Хайретдин болғамбаев
ІІІ том: “Омаров Елдес Омарұлы және басқалар туралы іс”
жүктеу/скачать 386,75 Kb.
|
| ІІІ том: “Омаров Елдес Омарұлы және басқалар туралы іс”.
Тергеудің бұл томы Ахмет Байтұрсыновтың анкетасымен ашылған. Ол 1928 жылдың 5 қазанында Алматыға көшіп келіп, КазПИ-де сабақ берді. 1929 жылдың 2 маусымында Қызылорда қаласында өтетін әдебиетшілер мен тілшілердің жиналысына шақырылады да, сол жерде қамауға алынып, қайтадан Алматының түрмесіне жөнелтіледі. Байтұрсынов Ахмет 1870 (нағында 1873 ж. - авт.) Қостанай облысының Торғай ауданында туған. Партияда жоқ. Арнайы орта білімді. КазПИ-дің оқытушысы. 1921 жылы Орынбор қаласында контрреволюциялық ұйым құрып, Орта Азиядағы пантюркистік ұйымдардың басшысы Валидовпен байланыс жасағаны үшін, қылмыскер деп табылды. Сондай-ақ 1927 жылы далада (?) қарулы көтерілісті дайындау туралы мәселені талқылауға қатысты. Сол үшін РСФСР қылмысты істер кодексінің 58 статьясының 2, 4 және 11 тармақтарына сәйкес жасаған қылмысы бойынша жазаға тартылды. «Байтұрсынов Ахметтің тергеудегі қосымша жауабы. 18/ҮІ-29 жыл. Менің әдеби шығармаларымның ішінен самодержавие тұсында басылып шыққандары: Крыловтың мысалдарының аудармасы және “Маса” деген атпен шыққан өзімнің төл өлеңдерім мен аудармалардың жинағы. Кеңес өкіметі тұсында мен әдеби іспен айналысқамын жоқ. Көркем шығарма туралы мәселеге келетін болсақ, мен көркем дүниенің құндылығын оның қандай идеяны негізге алғандығымен емес, адамның жандүниесіне, сезіміне қалай әсер етуіне байланысты бағалануы керек – деген көзқарасты жақтаймын. Қазақстандағы әдеби ағымдармен таныспын, бірақта олардың ешқайсысына да іштартпаймын, себебі мен үшін әдеби бағыттардың қайсысы: пролетарлық немесе ұлтшылдық сарын әдебиетте басымдық танытса да, бәрібір. Оқу орындарындағы жастарды тәрбиелеу жолындағы ұстаздықтәлімім және әдебиет жөніндегі дәрістер жоғарыдағы айтқан пікірімнің негізінде жүргізілген. Ал Орынбор мен Қызылорда қаласындағы Қазақ ағарту институтындағы дәріс берген “Мәдениет тарихы” пәнінің бағытына келетін болсақ, онда мен өзімнің негізгі арнамды – адамзаттың дамуының қозғаушы күші мен қуаты – ғылым мен техника деген пікірді жетекшілікке алдым. Бірде, 1927 жылы Қызылорданың Қазақ халық ағарту институтында тарих пәнінен дәріс оқып тұрған кезімде маған: болашақта өкімет бола ма? – деген сұрақ қойылды. Бұл сұрақ, мемлекет билігі туралы оқылған дәрістерден: адам баласы барлық заманда да биліксіз өмір сүрмеген – деген сөзден туындады. Мен ол сауалға: ғылым – тәжірибеге негізделеді, ал өткеннің тәжірибесіне жүгінсек – адамзат биліксіз өмір сүріп көрмепті. Сондықтан да, тәжірибеден өткізіп алмай, болашақта өкімет билігі бола ма, жоқ па, оған ғылыми тұрғыдан баға беруге болмайды - деп жауап бердім. Егер де ұмытып қалмасам, менің жауабым сонымен тәмәмдалған сияқты болатын. Ал социалистік құрылыстың даму болашағы мен содан келіп туындайтын мемлекеттік биліктің тағдыры жөніндегі сұрақтар маған берілген емес. Қазақ әдебиетінің ағымдары туралы мәселені мен ешкіммен де бірігіп талдағам жоқ. Оның ішінде, Мағжан Жұмабаев жасаған әдеби плотформаны Бөкейхановпен бірігіп оқыған емеспін. Қалай болған күннің өзінде де, мен Мәскеуге барған кезімде Мағжан Жұмабевті Бөкейхановтың пәтерінен көрмегенім анық, сондай-ақ Жұмабаевтің де пәтерінде болғамын жоқ. Нақтысын айта алмаймын, бірақ Жұмабаев пен Бөкейханов мен орналасқан жатаханаға (ол РСФСР- дің Халық ағарту комисариатының Мәскеудегі жатаханасы болатын, 1924 жылы күзде мен өлкетанушылардың құрылтайына қатысу үшін барғамын) келді ме, әлде бәрімізде өлкетанушылардың құрылтайының мәжілісінде кездестік пе, әйтеуір, бір жүздескенім рас. Сондай-ақ, “Табалдырық” әдеби үйірмесінің бағдарын оқығаным да есімде жоқ. Әрине, әдеби шығармаларды оқыған болармыз, алайда ешқандай қолжазбаның болғаны жадымда сақталмапты, ал Сәрсембиннің газетте жарияланған мақаласы есімде. Мен Мәскеуде болған кезімде оны Жұмабевпен бірге көріп қалғаным бар. Орынбор қаласында тұрғанда Сәрсембин менің үйіме келген емес. Әйтеуір менің жадымда қалмапты. Тіпті, өлкетанушылардың құрылтайынан кейін мен соның өзін көрдім бе, жоқпа па, білмеймін. Жұмабаевтің әдеби бағдарын (платформасын) талқылауға арналып Алдоңғаровтың үйіндегі мәжілістің өткендігінен бейхабармын, тіпті, Алдоңғаровтың үйіне бір рет бас сұққан емеспін. Шоқаевқа қатысты білетінім: оның Парижде тұратындығы ғана. Тек 1924 жылы Парижде өткен дүниежүзілік өнер көрмесіне барған қазақ әншісі Әміре Қашаубаев ол жақтан қайтып келген соң Шоқаевті көргенін айтқан болатын. Бұдан басқа ол туралы ештеңе де айтқан жоқ, мен одан сұрағаным жоқ. Бұл сөзді Әміре менің үйіме әдейі келіп айтты ма, жоқ, көшеде кездейсоқ кездесіп қалғанда айтты ма, ол жағы есімде қалмапты. жүктеу/скачать 386,75 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|