Генетика ПӘні бойынша оқыту бағдарламасы (Syllabus)

Пәні бойынша оқыту бағдарламасының (Syllabus) титулдық парағы

ПМУ ҰС Н 7.18.3/37

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

С. Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университеті

050801 Агрономия

Павлодар

Қабылдау уақыты: Дүйсенбі – 10. 00 – 17.00 А1-117 аудитория

Генетика ғылымы биологиялық ғылымдардың ішінде тірі ағзалардың өзгергіштік және тұқымқуалаушылық қасиеттерін зерттейді. Тұқым қуалаушылық дегеніміз тірі ағзалардың қасиеттерін белгілерін, өздеріне ғана тән биосинтезді зат алмасуды ұрпақтан ұрпаққа беріп отыруы. Ал өзгергіштік дегеніміз ұрпақтың ата тегінің айнымайтын көшңрмесң болмауы, ол ұрпақ арасындағы ұрпақ пен ата тек арасындағы тұқым қуу арқылы немесе қоршаған орта әсерінен пайда болатын өзгерістер. Тұқым қуалаушылықтың және өзгергіштіктің универсалды заңдары кез келген ағзалар үшін әділ және генетика ғылымы біріктіруші ғылым ретінде барлық биологиялық ғылымдар жүйесінде қолданылады.

Курсты оқу нәтижесінде студенттер табиғатта өтетін процесстерге генетикалық ғылыми тұрғыда түсінікиеме бере алуы қажет. Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын, хромосомалық теория негіздерінг, жыныс, популяция генетикасын, ген, геном, генофонд, белгі, тұқым қуалау, өзгергәштік, мутация ұғымдарын түсініп, мутация түрлерін және генетика заңдылықтарын тәжірибеде қолдануды білуі керек.

• 
  Цитология;
  
• 
  Биохимия;
  
• 
  Биометрия;
  
• 
  Экология;
  

Курсты соңында студенттер табиғатта өтетін процесстерге генетикалық ғылыми тұрғыда түсінікиеме бере алуы қажет. Тұқым қуалаушылықтың негізгі заңдылықтарын, хромосомалық теория негіздерінг, жыныс, популяция генетикасын, ген, геном, генофонд, белгі, тұқым қуалау, өзгергәштік, мутация ұғымдарын түсініп, мутация түрлерін және генетика заңдылықтарын тәжірибеде қолдануды білуі керек.

Генетика ғылымы биологиялық ғылымдардың ішінде тірі ағзалардың өзгергіштік және тұқымқуалаушылық қасиеттерін зерттейді. Тұқым қуалаушылық дегеніміз тірі ағзалардың қасиеттерін белгілерін, өздеріне ғана тән биосинтезді зат алмасуды ұрпақтан ұрпаққа беріп отыруы. Ал өзгергіштік дегеніміз ұрпақтың ата тегінің айнымайтын көшңрмесң болмауы, ол ұрпақ арасындағы ұрпақ пен ата тек арасындағы тұқым қуу арқылы немесе қоршаған орта әсерінен пайда болатын өзгерістер.

Генетика – тұқым қуалағыш және өзгергіштікті зерттейтін ғылым. Генетиканың зерттеу әдістері. Генетика пәнінің даму кезеңдері. Генетиканың биологиялық ғылымдар жүйесінде алатын орны.

Тұқым қуалаушылық дегеніміз тірі ағзалардың қасиеттерін белгілерін, өздеріне ғана тән биосинтезді зат алмасуды ұрпақтан ұрпаққа беріп отыруы. Ал өзгергіштік дегеніміз ұрпақтың ата тегінің айнымайтын көшңрмесң болмауы, ол ұрпақ арасындағы ұрпақ пен ата тек арасындағы тұқым қуу арқылы немесе қоршаған орта әсерінен пайда болатын өзгерістер.

Генетика ғылымының зерттеу бағыттары. Цитогенетика. Генетиканың тәжірибелік маңызы. Жасушаның бөліну жолдары. Хромосоманың құрылымы, морфологиясы және құрамы. Кариотип.

Г. Мендельдің үшінші заңы. Ди- және полигибридтік будандастыру кезіндегі байқалатын ажырау заңдылықтары. Гибридологиялық талдау әдісінің негізгі қажеттілігі және символикасы. Г. Мендельдің бірінші және екәншә заңдары. Доминанттылық, рециссивтілік ұғымдары.

Жыныс генетикалық белгі реінде. Жыныстың хромосомалық механизмі. Жыныспен тіркес берілетін белгілер. Белгілердің тіркесіп тұқым қуалауы. Толық және толық емес тіркесу.

Онтогенез түсінігі. Гендердің дифференциалды белсенділігі. Гендердің структурасы мен функциялары. Гендер және морфогенез. Цитоплазмалық тұқым қуалау. Экспрессивтілік және пенетранттылық.

- Тұқым қуалаушылық ұғымы.

- Өзгергіштік ұғымы.

- Тұқым қуалау мен өзгергіштіктің биологиялық маңызы.

- Ген, рецессивті аллель, доминантты аллель ұғымдары.

- Белгілердің айқындалуына аллельдің әсері.

- Аллельдердің көптілігі

2. Жыныссыз көбеюдің цитологиялық негіздері. Кариотиптің түрлік ерекшелігі.

- Генетика ғылымының зерттеу бағыттары.

- Цитогенетика.

- Жасушаның бөліну жолдары. Митоз.

- Мейоз, мейоздың биологиялық маңызы.

-Хромосоманың құрылымы, морфологиясы және құрамы.

- Кариотип.

3. Жыныстық көбеюдің цитологиялық негіздері. Өсімдіктегі ретсіз жыныстық көбеюдіңтүрі.

- Овогенез, кезеңдері, ерекшеліктері.

- Сперматогенез, кезеңдері, ерекшеліктері.

- Өсімдіктегі ретсіз жыныстық көбеюдіңтүрі.

- Г. Мендельдің тәжірибесі. бірінші ұрпақ будандарының біркелкілік заңы.

- Г. Мендельдің ажырау заңы.

- Гибридологиялық талдау әдісінің негізгі қажеттілігі және символикасы

- Г. Мендельдің үшінші заңы.

- Пенетт торын толтыру.

- Толық және толық емес доминанттылау.

- Летальді гендер.

- Г. Мендельдің заңдарының бар тіршілікке ортақтылығы.

5. Тұқым қуалағыштың молекулалық негіздері. Тұқым қуалаушылықтың химиялық негізі.

- Нуклеин қышқылдары, қасиеттері.

- ДНҚ құрамы және қүрылысы.

- РНҚ құрамы және қүрылысы. РНҚ түрлері, атқаратын қызметтері.

- Белок құрылысы.

6. Генетикалық код. Ген жаратылысы. Белок синтезі.

- Генетикалық код, оның қасиеттері.

- Белок синтезі. ДНҚ молекуласының жаңғырылуы, репликация, сплайсинг, элонгация.

- Транскрипция, рибосомадағы процестер.

- Жакоб-Мано ұсынған оперон моделі.

- Гендік өзгергіштік.

- Геномдық (хромосомалық) өзгергіштік.

- Комбинативтік өзгергіштік.

- Полиплоидиның өсімдіктер селекциясындағы маңызы.

- Модификациялық өзгергіштік. Реакция нормасы.

- Мутациялық өзгергіштік.

- Мутациялардың пайда болу себептері.

- Т. Морган еңбектері.

- Хромосомалардың құрылысы, құрамы, түрлері.

- Гендердің хромасомада орналасуы, локустарды есептеу.

- Цитогенетикалық талдау әдістері.

- Жыныс белгі ретінде.

- Онтогенез түсінігі.

- Гендердің дифференциалды белсенділігі.

- Гендердің структурасы мен функциялары.

- Гендер және морфогенез.

- Цитоплазмалық тұқым қуалау.

- Экспрессивтілік және пенетранттылық.

10. Популяциялық генетика және эволюцияның генетикалық негіздері. Популяция және оның генетикалық құрылымы. Генетикалық гомеостаз.

- Харди – Вайнберг заңы.

- Популяцилардағы генетикалық эволюцияның негізгі факторлары.

- Популяциядағы генетикалық салмақ. Гендер дрейфі.

- Генетикалыұ гомеостаз.

1. Гендердің өзара әрекеттесуі.

2. Микрорганизмдер генетикасы.

3. Генетикалық аурулар.

4. Иммунитеттің генетикалық негіздері.

5. Селекцияның генетикалық негіздері.

Дәріс және тәжірибелік сабақтарына міндетті түрде қатысу қажет. Сабақтың басында қатысқандарын белгіленеді, кешіккен үшін 0,5 ұпайдан айырыласыңдар.

Сабаққа қатысқандарға қойылатын талаптар:

1. 
   Сабаққа активті қатысу.
   
2. 
   Аудиторияға сыртқы киіммен кірмеу.
   
3. 
   Дәріс барысында басқа жұмыспен айналыспау, ұялы телефондарды өшіріп тастау.
   
4. 
   Белгісіз себептермен қатыспаған үшін – 0 ұпай. Егер науқас болсаңыз немесе басқа да себепкер жағдайларда, керекті құжатыңыз болса жоспарланған ұпайларыңыз сақталады.
   
5. 
   Тапсырмалар бақылау шараларының күнтізбелік кестесі бойынша орындалады. Тапсырмаларды кешігіп орындағанда, жинаған ұпайларыңыз кемітіледі.
   
6. 
   Емтиханға тек қана барлық тақырыптардан берілген тапсырмаларды орындап тапсырған студенттер жіберіледі.
   

1. 
   Дәріс, лабораториялық, өздік жұмыстарға белсенді қатысып, жауап беру.
   
2. 
   Білімді межелік бақылау бойынша тексеру.
   

Студент міндетті түрде 2 межелік бақылаудан өту керек. Егер осы айтылған жағдайлар жасалмаса студент семестрдің соңында, емтиханға босатылмайды.

1. 
   Айала Ф., Картер Дж. - Современная генетика в 3 томах. М.: 1987.
   
2. 
   Лобашев М.Е., Ватти К.В., Тихомиров – Генетика және селекция негіздері. Алматы, Мектеп, 1985.
   
3. 
   Стамбеков С.Ж. – Жалпы генетика Алматы, Ана тілі 1993.
   
4. 
   Дубинин Н.П. – Общая генетика – 2 – ое издание М.: Наука 1995.
   

5. Бороевич С. – Принципы и методы селекции растений. М.: 1984.

6. Дубинин Н.П. - Некоторые проблемы современной генетики. - М.: Наука 1994.

7. Корочкин Л.И. - Взаимодействие генов в развитии М.: Наука 1977.