Графика. Орфография. Орфоэпия



Pdf көрінісі
бет178/195
Дата08.02.2022
өлшемі2,09 Mb.
#124466
түріМонография
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   195
Байланысты:
Н.-Уәлиев-МОНОГРАФИЯ

 Ұ з а қ т ы л ы қ
– қазақ тілінде екпіннің басты көрсеткіші, бұлай 
дейтініміз, қазақ тіліндегі сөз ағымында ерекшеленген буындардың барлығы 
дерлік басқаларымен салыстырғанда ұзағырақ айтылады. Бұл, әрине, сөз 
ағымындағы әр түрлі топтарды (бунақты топ, ырғақты топ, синтагма) 
ерекшелеуші екпіндерге қатысты басты белгі. Ал ой желісін көрсететін сөзге 
түскен логикалық (ой) екпіннің көрсеткіші ұзақтылықпен бірге дауыс 
қаттылығы болатынын жоғарыда айтып кеттік. Сонымен, ұзақтылық немесе 


буын созылыңқылығы сөз ағымын мүшелеуші құрал – екпіннің басты 
шамасы бола отырып, сөз бөліктерін ұйымдастырушы қызмет атқарады екен. 
Сонымен қатар логикалық екпіннің құрамдас шамасы ретінде ой желісін 
көрсетуші интонациялық компонент екен. 
Сөз ішіндегі буын ұзақтылығының өзіндік пропорциясы бар. Сөз 
неғұрлым ұзақ болса, яғни көп буынды болса, оның бастапқы буындары 
соғұрлым қысқа болады да, соңғы буыны созылыңқы айтылады. Ал буын 
саны аз сөздер буын саны көп сөздерден гөрі созылыңқы айтылады. Бірақ 
бұлардың қайсысында болса да, соңғы буын немесе соңғының алдындағы 
екпін түскен буын үнемі басқаларынан ұзағырақ айтылатыны – қазақ тілінің 
заңдылығы.
Мысалы, [ бала:], [балала:р],[балалары:м], [балаларыма:] 
1-тапсырма.
Ерекшеленген сөздердің қай буындары ұзақ айтылады? 
Себебі неде деп ойлайсыз? 
Оралман
– репатриат сөзіне ұқсас мағынаны береді. 
Көрермен 
бүгінгі 
концертке дән риза. Қазақ радиосы 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   195




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет