Галилео Галилей

Галилей Галилео – италиялық физик, табиғаттану ғылымдарының негізін салушы. Ол Италияның Пиза қаласында 1564 жылдың он бесінші ақпанында кедейленген ақсүйек отбасында туған. 1581 жылы Пиза университетіне түсіп, медицинаны оқып үйренеді. Мұнда ол Аристотель, Евклид, Архимед еңбектерімен танысады. Сөйтіп, геометрия мен механикаға әуестенген Галилей медицинаны тастайды. 1592 жылы Падуяда математика кафедрасын басқарады.

Галилей өзінің алғашқы телескопын (1609) құрастырады да, осы телескоптың көмегімен Шолпан планетасының фазасын, Күндегі дақты, Юпитердің төрт серігін, Сатурнның сақинасын ашты. Дін басылары тыйым салған соң (1616), ұзақ уақыт үй тұтқынында ұсталды. Галилей ашқан жаңалықтар дүниенің гелиоцентрлік жүйесі туралы ілімнің жеңіп шығуына ықпал етті. Ол ұлы ғалым болумен бірге, музыкант, суретші, ақын, әдебиетші де болған. Галилей 1642 жылдың сегізінші қаңтарында Флоренция маңындағы Арчетри қаласында дүние салды.ГАЛИЛЕЙ Галилео (15.2. 1564, Италия, Пиза — 8.1. 1642, Флоренция маңындағы Арчетри қаласы) — италиялық физик, механик, астроном, табиғат тану ғылымдарының негізін салушы. Кедейленген ақсүйек отбасында туған. Әкесі Винченцо белгілі му-зыкант болған. Галилейдің үлкен оқымысты болуына әкесінің ықпалы тиген. 11 жасына дейін Пиза қаласында тұрып, кейін отбасы Флоренцияға көшеді. 1581 жылы Пиза университетіне түсіп, медицинаны оқып үйренеді. Мұнда ол Аристотель, Евклид, Архимед еңбектерімен танысады. Сөйтіп, геометрия мен механикаға әуестенген Галилей медицинаны тастайды. Кейін Флоренцияға қайта оралып, төрт жыл бойы математиканы зерттейді. 1589 жылы Пизада математика кафедрасын қабылдап алып, ғылыми жұмысын онан әрі жалғастырады. Аристотельге қарсы "Қозғалыс туралы сұхбат" деген еңбек жазады. 1592 жылы Падуяда математика кафедрасын басқарады. Бұл кезең (1592 — 1610) Галилей шығармаларының көмеліне келген шағы болатын. Тепе-тендік принципіне негізделген машина жайлы зерттеуі, дененің еркін түсуі, дененің көлбеу жазықтықтағы қозғалысы, көкжиекке (горизонтқа) бұрыш жасай лақтырылған дененің қозғалысы, маятник тербелісінің изохрондығы туралы жаңалықтары осы кезеңге жатады. 1609 жылы Галилей өзінің алғашқы телескопын құрастырады. Ол осы телескоптың көмегімен Шолпан планетасының фазасын, Күндегі дақты, Юпитердің 4 серігін, Сатурнның сақинасын ашты. Дін басылары Н. Коперник іліміне тыйым салған соң (1616), Галилей ұзақ уақыт үй тұтқынында ұсталды. 1630 жылы "Әлемніңекі негізгі жүйесі туралы сұхбат" деген еңбегін Римге алып келді. Мұнда Коперник пен Евклидтің дүние жүйелері қаралған еді. 1637 жылы Галилей екі көзінен айырылады. Галилей 17 ғасырдағы механика, оптика және астрономия ғылымдарының дамуына елеулі үлес қосты. Ол ашқан жаңалықтар дүниенің гелиоцентрлік жүйесі туралы ілімнің жеңіп шығуына ықпал етті. Статика тарихы Архимедтен басталса, динамика тарихы Галилейден басталады. Ол ұлы ғалым болумен бірге, музыкант, суретші, ақын, әдебиетші де болған.

Галилео Галилей Юпитердiң төрт ең iрi серiктерiн ашты

Галилейiнiң 1610 жылының 7 қаңтарындағы түнiне аспанға 32-шi еселi телескоп жасалған оларға бағыттайды. Ол анда ғана емес ай әсем көрiнiсi, тау сiлемi және төбе ғана емес, төрт өте iрi серiк Ио, Еуропа, ганимед және атау ғалилей қазiр тасысатын Каллистоны ашты көрдi. Ганимедтiң Юпитерiнiң серiгi балпанның аса басым түсетiн диаметрi диаметрдi алады.

Еуропаның бетiмен глобалдi мұхит бiлдiрген, Ио онда өзi қуатты жанар тауларды күн жүйестерiнде жұмыс iстегендiгiмен белгiлi. Өзi кратер жасайтын денелерден күн жүйеске бiрi Каллисто. Серiктiң бетi тырбаңдай өте, жыл 4 миллиардтың жанында, оның геологиялық белсендiлiгi өте аласа. Юпитерде әлсiз планетарлық сақиналарда болады. Серiктер жарық және ғаламшар алып тастаған орбиталар бойынша, дегенмен оларды дала дүрбiсiне тiптi оңай айырып тануға жеткiлiктi айналады.

Серiктердiң ашуындағы бiрiншiлiк олардың 1609 жылда әлiсiн көретiн немiс жұлдызшысы Симон Мариус сонымен бiрге таласты, бiрақ ашу жарияламады. Мариус кешiрек тап бұл атауды төрт серiктерге көне грек аңыздарынан аттары алып бердi. Юпитер НАСАның сегiз жердегi автоматты планета аралық станцияларымен зерттелдi.

Мән ең үлкен iзашар және вояджердiң 2~ аппараттары арқылыларды зерттеулерiн алды, және Галилео кешiрек. Соңғы аппаратпен, кiрiп-шыққан Юпитерлер, плутон бағдарлаушы Жаңа көкжиектер зонд болды. Өзi арасында Ғалилей iрi Юпитердiң белгiлi 63 серiгi бүгiнше.

Қолданылған әдебиеттер ғаламтор www.flmaster.kz – сайты.



Галилео Галилей
(1564-1642)