ла ды: 
1 байт = 8 бит;
1 Ки лобайт (Кб) = 1024 байт ;
1 Ме габайт (Мб) = 1024 Кб;
1 Гигабайт (Гб) = 1024 Мб;
1 Те ра байт (Тб) = 1024 Гб.
Егер біз бит ті байт қа ай нал­
ды ра тын бол сақ, он да бит ті 8­ге 
бө ле міз: 224 бит / 8 = 28 байт . Ал, ке рі сін ше байт ты бит ке ай нал­
ды ра тын бол сақ, байт ты 8­ге кө бей те міз: 368 байт х 8 = 2944 бит.
Ақпаратты сақтайтын құрылғылардың сыйымдылығына 
қарай түрлі көлемдегі ақпараттарды жазуға болады 
(48-сурет):
мәтіндер;
бейнеақпараттар;
дыбыстық ақпараттар; 
су реттер.
М
­
­
­
­
– хабардың ұзындығы, 
яғни, символдар саны. 
Мы са лы, оқу лық та 210 бет бар, бір бет те 43 жол, ал әр 
жол да 70 сим вол бар де лік, егер мұн да су рет жоқ деп есеп те сек, 
он да кі тап та 210 х 43 х 70 = 632100 сим вол бол ға ны, яғ ни, 
632100 байт не ме се 617 Кб айт ақ па рат бар. 
 
Ақ па рат тың жет кі зі лу жыл дам ды ғы бар. Олар: бит/сек, 
байт/ сек, Кб айт/сек, Мб айт/сек, Гб айт/сек.
Дү ниежү зін де ақпарат көлемі әр жыл сайын өсіп отырады.
Е
­
Əдет те 1 байт тың кө ме гі мен бір
сим вол код тала ды. Сим вол кез 
кел ген бел гі әріп, сан, ты ныс бел-
гі сі не бос орын бо луы мүм кін.
Қат қыл дис кі
Flash­жа ды
Гигабайт тар
Же дел жа ды
Ла зер лік дис кі
Мегабайт тар
­
­
л­шем­бір­лік­те­рі
А
А
А
А
66
Р
Же дел жа ды
Же дел жа ды
М
Же дел жа ды
Же дел жа ды
А
Ақ па рат тың жет кі зі лу жыл дам ды ғы бар. Олар: бит/сек, 
Ақ па рат тың жет кі зі лу жыл дам ды ғы бар. Олар: бит/сек, 
байт/ сек, Кб айт/сек, Мб айт/сек, Гб айт/сек.
байт/ сек, Кб айт/сек, Мб айт/сек, Гб айт/сек.
Дү ниежү зін де ақпарат көлемі әр жыл сайын өсіп отырады.
Дү ниежү зін де ақпарат көлемі әр жыл сайын өсіп отырады.
А
Мегабайт тар
Мегабайт тар
Н
он да кі тап та 210 х 43 х 70 = 632100 сим вол бол ға ны, яғ ни, 
он да кі тап та 210 х 43 х 70 = 632100 сим вол бол ға ны, яғ ни, 
632100 байт не ме се 617 Кб айт ақ па рат бар. 
632100 байт не ме се 617 Кб айт ақ па рат бар. 
Ақ па рат тың жет кі зі лу жыл дам ды ғы бар. Олар: бит/сек, 
Ақ па рат тың жет кі зі лу жыл дам ды ғы бар. Олар: бит/сек, 
байт/ сек, Кб айт/сек, Мб айт/сек, Гб айт/сек.
байт/ сек, Кб айт/сек, Мб айт/сек, Гб айт/сек.
Дү ниежү зін де ақпарат көлемі әр жыл сайын өсіп отырады.
Дү ниежү зін де ақпарат көлемі әр жыл сайын өсіп отырады.
-
жол да 70 сим вол бар де лік, егер мұн да су рет жоқ деп есеп те сек, 
жол да 70 сим вол бар де лік, егер мұн да су рет жоқ деп есеп те сек, 
он да кі тап та 210 х 43 х 70 = 632100 сим вол бол ға ны, яғ ни, 
он да кі тап та 210 х 43 х 70 = 632100 сим вол бол ға ны, яғ ни, 
П
П
М
­
­
­
­
яғни, символдар саны. 
Мы са лы, оқу лық та 210 бет бар, бір бет те 43 жол, ал әр 
Мы са лы, оқу лық та 210 бет бар, бір бет те 43 жол, ал әр 
жол да 70 сим вол бар де лік, егер мұн да су рет жоқ деп есеп те сек, 
жол да 70 сим вол бар де лік, егер мұн да су рет жоқ деп есеп те сек, 
В
В
М
­
­
­
­
б
бө ле міз: 224 бит / 8 = 28 байт . Ал, ке рі сін ше байт ты бит ке ай нал­
бө ле міз: 224 бит / 8 = 28 байт . Ал, ке рі сін ше байт ты бит ке ай нал­
ды ра тын бол сақ, байт ты 8­ге кө бей те міз: 368 байт х 8 = 2944 бит.
ды ра тын бол сақ, байт ты 8­ге кө бей те міз: 368 байт х 8 = 2944 бит.
Ақпаратты сақтайтын құрылғылардың сыйымдылығына 
Ақпаратты сақтайтын құрылғылардың сыйымдылығына 
қарай түрлі көлемдегі ақпараттарды жазуға болады 
қарай түрлі көлемдегі ақпараттарды жазуға болады 
дыбыстық ақпараттар; 
дыбыстық ақпараттар; 
а
бө ле міз: 224 бит / 8 = 28 байт . Ал, ке рі сін ше байт ты бит ке ай нал­
бө ле міз: 224 бит / 8 = 28 байт . Ал, ке рі сін ше байт ты бит ке ай нал­
ды ра тын бол сақ, байт ты 8­ге кө бей те міз: 368 байт х 8 = 2944 бит.
ды ра тын бол сақ, байт ты 8­ге кө бей те міз: 368 байт х 8 = 2944 бит.
Ақпаратты сақтайтын құрылғылардың сыйымдылығына 
Ақпаратты сақтайтын құрылғылардың сыйымдылығына 
ас
с
бө ле міз: 224 бит / 8 = 28 байт . Ал, ке рі сін ше байт ты бит ке ай нал­
бө ле міз: 224 бит / 8 = 28 байт . Ал, ке рі сін ше байт ты бит ке ай нал­
с
сим вол код тала ды. Сим вол кез 
кел ген бел гі әріп, сан, ты ныс бел-
гі сі не бос орын бо луы мүм кін.
п
п
п
Е
­
Əдет те 1 байт тың кө ме гі мен бір
сим вол код тала ды. Сим вол кез 
кел ген бел гі әріп, сан, ты ныс бел-
а
рат ты өл шеу дің ең кі ші өл шем бір лі гі бит бол ға ны. Ал, үл кен кө лем­
рат ты өл шеу дің ең кі ші өл шем бір лі гі бит бол ға ны. Ал, үл кен кө лем­
ді ақ па рат тар ды өл шеу үшін ту ын ды өл шем бір лі гі қол да ны ла ды: 
ді ақ па рат тар ды өл шеу үшін ту ын ды өл шем бір лі гі қол да ны ла ды: 
а
а
Е
­
с
Со ны мен, ақ па рат тың кө ле мін өл шеу үшін «байт » де ген үл ке ні­
Со ны мен, ақ па рат тың кө ле мін өл шеу үшін «байт » де ген үл ке ні­
рек өл шем бір лік қол да ны ла ды. 1 байт 8 бит тен тұ ра ды, яғ ни, ақ па­
рек өл шем бір лік қол да ны ла ды. 1 байт 8 бит тен тұ ра ды, яғ ни, ақ па­
рат ты өл шеу дің ең кі ші өл шем бір лі гі бит бол ға ны. Ал, үл кен кө лем­
рат ты өл шеу дің ең кі ші өл шем бір лі гі бит бол ға ны. Ал, үл кен кө лем­
ді ақ па рат тар ды өл шеу үшін ту ын ды өл шем бір лі гі қол да ны ла ды: 
ді ақ па рат тар ды өл шеу үшін ту ын ды өл шем бір лі гі қол да ны ла ды: 
ы
ы
Со ны мен, ақ па рат тың кө ле мін өл шеу үшін «байт » де ген үл ке ні­
Со ны мен, ақ па рат тың кө ле мін өл шеу үшін «байт » де ген үл ке ні­
рек өл шем бір лік қол да ны ла ды. 1 байт 8 бит тен тұ ра ды, яғ ни, ақ па­
рек өл шем бір лік қол да ны ла ды. 1 байт 8 бит тен тұ ра ды, яғ ни, ақ па­
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

67
А
­
­
­
– бір уақыт бірлігінде жөнел-
тілетін ақпарат саны.
­ Б ­
1. Ақ па рат тың қан дай өл шем бір лік те рі бар?
2. Ха бар ла ма ның ақ па рат тық кө ле мі де ген не?
3. Бит де ген не?
4. Ақ па рат ты жет кі зу жыл дам ды ғы де ген не?
Т ­ ­
1. Не үшін ком пью тер де ақ па рат тар 0 мен 1 сан да ры ар­
қы лы бе рі ле ді?
2. Не лік тен жыл өт кен сай ын әлем де гі ақ па рат тар са ны 
жыл дам кө беюде?
3. Ақпараттың көлемін анықтау үшін не себепті бит өлшем 
бірлігі қолданылады?
4. Не се беп ті ақ па рат тар дың кө лем де рі әр түр лі бо лады?
5. Гигабайт неге үлкен көлемді өлшем бірлігіне жатады?
Б ­
Т
М
­
Ақпараттың әлі қолданысқа енбеген өлшем бірліктері бар. Оларды 
болашақта ақпарат санының көбеюіне байланысты қолданамыз
1 Пб (Петабайт) 1024 Терабайт
1 ксабайт 1024 Петабайт
1 еттабайт 1024 ксабайт
1 оттабайт 1024 еттабайт.
­
­
­
(1916–2001) – аме ри ка лық ма-
тема тик. 
е гіз гі ғы лы ми жұ мыс та ры ло ги ка лық 
ал геб ра ға, ақ па рат тео рия сы на, ки бер не ти ка ға 
ар нал ған. Ол ал ға шын да «бит» тер ми ні шық пай 
тұр ған да оны бел гі сіз «эн тро пия» де ген атау мен 
атап жүр ген. 1948 жы лы «Ма те ма ти ка лық бай ла ныс 
тео рия сы» де ген ең бе гін де « inary digit» де ген сөз-
ден қысқар тып, «бит» сө зін ен гі зу ді ұсын ды 
( https://
r .wi­ki­pe­dia.org/wiki/Клод Шен­­нон­ сай­ты­нан­ оқу­ға­
бо­ла­ды)
.
А
А
А
бо­ла­ды)
Р
Р
Р
тео рия сы» де ген ең бе гін де « inary digit» де ген сөз-
ден қысқар тып, «бит» сө зін ен гі зу ді ұсын ды 
r .wi­ki­pe­dia.org/wiki/Клод Шен­­нон­ сай­ты­нан­ оқу­ға­
бо­ла­ды)
.
М
ал геб ра ға, ақ па рат тео рия сы на, ки бер не ти ка ға 
ар нал ған. Ол ал ға шын да «бит» тер ми ні шық пай 
тұр ған да оны бел гі сіз «эн тро пия» де ген атау мен 
атап жүр ген. 1948 жы лы «Ма те ма ти ка лық бай ла ныс 
М
тео рия сы» де ген ең бе гін де « inary digit» де ген сөз-
ден қысқар тып, «бит» сө зін ен гі зу ді ұсын ды 
А
А
А
­
­
­
(1916–2001) – аме ри ка лық ма-
тема тик. 
е гіз гі ғы лы ми жұ мыс та ры ло ги ка лық 
ал геб ра ға, ақ па рат тео рия сы на, ки бер не ти ка ға 
ар нал ған. Ол ал ға шын да «бит» тер ми ні шық пай 
тұр ған да оны бел гі сіз «эн тро пия» де ген атау мен 
Н
4. Не се беп ті ақ па рат тар дың кө лем де рі әр түр лі бо лады?
4. Не се беп ті ақ па рат тар дың кө лем де рі әр түр лі бо лады?
5. Гигабайт неге үлкен көлемді өлшем бірлігіне жатады?
5. Гигабайт неге үлкен көлемді өлшем бірлігіне жатады?
Н
Н
(1916–2001) – аме ри ка лық ма-
-
бірлігі қолданылады?
бірлігі қолданылады?
4. Не се беп ті ақ па рат тар дың кө лем де рі әр түр лі бо лады?
4. Не се беп ті ақ па рат тар дың кө лем де рі әр түр лі бо лады?
П
2. Не лік тен жыл өт кен сай ын әлем де гі ақ па рат тар са ны 
2. Не лік тен жыл өт кен сай ын әлем де гі ақ па рат тар са ны 
жыл дам кө беюде?
жыл дам кө беюде?
3. Ақпараттың көлемін анықтау үшін не себепті бит өлшем 
3. Ақпараттың көлемін анықтау үшін не себепті бит өлшем 
бірлігі қолданылады?
бірлігі қолданылады?
В
1. Не үшін ком пью тер де ақ па рат тар 0 мен 1 сан да ры ар­
1. Не үшін ком пью тер де ақ па рат тар 0 мен 1 сан да ры ар­
2. Не лік тен жыл өт кен сай ын әлем де гі ақ па рат тар са ны 
2. Не лік тен жыл өт кен сай ын әлем де гі ақ па рат тар са ны 
В
б
1. Ақ па рат тың қан дай өл шем бір лік те рі бар?
1. Ақ па рат тың қан дай өл шем бір лік те рі бар?
2. Ха бар ла ма ның ақ па рат тық кө ле мі де ген не?
2. Ха бар ла ма ның ақ па рат тық кө ле мі де ген не?
4. Ақ па рат ты жет кі зу жыл дам ды ғы де ген не?
4. Ақ па рат ты жет кі зу жыл дам ды ғы де ген не?
б
ббб
а
1. Ақ па рат тың қан дай өл шем бір лік те рі бар?
1. Ақ па рат тың қан дай өл шем бір лік те рі бар?
2. Ха бар ла ма ның ақ па рат тық кө ле мі де ген не?
2. Ха бар ла ма ның ақ па рат тық кө ле мі де ген не?
ааа
с
с
с
Б ­
сс
п
п
– бір уақыт бірлігінде жөнел-
а
а
– бір уақыт бірлігінде жөнел-
а
1 еттабайт 1024 ксабайт
1 оттабайт 1024 еттабайт.
с
с
с
ы
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

68
Т ­
Ақ па рат та сы мал дау шы құ рыл ғы лар дың өл шем де рін 
жә не мүм кін дік те рін са лыс ты рып, сипаттаңдар.
 
Ұқсастығы
­ ­
Кестедегі мәліметтерді сәйкестендіріңдер.
1 байт 
1024 Кб
1 Ки лобайт 
1024 Мб
1 Ме габайт 
1024 Гб
1 Ги габайт 
1024 байт 
1 Те ра байт 
8 бит 
­ ­
Есеп тер ді шы ға рың дар.
1) «1948 жы лы Клод Шен нон ал ғаш рет бит ұғы мын ен гі­
зу ді ұсын ды» де ген ха бар ла ма ның ақ па рат тық кө ле мін 
анық таң дар. 
2) Мә тін ком пью тер дің ¼ ки лобайт жа ды н ала ды. Бұл мә­
тін де қан ша сим вол бар еке нін есеп тең дер. 
3) Мә тін дік ақ па рат ты сақ тау үшін 84000 бит ке рек. Егер 
әр бет те 30 жол, 70 сим вол бол са, мә тін нің қан ша бет бо­
ла ты нын анық таң дар.
Б ­ ­ ­
Сен дер қа лай ой лай сың дар? Не іс тер едің дер?
Мұ рат өзі нің ком пьюте рі не фо то ап па рат та ғы су рет тер ді, 
қы зық ты ер те гі лер ту ра лы элект рон дық кі тап ша ны сақ та­
ғы сы кел ді. Бі рақ мониторға «сақ тау ға орын жет пей ді» де­
ген ха бар ла ма шық ты. «Сіз де 2,1 Гб, ал мен де бар лы ғы 2012 
Мб» де ген жау ап айт ты. Мұ рат электрондық кітапшаның 
не ге сақ тал ма ға нын тү сін бей қал ды. Мұ рат қа осы ны қа лай 
тү сін ді рер едің дер?
Т
Б
­
А
А
А
А
68
Р
Мб» де
Мб» де
не
не
ге сақ
ге сақ
тү
тү
М
Мұ
Мұ
қы
қы
зық
зық
ты ер
ты ер
ғы
ғы
сы кел
сы кел
ген ха
ген ха
бар
бар
Мб» де
Мб» де
А
ты
ты
А
Сен
Сен
дер қа
дер қа
лай ой
лай ой
Мұ
Мұ
рат өзі
рат өзі
ты ер
ты ер
А
Н
дік ақ
дік ақ
Н
әр бет
әр бет
те 30 жол, 70 сим
те 30 жол, 70 сим
ты
ты
нын анық
нын анық
таң
таң
Н
Н
-
ша сим
ша сим
вол бар еке
вол бар еке
па
па
рат
рат
П
лы Клод Шен
лы Клод Шен
ды» де
ды» де
ген ха
ген ха
дар. 
дар. 
пью
пью
тер
тер
дің ¼ ки
дің ¼ ки
вол бар еке
вол бар еке
В
рың
рың
дар.
дар.
лы Клод Шен
лы Клод Шен
нон ал
нон ал
ген ха
ген ха
бар
бар
В
б
б
бббббббббб
1024 Гб
1024 байт
8 бит
б
б
а
а
ааа
1024 Кб
1024 Мб
1024 Гб
1024 байт
с
Кестедегі мәліметтерді сәйкестендіріңдер.
Кестедегі мәліметтерді сәйкестендіріңдер.
с
сссс
п
п
п
ппп
а
а
с
шем
шем
де
де
рін 
рін 
с
ы
ы
рін 
рін 
ыыы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

69

жүктеу/скачать 12 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: