География және табиғатты пайдалану факультеті
жүктеу/скачать 49,51 Kb.
|
Алишер Жалгас
|
Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті География және табиғатты пайдалану факультеті География,жерге орналастыру және кадастркафедрасы ҚР әртүрлі аймақтарының табиғи климаттық жағдайына талдау «ҚР аймақтық жерге орналастыру» пәні бойынша №1 СӨЖ «6B07303 Жерге орналастыру» мамандығы, 4курс Орындаған: Керімбай Нұрислам Тексерген: Иканова А.С. Алматы, 2024 жыл Мазмұны
1. Негізгі бөлім 1.1 Қазақстан аумағының жалпы климатының ерекшеліктері................................................4 2. Қазақстан аймақтарының климаттық ерекшеліктері..........................................4 2.1. Солтүстік Қазақстан................................................................................................................. 2.2. Орталық Қазақстан.............................................................................................................5 2.3. Батыс Қазақстан..................................................................................................................6 2.4. Оңтүстік Қазақстан.............................................................................................................7 3. Табиғи климаттық жағдайлардың әртүрлілігі.....................................................................9 Пайдаланылған әдебиеттер...................................................................................10 Кіріспе
Қазақстанның аумағы үлкен болғандықтан, оның табиғи және климаттық жағдайлары әртүрлі. Бұл жағдай елдің ауыл шаруашылығы, өнеркәсіптік даму, туризм және халықтың өмір сүру салтына әсер етеді. Климаттың әртүрлілігі экономиканың да түрлі салаларына ықпал етеді. Рефераттың негізгі мақсаты – Қазақстанның әр аймағының табиғи климаттық жағдайларына талдау жасау. Осы мақсатқа жету үшін келесі міндеттер қойылады: климаттық факторларды анықтау, олардың әсерін бағалау және аймақтық климаттық ерекшеліктерді талдау. Қазақстан аумағы үстінде бүкіл жыл бойы жоғары қысымды ауа қабаты үстемдік етеді, ал оған көршілес аймақтарға (солт., батыс және оңт.) төм. қысымды қабаттар тән келеді. Жалпы республика аумағының көпшілік бөлігінде антициклондық ауа райы басым. Сондықтан мұнда шұғылалы ашық күндер ұзақтығы жылына солт-тен оңт-ке қарай 2000 сағ-тан 3000 сағ-қа дейін артып отырады. Жылына солт-те 120, оңт-те 260 күн ұдайы ашық болады, бұлтты күндер саны тиісінше 60 күннен 10 күнге дейін (Балқаш ойысында) кемиді. Міне, осылардың нәтижесінде жиынтық радиация мөлшері де солт-тен оңт-ке қарай 4200-ден 5500 МДж/м2-ге дейін біртіндеп артады. Сол сияқты төсеніш беттің (жер бетінің) сәуле қайтару қабілетіне байланысты сіңірілетін радиация мөлшері де оңт-ке қарай бірқалыпты көбейеді. Сәуле қайтару қабілетін қыста тұрақты қар жамылғысы қалыптасқанда ең жоғары мәніне 70 – 80%-ға жетіп, жазда көпшілік жерде 20 – 30%-ға дейін төмендейді. Радиацияның жылдық тиімді сәулелену мәні солт-те 1500-ден оңт-те 2100 МДж/м2-ге дейін өзгереді. Теріс мәнді радиациялық баланстың маусымдық ұзақтығы солт-те 3,5 – 4,5 ай (қараша – наурыз), оңт-те – 1 ай. Қазақстанда жылудың булануға жұмсалатын жылдық шығынының мөлшері солт-тен оңт-ке қарай 630-дан 420 МДж/м2-ге кемиді. Шөлді өңірдің қуаңшылық маусымында жылудың көп мөлшері турбулентті жылу алмасуға кетеді. Тек топырақтың көктемгі ылғалға қаныққан кезінде, сол сияқты көгалды жерлерде буландыруға кететін жылу мөлшері ауаны турбулентті жылу алмасу жолымен қыздыратын жылу шығынынан артық болады. Жазғы шұраттық құбылыс, яғни булану есебінен күндізгі ауа температурасының қала төңірегіне қарағанда төменірек болуы Алматыда жақсы байқалады. Радиация мен жылу балансының өзгерісі ауа температурасын өзгертеді. Қаңтар айының орташа температурасы Қазақстанның солт. және шығыс аудандарындағы – 18°С-тан оңт. аудандарында 3°С-қа дейін көтеріледі. Шілденің орташа температурасы бұл аудандарда тиісінше 19°С-тан 28 —30°С-қа дейін. Қазақстанның солт.-шығысында климаттың континенттігі тым жоғары, бұл өңірде қаңтар мен шілденің орташа температурасының айырмашылығы 41°С-қа жетеді. Оңт. аудандарда 10 ай бойы орташа тәуліктік температура 0°С-тан жоғарырақ болады. Республиканың солт-нде қыс ұзақ, қарлы әрі суық, аяз кей уақыттарда –45°С-тан –50°С-қа жетеді. Жазы қоңыржай жылы, қысқа, кейде ауа температурасы 35°С-тан 45°С-қа дейін қызуы мүмкін. Көктемнің соңғы үсігі шілдеде, ал күздің ерте үсігі тамыздың аяғында түсуі мүмкін. Қазақстанның оңт. аудандарының қысы жұмсақ. Бұл өңірдің қыс айларында жиі-жиі қайталанатын жылымық құбылысы кезінде ауа температурасының ең жоғ. деңгейі 15 – 20°С-қа дейін көтеріледі. Соған қарамастан мұнда кейбір күндері –30 – 35°С, тіпті –40°С-тан да төмен аяздар байқалады. Республиканың қиыр оңт-нде көктемгі соңғы үсік сәуірдің аяғында, алғашқы үсік қыркүйектің 2-жартысында түсуі ықтимал. Оңтүстік Қазақстанның таулы өңірінен тыс бөлігінде жаз тым ыстық әрі ұзақ. Кейбір жылдары ауа температурасы 45 – 47°С-қа, топырақтың беткі қабаты 70°С-қа және одан да жоғары қызуы мүмкін. Күн энергиясының мұншама көп қоры Қазақстан аумағында гелиоэнергетиканы дамытуға мүмкіндік береді. 1.1 Қазақстан аумағының жалпы климаттық ерекшеліктері Қазақстан континенттік климат аймағында орналасқан, сондықтан климаттық жағдайлар айтарлықтай шұғыл өзгерістерге ие. Қысы суық, жазы ыстық. Климатқа әсер ететін факторлар: географиялық орналасуы, рельефі, теңіздер мен мұхиттардан қашықтығы. 2. Қазақстан аймақтарының климаттық ерекшеліктері 2.1. Солтүстік Қазақстан. Климаттық сипаттама: қатаң континенттік климат, қысы ұзақ әрі суық, жазы қысқа, бірақ ыстық. Температуралар мен жауын-шашын мөлшері: қысқы температура -40°С-қа дейін төмендеуі мүмкін, ал жазда +30°С-қа дейін көтеріледі. Жылдық жауын-шашын мөлшері орташа шамада (250-300 мм). Шаруашылықтағы әсері: егіншілік пен мал шаруашылығы дамыған, климат ауыл шаруашылығына қолайлы. олтүстік Қазақстанның климаты – айқын континенттік сипатқа ие. Бұл аймақ Қазақстанның солтүстік бөлігінде орналасқан және оның климатына Сібірдің суық ауа массалары, Атлант мұхитынан келген ылғалды ауа және Орта Азияның құрғақ, ыстық ауасы әсер етеді. Қысы: Солтүстік Қазақстанда қыс өте қатал және ұзақ болады. Әдетте қысқы температуралар -15°С пен -25°С арасында өзгеріп тұрады, алайда кейде -40°С-қа дейін төмендейді. Қар жауатын мезгіл қазан айынан басталып, сәуір айына дейін созылуы мүмкін. Қыс мезгіліндегі қардың қалыңдығы бірнеше метрге жетуі мүмкін, бұл әсіресе ауыл шаруашылығы мен жол қатынасына әсер етеді. Жазы: Жаз бұл аймақта салыстырмалы түрде қысқа, бірақ ыстық және құрғақ болып келеді. Шілде айында температура +25°С пен +30°С аралығында болады, кейде +35°С-қа дейін жетеді. Жауын-шашын мөлшері жазда өте аз, бұл кезеңде құрғақшылық жиі кездеседі. Өтпелі мезгілдер: Көктем және күз кезеңдері қысқа және тез өтеді. Көктемде күндіз температура күрт жоғарылауы мүмкін, бірақ түнде әлі де суық болады. Күзде ауа температурасы тез төмендеп, алғашқы суықтар ерте басталады. Жауын-шашын: Солтүстік Қазақстанда жауын-шашынның жылдық мөлшері шамамен 250-300 мм құрайды. Бұл аймақ үшін көктемгі және жазғы жауын-шашын маңызды рөл атқарады, себебі өсімдік өсіру мен егіншілік үшін осы кезеңде ылғал қажет. Жауын-шашынның басым бөлігі көктемде түседі, ал жаздың соңында құрғақшылық болуы ықтимал. Климаттың экономикалық және шаруашылық әсер етуі. Ауыл шаруашылығы: Солтүстік Қазақстанның климаты астық өсіру, әсіресе бидай егу үшін қолайлы. Қатты континенттік климатқа бейімделген дәнді дақылдар, майлы дақылдар мен жем-шөп өнімдері мұнда кеңінен өсіріледі. Қыстың қаталдығы мал шаруашылығына да әсер етеді, сол себепті жылы қоралар мен азық қоры қажет. Мал шаруашылығы: Аймақта мал шаруашылығы жақсы дамыған, бірақ қатал қыс жағдайында малды күту қиындықтар туғызады. Сондықтан қыста мал азығын дайындау маңызды. Қорытындылай келе, Солтүстік Қазақстанның климатының ерекшеліктері – қатаң қысы мен құрғақ, ыстық жазы – аймақтағы халықтың өмір салтына және ауыл шаруашылығының дамуына тікелей әсер етеді. Климаттық жағдайларға бейімделу маңызды фактор болып табылады, бұл аймақтың экономикасында ауыл шаруашылығы мен мал шаруашылығы басты орын алады. 2.2. Орталық Қазақстан. Климаттық сипаттама: шөлейт және далалы аумақтар басым, климаты күрт континенттік. Температуралар мен жауын-шашын: жазғы температура +40°С-қа дейін көтеріледі, қысқы температура -35°С-қа дейін төмендейді. Жылдық жауын-шашын мөлшері 150-200 мм ғана. Орталық Қазақстанның климаты – шұғыл континенттік, бұл аймақтың табиғаты қатал және температураның күрт өзгеруімен сипатталады. Географиялық орналасуына байланысты Орталық Қазақстанның климаты көбінесе құрғақ, шөлейт және жартылай шөлейт аймақтарға тән белгілерге ие. Бұл аумақ Сарыарқа таулы аймағының бір бөлігі болып табылады және мұнда жаз бен қыс мезгілдерінде температуралар шұғыл ауытқып тұрады. Климаттық сипаттамасы сан алуан болып келеді. Қысы: Орталық Қазақстанда қыс ұзақ, суық және желді болып келеді. Қысқы температуралар -15°С пен -25°С арасында, ал кейде -35°С және одан төмен температуралар да жиі кездеседі. Бұл аймақта қар қалыңдығы аса үлкен емес, бірақ тұрақты қар жамылғысы бар. Аязды күндерде қатты желдер соғып, қарлы борандар (борандар) жиі болады. Қыстың қатал климаттық жағдайлары көлік қозғалысына және шаруашылық жұмыстарға айтарлықтай кедергі келтіруі мүмкін. Жазы: Жаз мезгілі Орталық Қазақстанда өте ыстық әрі құрғақ. Маусым мен тамыз айларында температура +30°С-тан +40°С-қа дейін көтерілуі мүмкін. Жазда жауын-шашын мөлшері өте аз, және құрғақшылық жағдайы жиі байқалады. Топырақ қатты қызады, ал су ресурстары шектеулі болғандықтан, бұл кезеңде егіншілікті жүргізу қиындықтар тудырады. Өтпелі мезгілдер: Көктем мен күз мезгілдері қысқа және бір-біріне жақын орналасқан. Көктемде температура кенеттен жоғарылап, қар еріп, жер кепкеннен кейін көктемгі жауын-шашын болады. Күзде керісінше, температура тез төмендейді, алғашқы аяздар ерте басталады. Жауын-шашын: Орталық Қазақстанның климаттық жағдайында жауын-шашын мөлшері аз болып келеді – жылына шамамен 150-250 мм ғана. Жауын-шашынның көп бөлігі көктем және жаз мезгілдерінде түседі. Бұл ылғал көбінесе тез буланып кетеді, әсіресе жаздың ыстық күндерінде. Сондықтан ылғалдың жеткіліксіздігі шөлейттену процесін күшейтеді. Ауыл шаруашылығы: Орталық Қазақстанның климаты ауыл шаруашылығына, әсіресе егіншілікке айтарлықтай қиындықтар туғызады. Топырақ көбінесе құнарсыз және ылғалдың аз болуы бұл аймақтағы ауыл шаруашылығын шектеулі етеді. Дегенмен, бұл аймақта мал шаруашылығы кеңінен дамыған. Мал өсіру үшін қыста мал азығы жеткілікті көлемде дайындалуы қажет, себебі қыстың ұзақтығы мен қаталдығы қиындықтар туғызады. Өнеркәсіп: Аймақтың климаты өнеркәсіп саласына да әсер етеді. Орталық Қазақстан пайдалы қазбаларға бай, мұнда көмір, мыс, темір, және басқа да металдар өндірісі дамыған. Алайда кен орындарында жұмыс істеу және шикізатты тасымалдау үшін қыстың аязды және желді күндерінде қосымша ресурстар қажет болуы мүмкін. Экологиялық мәселелер: Орталық Қазақстанда жауын-шашынның аз мөлшері және шөлейттену мәселелері экологиялық тепе-теңдікке әсер етуде. Аумақтың көп бөлігінде шөлдену үдерістері байқалады, бұл топырақтың құнарлылығын төмендетіп, ауыл шаруашылығын дамыту мүмкіндіктерін шектейді. Әсері: пайдалы қазбалар өндіру мен кен өнеркәсібі маңызды рөл атқарады. 2.3. Батыс Қазақстан. Климаттық сипаттама: шөл және жартылай шөлді аумақтар, өте құрғақ климат. Температуралар мен жауын-шашын: жыл бойы жауын-шашын мөлшері өте аз (100-150 мм), жазда температура +45°С-қа дейін жетеді. Әсері: мұнай және газ өндірісі аймақтың негізгі экономикасына айналған. атыс Қазақстанның климаты – шұғыл континенттік және өте құрғақ. Географиялық орналасуы бойынша бұл аймақ Каспий теңізіне жақын болғанымен, оның климатына үлкен су айдынының әсері аз. Аймақта шөлейт және жартылай шөлейт ландшафт басым, ал жазықтықтардың кең аумақтары қатал климаттық жағдайлармен сипатталады. Қысы: Батыс Қазақстанда қыс қатаң және ұзақ емес, бірақ суық болып келеді. Қыста ауа температурасы орта есеппен -10°С шамасында, бірақ кейде -25°С және одан төмен температуралар да тіркеледі. Қардың қалыңдығы шамалы, ал қыс айларында қатты желдер жиі соғып, кейде борандар орын алады. Бұл желдердің әсерінен ауа райы тіпті суық болып сезілуі мүмкін. Жазы: Жаз мезгілі өте ыстық және құрғақ. Шілде айында орташа температура +30°С-тан +35°С-қа дейін жетеді, кейде +40°С-тан асып кетуі мүмкін. Жазда жауын-шашынның мөлшері өте аз, кей жылдары жауын мүлде болмайтын кездер кездеседі. Жаздың ыстығы шөлейттенуге әсер етеді, ал топырақ қатты құрғайды. Өтпелі мезгілдер: Көктем мен күз қысқа әрі тез өтеді. Көктемде температура кенет жоғарылап, қар тез ериді, бірақ жауын-шашын аз болады. Күзде температура тез төмендеп, алғашқы суықтар ерте басталады. Жауын-шашын: Батыс Қазақстан – елдің ең құрғақ аймақтарының бірі. Жылдық жауын-шашын мөлшері шамамен 100-250 мм аралығында. Жауын-шашынның көп бөлігі көктемде түседі, бірақ жазғы және қысқы жауын-шашын айтарлықтай аз. Топырақтың құрғақтығы және жауын-шашынның аздығы бұл аймақтағы ауыл шаруашылығы мен табиғи экожүйелерге әсер етеді. Климаттың экономикалық және шаруашылық әсері: Ауыл шаруашылығы: Батыс Қазақстанның құрғақ климаты ауыл шаруашылығына үлкен қиындықтар туғызады. Атап айтқанда, су ресурстарының тапшылығы егін шаруашылығын шектейді. Бұл аймақта негізінен құрғақшылыққа төзімді дақылдар, мал азықтық шөптер, сондай-ақ шөлейт жерлерде мал шаруашылығы дамыған. Мал өсіру негізгі шаруашылық түрі болып табылады, бірақ қыстың суығы мен жаздың құрғақтығы бұл салада да қиындықтар тудырады. Өнеркәсіп: Батыс Қазақстан мұнай және газ өндіру саласымен танымал. Аймақтағы негізгі табиғи ресурстар – мұнай, газ және басқа да пайдалы қазбалар. Климаттық жағдайлар бұл ресурстарды өндіру процесіне тікелей әсер етпегенімен, көлік пен логистикаға байланысты кейбір қиындықтар туындауы мүмкін. Экологиялық мәселелер: Климаттың құрғақтығы шөлейттену үдерісін күшейтеді, бұл топырақтың тозуына және су ресурстарының азаюына әкеледі. Аймақтағы су тапшылығы мен жел эрозиясы экологиялық проблемалардың негізгі көздері болып табылады. 2.4. Оңтүстік Қазақстан. Климаттық сипаттама: жылы климат, субтропиктік белгілері бар.Температуралар мен жауын-шашын: жаз өте ыстық (+40°С-қа дейін), қысы жұмсақ (+5°С). Жылдық жауын-шашын мөлшері 200-300 мм.Әсері: мақта, күріш, жеміс-көкөніс өсіру кең таралған. Оңтүстік Қазақстанның климаты Оңтүстік Қазақстанның климаты – қоңыржай континенттік, кей жерлерде субтропиктік сипаттарға ие. Бұл аймақтың табиғи-климаттық жағдайлары айтарлықтай әртүрлі, себебі ол елдің оңтүстік бөлігінде орналасып, шөлейт, далалы және таулы жерлерді қамтиды. Климаттық жағдайлар жыл бойы температураның жоғары болуы және жауын-шашынның біркелкі түспеуімен ерекшеленеді. Қысы: Оңтүстік Қазақстанда қыс жұмсақ және қысқа болады. Қыстың орташа температурасы -2°С пен +3°С аралығында. Жазық жерлерде қар сирек жауады және көп тұрақтамайды. Алайда таулы аудандарда қыс суық болуы мүмкін, кейде температура -20°С-қа дейін төмендейді. Қар көбінесе тауларда жауады және қалыңдығы айтарлықтай болады. Қыстың жылы болуы аймақтағы ауыл шаруашылығы мен өмір сүру жағдайларына қолайлы. Жазы: Жаз өте ыстық әрі құрғақ. Шілде айында ауа температурасы +30°С-тан +40°С-қа дейін жетеді, кейде одан да жоғары көрсеткіштер тіркеледі. Ауа ылғалдығы өте төмен және бұл кезеңде жауын-шашын мүлдем аз болады немесе жаумайды. Таулы аудандарда жазғы температура төмендеу, салыстырмалы түрде салқын болады, бірақ құрғақшылық жалпы аймақ үшін тән құбылыс. Өтпелі мезгілдер: Көктем және күз мезгілдері аймақтағы ең қолайлы кезеңдер болып есептеледі. Көктем ерте басталып, наурыз-сәуір айларында температура жылдам жоғарылайды. Бұл кезеңде жауын-шашын көп түседі, бұл ауыл шаруашылығы үшін маңызды. Күзде де жылы күндер ұзақ сақталады, бірақ күзгі жауын-шашынның мөлшері аз. Жауын-шашын: Жауын-шашын мөлшері Оңтүстік Қазақстанның әр аймағында әртүрлі. Жазық және шөлейт аудандарда жылдық жауын-шашын мөлшері 200-300 мм шамасында, ал таулы аудандарда 400-600 мм-ге дейін жетуі мүмкін. Жауын-шашынның көп бөлігі көктем мен күзде түседі. Ал жаз мезгілінде жауын-шашынның болмауы құрғақшылыққа алып келеді, сондықтан бұл аймақтағы ауыл шаруашылығы суармалы жерлерге тәуелді. Климаттың экономикалық және шаруашылық әсер етуінің көрсеткіштеріне келетін болсақ. Ауыл шаруашылығы: Оңтүстік Қазақстанның климаты егіншілік үшін қолайлы, әсіресе суармалы жерлерде. Бұл аймақта мақта, күріш, жүзім, жеміс-көкөніс және дәнді дақылдар өсіріледі. Жаздың ыстық болуы мақта мен күріш сияқты дақылдардың өсуіне қолайлы, бірақ су тапшылығы егіншілік үшін басты мәселе болып табылады. Суармалы жерлер ауыл шаруашылығының негізгі тірегі болып табылады. Мал шаруашылығы: Оңтүстікте мал шаруашылығы да кең таралған. Жазық және шөлейт жерлер мал бағуға қолайлы, бірақ су ресурстарының жеткіліксіздігі бұл салада да шектеулер қояды. Туризм және рекреация: Оңтүстік Қазақстанның табиғи-климаттық жағдайлары туризмді дамыту үшін де тиімді. Таулы аудандарда табиғи демалыс орындары мен экотуризм дамып келеді. Ыстық жаз айларында туристер тау бөктерінде және шатқалдарда демалуды жөн көреді. Оңтүстік Қазақстандағы климаттық жағдайлар су тапшылығы мәселесін күшейтеді. Арал теңізінің тартылуы және суармалы егіншіліктің қарқынды дамуы экологиялық тепе-теңдіктің бұзылуына алып келуде. Бұл жағдай шөлейттену және топырақтың тозуы мәселелерін туындатады. Аймақты сумен қамтамасыз ету үшін жаңа инфрақұрылымдық жобалар қажет. 3. Табиғи климаттық жағдайлардың әртүрлілігінің тигізер пайдасы. Қазақстан жері қыс маусымында Сібір антициклонының тармағы мен жаз айларында азорлық антициклондық ядросының ықпалына жиі ұшырап отырады. Осыған байланысты республиканың солт-нде оңт.-батыс және батыс, ал жазда солт.-батыс бағыттан соғатын жел басым келеді. Қазақстандағы атмосф. процестер Солт. жарты шардың Атлантика – Еуразия секторының 3 ірі аумақты айналымы ықпалымен қалыптасады. Егерде циклондар мен антициклондардың алмасу жолдары ендік бағытпен өтсе, онда ол ендік бағыттағы айналым делінеді. Ендік бағыттағы айналым кезінде Қазақстанның көпшілік бөлігінде жауын-шашынның мөлш. кеміп, ауа температурасы жоғарылайды. Еуропалық айналым кезінде республикаға суық ауа массаларының енуі жиілейді, температура шұғыл төмендейді, жауын-шашын молаяды, жел күшейеді. Сібірлік айналымда – оңт-тен тарайтын жылы ауа массалары ұлғайып, ауа температурасы жоғарылайды, жауын-шашын кемиді. Республика климатының қалыптасуына оның жер бетінің әр тектілігінің де әсері болады. Қазақстандағы атмосф. циркуляциялық процестерге оңт. және оңт.-шығыстағы тау жүйелері (биікт. 4000 – 5000 м-лік) мен Каспий және Арал т-дері сияқты су айдындары да ықпалын тигізеді. Табиғи кедергі саналатын тау жүйелері атмосферадағы ендік бағыттағы шептік белдемін солт.-шығыс бағытқа қарай ойыстырып, ауа массасының заулама ағынын күшейтеді. Осы ауа массасы сонымен бірге тау бөктеріндегі жергілікті климатты қалыптастырушы тау аңғарлық ауа айналымын тудырады. Қазақстанның таулық және тау етегіндегі өңірлерінің термиялық режимі жапсарлас жатқан жазықтар жағдайына қарағанда мүлдем басқаша келеді. Таудағы температура жазық жердегіден төмен келеді. Тау беткейлері төңірегіндегі ауа қабатының радиациялық салқындауынан және беткеймен төмен қарай ойысқан ауаның жылынуынан таулы аудандарда температураның ауытқу амплитудасы кеміп, температура инверсиясы (жалпы биіктікке байланысты ауа температурасының көтерілуі) қалыптасады. Инверсия қыс маусымында неғұрлым күштірек қалыптасады. Тау жоталарына жақындаған сайын тік бағыттағы ауа ағыны күшейіп, жауын-шашын шұғыл артады. Орташа жылдық жауын-шашын мөлш. жазықта 100 – 200 мм болса, тау бөктерінде 500 – 600 мм-ге дейін артады. Жазық өңірлерде жылдық жауын-шашынның максимумы жаз айларында, ал тау бөктерінде жылына 2 рет (наурыз – сәуір және қараша – желтоқсан) байқалады. Су айдындары бриздік айналымды тудырады, ол құрлықта ондаған километрге ғана таралады. Орта ендік бойындағы су айдындарының солт.-шығыс жағалауында жазда жылы ылғалды ауа ағыны үстемдік етсе, оңт.-батыс жағында атмосф. суық серпіліс пайда болады. Бұл құбылысты Арал т. мен Каспийдің солт.-шығыс бөлігінен жиі-жиі байқауға болады. Су айдындарының оңт.-батыс бөлігіне қарағанда солт.-шығысында жауын-шашын 2 – 3 есе көбірек түседі. Аумақты Каспий айдыны климаттың қалыптасуына қыста ғана ықпал жасайды. Керісінше, Арал т. атмосфера айналымына жаз айларында ғана қатысады. Көлемі шағын Балқаш көлінің де атмосфера айналымына және бұлттылыққа тигізетін әсері мол. Қазақстан жеріндегі соғатын желдің орташа жылд. 4 – 4,5 м/с, Каспий т-нің жағалауында 6 м/с-тан астам, ал Жетісу қақпасында соғатын Ебі желінің жылд. 70 м/с-қа жетеді. Климаттық сипаттама: биік таулы аймақтар, климат күрт континенттік және ылғалды. Температуралар мен жауын-шашын: жылдық жауын-шашын мөлшері 400-500 мм-ге дейін жетеді, қысы суық (-30°С), жазы салыстырмалы түрде салқын. Әсері: тау-кен өндіру және гидроэнергетика дамыған. Пайдаланылған әдебиеттер 1. Байтіленова, Л. М. Қазақстан климаты. – Алматы: Қазақ университеті, 2005. – 235 б. 2. Чилдин, Н. К. Климат Казахстана. – Алма-Ата: Наука, 1982. – 320 с. 3. Калыбеков, Б. К. Физическая география Казахстана. – Алматы: Мектеп, 2007. – 145 с. 4. Сейітов, Н. С. Қазақстанның табиғи-климаттық аймақтары. – Алматы: Рауан, 1998. – 280 б. 5. Атлас Казахской ССР: Природные условия и ресурсы – М.: Главное управление геодезии и картографии при Совете Министров СССР, 1982. – 120 жүктеу/скачать 49,51 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|