Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
жүктеу/скачать 4,15 Mb. Pdf көрінісі
|
| Осман Фикри Сертқая
Стамбул университетінің профессоры «Tamırı Teren Alifba» Toplantısının katılımcıları, değerli meslektaşlarım! Astanada bulunmak ve birçok güzelliği, mutluluğu paylaşmak istedim. Ama Türk Dünyası sempozyumları çakıştı, dolayısıyla Astana’ya gelemiyorum. Ama Sizinle bu intervyu yoluy- la bazı görüşlerimi paylaşmak istiyorum. Kökü derinlerde olan Elifba Toplantısında ben, Size Göktürk harfleriyle ilgili bazı bilgileri arzetmek istiyorum. Hepimimizin çok yakından bildiği gibi Asya’nın ortasında bulunan ve Runik Harflerle yazılmış olan bazı dikili taşların dilini herhangi bir şekilde bilenler yoktu. Danimarkalı dahi dilciVilhelmThomsen 25 Kasım 1893 tarihinde bu alfabeyi çözdü. Ve 38 harften oluşan alfabenin Göktürklere ait olduğunu anladı. Bu keşfini 15 aralık 1893 tarihinde Danimarka Bilimler Akademisinde bütün dünyaya ilan etti. Ve böylece bugüne kadar 800 sayısını aşkın Runik harfli metinleri, şifresini filologlara vererek vefkalade güzel bir şekilde çözümünü sağladı. Vilhelm Tomsen’un çözdüğü alfabe Költügin, Bilgekağan ve Tonyukuk anıtlarındaki 38 runa idi. Bu runa sayısı Tonyukuk yazıtında birkaç harf ile birlikte geçti. Bu Runik Alfabeye “Klasik Göktürk Alfabesi” adı verilir. Daha sonra Bilge Kağan ve Költigindeki alfabeye Tonyukük ta birkaç şekli ilave edildiğini görüyoruz. Bu alfabeyle Yenisey yazıtları da çözülmeye başladı. Ancak Asya’nın çok değişik yerlerinde bulunan Yenisey yazıtları coğrafi farklılık gösterdiği için harf sayısı arttı. Yenisey nehrinin kenarlarında bulunan ve bugün sayısı 225- den fazla olan yazıtların içerisinde geçen runa sayısı 26 fazlasıyla 64-e yükseldi. Dolayısıyla bu klasik Göktürk alfabesinin harflerinden farklı olan alfabenin yeni seslerini ve yeni runalarını ben “Göktürk TarihininMeseleleri” adlı kitabımda teker teker açıkladım. Daha sonra 1990-da ve 90-dan sonra Güney Yenisey coğrafyasında yapılan araştırmalarla bugün sayısı 22-den fazla 3. bir runik yazıt grubu bulundu. Bu runik yazıtları herhangi bir şekilde transkripsyonu ve okunması bugüne kadar yapılmadı. Literatürde bu alfabenin adı«Güney Yenisey Alfabesi’dir» ve bu metinler üzerinde Rusya’da İgor Kızlasov, Kazakistan’da genç ve değerli meslaktaşım Nepil Bazılhan olmak üzere birçok Türkolog çalışmaktadır. İgor Kızlasov 57-e yakın runa sayısında 14 tanesinin Yenisey ve Klasik Göktürk Runalarıyla eşleştiğini ama diğer Runaların ses değerini bulamadığını söylemiştir. Ayrıca bu 22 den fazla runik metnin dili belli değildir. DillerininTürkçe olup olmadığı bilinmeyen metinlerin sayısı Orta Asya’dayapılan kazılar sonucunda artmakta ve birçok Türkolog bu Güney Yenisey Alfabesiyle yazılıolan metinleri deşifre etmek istemektedir. Dolasıyla atalarımız Göktüklerin “Klasik Göktürk Alfabesi”, “Yenisey Alfabesi”ve “Güney Yenisey Alfabesi”adlı 3 ayrı Runa bölümünü kullandıklarını biliyoruz. Bu arada değerli meslektaşım Erden Kajıbekla konuşurken“Hocam, lütfen bana söylediklerinizi de ilave edermisiniz”demesiüzerine ben birkaç cümle ile sizin değerli vakitlerinin alacağım. Hepinizin de bildiği gibi Tonyukuk yazıtı “be” diyaklekti ile yazılan bir yazıttır. Yani “bana”, “beni” gibi“be” ile başlayan kelimelerin bulunduğu bir yazıttır. Willy Bang Kaup’tan beri,Willy Bang Kaup’ın kitabının adı “Göktürkçeden Osmanlıcaya”başlığını taşımaktadır 7 ve orada Tonyukuk yazıtının dilinin eski Oğuz yazıtı olduğunu söylemektedir. Buna karşılık 500 km daha güneyinde olan Költügün ve Bilge Kağan yazıtlarında şahıs zamirleri “men”, “meni”, “mana” şeklinde geçmektedir. Bana göre Költüğin ve Bilgekağan yazıtları Kipçak Dili özelliklerini göstermektedir. Şimdi birkaç cümleyle de ailelerden bahsetmek istiyorum. Göktürk HanedanınınÇin kayıtlarındaki adı son olarak “Açina Hanedanı” yahut “Asena Hanedanı” değişik okumaları yapılıyor şeklinde geçiyor. Bunu “Gökböri Oğulları”, “Bozkurt Oğulları” şeklinde bugüne kadar tercüme ettiler. Ama Çin kaynaklarında başka özellikleri de öğreniyoruz. Açina Hanedanının mensupları kendilerine eş olarak Çin kaynaklarında “Acete” şeklinde geçen bir Türk ailesinden kız alıyorlardı. “Acete Hanedanında” iki kız kardeşin bir tanesi Kutluk yani İltiriş Kağanla evlendi, 2. kardeş ile Tonyukukla evlendi. Daha sonra Tonyukukun kızı teyzesinin oğlu Bilge Kağanla evlendi. Dolasıyla 716-da Kültügünün Kapkan Kağanın oğlu ini İl Kağanın tahtı gaspettiği dolayısıyla yaptığı devlet darbesinde bu işe karışan bütün memurlar, yüksek rutbeli kişiler öldürüldü ama öldürülmeyen tek kişi vardı – Bilge Tonyukük. Çünkü bir insan teyzesinin eşini ve ağabeyinin karısının babasını öldüremezdi. Sadece Tonyukük görevlerinden alınarak ovasından sürüldü. Bu yüzden Költügün Bilgekağan yazıtları ile Tonyukük yazıtlarının arası kuş uçuşu 450-480 km kadardır. Şüphesiz bu coğrafyada, Moğolistan coğrafyasında burada üstünde duracağımız başka yazıtlar da vardır, ama ben sizlerin değerli vakitlerinizi daha fazla almak istemiyorum. Kongrenin başarılı geçeceğini umuuyorum. Hepinize başarılar ve iyi günler dileyerek sevgi ve saygılarımı sunuyorum. Hoşça kalın. жүктеу/скачать 4,15 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|