Халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары

«Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 
85 
шыдамдылық,  жанашырлық,  кішіпейілділік,  ал  қоғамдық  моральдың  негізі  болып  табылатын  әділдік, 
адалдық туралы айта аламыз» деп көрсетті [2]. 
Спорттық іс-әрекетке бағалы ‒ таңдау қатынасын тәрбиелеу олимпиадалық қарым-қатынас негізінде 
күрделі педагогикалық міндеттер кешенін шешуді көздейді. 
Ең  алдымен,  тәрбиеленетін  олимпиадалық  білімді,  тиісті  ұғымдарды,  сондай-ақ  шеберлік  пен 
дағдыларды игеру үшін педагогикалық жағдай жасау қажет. Бұл білімдер мен ұғымдарды екі топқа бөлуге 
болады. 
Бірінші топ гуманизмге қатысты жалпы білімдер мен ұғымдарды (гуманизм дегеніміз не, оның негізгі 
идеялары, идеалдары, құндылықтары, олардың спецификасы қандай және т.б.) қамтиды, олар жоғарыда 
көрсетілгендей қазіргі Олимпизм тұжырымдамасының негізінде жатыр. 
Екінші топ – олимпизммен, Олимпиадалық ойындар мен олимпиадалық қозғалыспен тікелей байла-
нысты әртүрлі білім, ұғымдар, шеберлік пен дағдылардың кең кешені. 
Ең алдымен, мұнда олимпиадалық, паралимпиадалық, сурдлимпиадалық және арнайы Олимпиадалық 
қозғалыстың  мақсаттары,  міндеттері,  құндылықтары,  ұйымдық  құрылымы  және  басқа  да  аспектілері 
туралы, Олимпиада ойындарының тарихы және т.б. туралы мазмұнды білімді, сондай-ақ осы әлеуметтік 
құбылыстардың мәнін, құрылымын, ерекшелігін түсінуге мүмкіндік беретін тиісті ұғымдарды жатқызуға 
болады. 
Оларды  дұрыс  түсіну  үшін  –  олимпиадалық  қозғалыстың  қазіргі  жай-күйі  мен  тарихының  нақты 
фактілері туралы (мысалы, олимпиадалық ойындар – антикалық және заманауи, олар өткен жерде, олардың 
бағдарламасы қандай болды, осы ойындарда әр түрлі ел спортшыларының өнер көрсетуінің нәтижелері 
қандай, заманауи Олимпиадалық қозғалыстың негізін қалаушы кім және т.б. туралы) фактологиялық білім 
маңызды. 
Олимпиадалық қабілеттер: 
•  спорттық  қарқынды  жаттығуларды  әдістемелік  тұрғыдан  сауатты  құра  білу,  допингке  жүгінбей, 
спортта  жоғары  жетістіктерге  жету,  яғни  денсаулыққа  зиян  келтірмеу  үшін  спортпен  шұғылдануды 
ұйымдастыру; 
• дене шынықтыруды қалыптастыру үшін салауатты өмір салты аясында спортты басқа құралдармен 
ұштастыра қолдана білу; 
• сұлулықты және спорттың басқа да эстетикалық құндылықтарын көру, сезіну және дұрыс түсіну, 
сұлулық заңдары бойынша спортта әрекет ету және оны өнер құралдарымен көрсету қабілеті; 
•  басқа  спортшылармен,  жаттықтырушылармен,  төрешілермен,  журналистермен,  көрермендермен 
және т. б. адамгершілік қарым-қатынас дағдылары мен білігі; 
• экологиялық мәдениет талаптарына сәйкес келетін спортпен шұғылдану барысында табиғатқа деген 
осындай қарым-қатынас дағдысы мен дағдысы; 
• Олимпизм идеяларын түсіндіру және насихаттай білу. 
Сондай-ақ,  тәрбиеленушілердің  олимпиадалық  белсенділік  түрлері  туралы  хабардар  болуы  да 
маңызды мәнге ие. Спортпен белсенді айналысудан басқа (жаттығулар, спорттық жарыстарға, Олимпиада 
ойындарына қатысу және т. б.) олардың қатарына кіреді: 
• танымдық белсенділік (спорт және олимпиадалық қозғалыс туралы білім алу; осы саладағы ғылыми 
зерттеулер және т. б.); 
•  спорттық  және  олимпиадалық  тақырыптарға  маркаларды,  белгілерді,  ашық  хаттарды  және  т.  б. 
коллекциялау; 
• осы тақырыптағы көркем қызмет (кескіндеме, мүсіндеу, фотосурет, кино және бейнефильмдер жасау, 
музыкалық, әдеби, театр шығармашылығы және т. б.); 
•  спорттық  іс-шаралар  мен  Олимпиада  акцияларын  ұйымдастыруға  және  өткізуге  қатысу  (төреші, 
жаттықтырушы, ұйымдастырушы, экономист және т. б.); 
•  спорттық  іс-шаралар  мен  акцияларды  газеттерде,  журналдарда,  теледидар  және  т.б.  жариялау 
(ақпарат,  очерктер,  спортшылармен,  олимпиадашылармен  сұхбат  және  т.б.),  яғни  спорттық  журналист 
немесе БАҚ-тың басқа да қызметкерлерінің функцияларын орындау; 
• спорттың маңызы мен рөлін, спорттық өмір салтын, олимпизмнің идеалдары мен құндылықтарына 
бағдарлауды белсенді насихаттау және түсіндіру және т. б. 
Жеке  тұлғаның  кәсіби  өзін-өзі  анықтау  қажеттілігін  ескере  отырып,  оның  спортқа  деген  Олим-
пиадалық қарым-қатынасын қалыптастыру үшін олимпиадалық қозғалыспен байланысты кәсіби қызмет 
түрлері (мамандықтар) туралы білім де маңызды рөл атқара алады. 
Олимпиадалық  қозғалыспен  байланысты  қазіргі  заманғы  қызмет  түрлері  және  оларға  сәйкес 
мамандықтар: 

«Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 
86 
• спорттық – кәсіпқой спортшы, спорттық қызметті ұйымдастырушы, спорт клубының жетекшісі және 
т. б.; 
• педагогикалық – жаттықтырушы, мектептегі дене шынықтыру мұғалімі, ЖОО-дағы дене тәрбиесі 
оқытушысы және т. б.; 
• ғылыми-зерттеу-педагогикалық, әлеуметтік, философиялық, экономикалық, тарихи, заңдық, медици-
налық-биологиялық  және  басқа  да  дене  тәрбиесі,  дене  тәрбиесі,  спорт  және  олимпиадалық  қозғалыс 
мәселелері саласындағы маман; 
• экономикалық – менеджер, бизнесмен және т. б.; 
• журналистік – спорт журналист, радио және телекомментатор және т. б.; 
• көркем-спорт жарыстарының, Олимпиада ойындарының, басқа да Олимпиада акцияларының ашылу 
және жабылу салтанатының режиссері, сценарисі; спорттық киім үлгілерінің және т. б. 
Жоғарыда көрсетілген білім, ұғымдар мен қабілеттер тәрбиеленушінің олимпиадалық білімділігімен 
және  олимпиадалық  белсенділіктің  түрлі  нысандарына  операциялық  дайындығын  сипаттайды.  Олар 
әлеуметтену  процесінде  адамда  қалыптасады  (өмірлік  тәжірибе  барысында  стихиялық,  қоршаған 
әлеуметтік ортаның, бұқаралық ақпарат құралдарының және т.б. ықпалымен), сондай-ақ білім беру, оқыту, 
тәрбиелеу процесінде (отбасында, мектепте және т. б.) саналы, мақсатты. 
Олимпиада тәрбиесінің міндеті – Олимпиада білімі мен қабілетін толықтыру, түзету, жетілдіру. 
Олимпиадалық тәрбие жүйесінде Кубертеннің спорттық және олимпиадалық педагогика идеяларын 
және  қазіргі  заманғы  Олимпизм,  олимпиадалық  құндылықтар  тұжырымдамасының  басқа  да  маңызды 
аспектілерін түсіндіру және насихаттау маңызды орын алуы тиіс. 
Өкінішке  орай,  бұл  маңызды  педагогикалық  міндет  еленбейді.  Негізгі  күш-жігерді  балалар  мен 
жастардың  олимпиада  тарихы  мен  олимпиадалық  қозғалыстың  қазіргі  жағдайы  туралы  білімдерін  қа-
лыптастыруға бағыттайды. Бұл маңызды болғанымен, дегенмен, олимпиадалық қозғалыстың мақсаттары 
мен  міндеттері,  олимпизмнің  құндылықтары,  қазіргі  заманғы  Олимпизм  тұжырымдамасының  негізгі 
ережелері,  олардың  рөлі,  қазіргі  жағдайда  іске  асыру  жолдары  мен  маңызы,  Олимпизм  тұжырымдама-
сының заманауи түсіндірмелері және т. б. қандай екенін түсіну маңызды болып табылады. Бұл білімнің 
жоғары  маңыздылығы  оларға  олимпиада  қозғалысымен  байланысты  барлық  дұрыс  түсіну  ғана  емес, 
сонымен қатар Олимпизм идеяларын жүзеге асыруға бағдарлану да байланысты болып табылады [3]. 
Алайда, қазіргі уақытта олимпиадалық білім берудің теориясы мен практикасында өзге тәсіл басым. 
«Олимпиада сабақтарын»  және Олимпиада білімпаздарының көптеген конкурстарын өткізу кезінде 
Кубертеннің спорттық және олимпиадалық педагогикасының негізгі ережелерін қоса алғанда, Олимпизм 
тұжырымдамасының басты білімі жиі артқы жоспарға шығады немесе осы сабақтар мен конкурстардың 
ұйымдастырушыларын мүлде қызықтырмайды. Барлығы бірінші Олимпиада ойындары қашан, қайда және 
қалай  өткізілді,  олар  өз  өмірін  тоқтатқан  кезде,  кім  және  қашан  қайта  жаңғыртылды;  алғаш  рет  қайда 
өткізілді,  келесі  ойындар  қашан  және  қайда  өткізілді;  олардың  бағдарламасы  қандай  болды;  қандай 
спортшылар  және  қандай  елдер  ойындарда  өнер  көрсетіп,  Олимпиада  чемпиондары  болды  және  т.б. 
сұрақтарға қатысты болады.  
М. Болд және Й. Гутенберг ХОК шығаруды жоспарлап отырған мектептің бастауыш сыныптары үшін 
олимпиадалық білім беру бойынша оқу құралын сипаттай отырып, оларда негізінен Олимпиада ойындары 
мен олардың дәстүрлері туралы ақпарат бар, Халықаралық Олимпиада комитеті мен оның функциялары 
туралы көп ақпарат бар, бұл  «балалар үшін  мүлдем қызық емес және педагогикалық тұрғыдан  мүлдем 
пайдасыз» деп жазады. Олимпиадалық құндылықтарға айтарлықтай аз көңіл бөлінеді [1]. 
Мұндай бағалаудың бастапқы көрінісі осы құбылыстардың барлығы туралы тәрбиеленушілердің оң 
пікірі болып табылады. Əсіресе, спорттық жаттығуларда, жарыстарда, стадионның трибуналарында және 
т.б.  өздерін  қалай  ұстау  керектігін  анықтайтын  мінез-құлық  үлгілерін,  мінез-құлық  нормаларын 
мақұлдаудың  маңызы  зор.  Маңызды  педагогикалық  міндет  –  бұл  көрсетілген  оң  пікір  олимпиадалық 
мотивациямен толықтырылуы. 
Олимпиадалық мотивацияның негізгі элементтері мен көрсеткіштері 
1.  Олимпиада  ойындарына,  басқа  да  олимпиадалық  акцияларға,  олимпиадалық  белсенділік 
нысандарына, олимпиадалық спорт саласындағы кәсіптерге, тұтастай алғанда олимпиадалық қозғалысқа, 
оның тарихына, мақсаттарына, міндеттеріне, құндылықтарына деген қызығушылық. 
2.  Олимпиада  құндылықтарына  спорттық  және  олимпиадалық  қызметке  бағдарлау  қажеттілігі, 
ұмтылу: 
‒ тек қана спортқа қатысу ғана емес, барынша мүмкін болатын жетістіктерге, өзін-өзі жетілдіруге, өз 
жетістіктерінен тұрақты жоғарылатуға («өзін-өзі жеңу»), сондай-ақ фэйр плэй принциптерін міндетті түрде 
сақтай отырып, спорттық жарыстарда жеңіске және рекордтарға ұмтылу; 

«Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 
87 
‒  Кубертеннің  ұранына  сәйкес  келетін  үйлесімді  дамыған  олимпиадалық  атлетті  идеал  ретінде 
(еліктеуге арналған үлгі) таңдау: «дамыған денедегі биік рух!»; 
‒ осыған сәйкес спорттық және олимпиадалық белсенділікке демалыс және ойын-сауық мақсатында 
ғана емес, ең алдымен өздерінің дене, психикалық және рухани қабілеттерін қалыптастыру және жетілдіру, 
яғни үйлесімді дамыту, салауатты өмір салтын қалыптастыру мақсатында қосылу. 
3. Гуманистік бағытталған сезім мен тәжірибе: 
‒  олимпиадалық  белсенділіктің  қандай  да  бір  аспектілеріне  байланысты  жағымды  эмоционалдық 
реакциялар (спортпен шұғылдану арқылы жеке тұлғаның үйлесімді дамуын сипаттайтын қасиеттер мен 
қабілеттерді  қалыптастырудан,  спорттық  қызметте  басқа  адамдарға  ізгілікті  қарым-қатынас  жасау 
мүмкіндігін,  спорттық  жарыстарда  осындай  қасиеттерді,  қабілеттерді  және  ізгілікті  қарым-қатынасты 
байқаудан, Олимпиада ойындары мен басқа да олимпиадалық акцияларға қатысудан, оларды қадағалаудан 
және т.б. ләззат алу.); 
‒  олимпиада  идеалдары  мен  құндылықтарына  қайшы  келетін  спорттық  қызметтің  аспектілеріне 
жағымсыз эмоционалдық реакциялар; 
‒  спортта  және  спорт  арқылы  олимпиадалық  идеалдар  мен  құндылықтарды  іске  асыру  үшін  жеке 
жауапкершілік сезімі, ондағы антигумандық көріністерді болдырмау, олимпиадалық қозғалысты табысты 
дамыту.  
4.  Олимпиаданың  идеяларын,  мұраттары  мен  құндылықтарын  түсіндіруге  және  насихаттауға, 
олимпиадалық қозғалысқа белсенді қатысуға, оның мақсаттары мен міндеттерін іске асыруға, дамытуға 
жәрдемдесуге ұмтылу. 
Үлкен  жастағы  балалар  мен  жастарға  қатысты  олардың  олимпиадалық  спортпен  байланысты 
мамандықтарға  қызығушылығын  тәрбиелеу  және  болашақта  өздері  үшін  олардың  біреуін  таңдау  ниеті 
маңызды. 
Олимпиадалық  тәрбиеде  тұлғаның  спорттық  және  олимпиадалық  белсенділігі  олимпиадалық 
құндылықтарға сәйкес келетін нәтижелерге әкелуі ерекше маңызды. 
 
Олимпиада белсенділігінен күтілетін нәтижелер: 
‒ спорттық жетістіктер (жеке мүмкіндіктерге сәйкес), фэйр плэй принциптерін сақтаған жағдайда қол 
жеткізілген жарыстарда жеңістер; 
‒  үйлесімді  дамыған  тұлғаның  сапасы  (дене,  психикалық  және  рухани-адамгершілік  қасиеттерінің 
толыққанды және пропорционалды дамуы); 
‒ салауатты және спорттық өмір салты;  
‒ басқа адамдарға ғана емес (достық, өзара құрмет, төзімділік, зорлық-зомбылықтан бас тарту және 
т.б.),  сонымен  қатар  қоршаған  ортаға,  табиғатқа  қарым-қатынастың  ізгілікті  сипаты.  Осылайша, 
олимпиадалық  спортты  тәрбиелеуге  бағытталған  олимпиадалық  педагогикалық  қызмет  кешенді 
міндеттерді шешуді көздейді. 
   Спортқа олимпиадалық қарым-қатынасты тәрбиелеудің негізгі міндеттері: 
‒ бастапқы олимпиада білімін, іскерлігін, дағдыларын нақтылау, толықтыру, түзету, жетілдіру, яғни 
олимпиадалық белсенділікке ақпараттық-операциялық дайындықты қалыптастыру; 
‒ Олимпиада ойындары, олимпиадалық қозғалыс туралы, сондай-ақ спорттық іс-әрекеттің олимпиада 
құндылықтарына  сай  келетін  аспектілері,  нысандары,  қызметтері,  мамандықтары  туралы  оң  пікірді 
тәрбиелеу; 
‒  спорттық  жаттығуларда,  жарыстарда,  стадионның  трибуналарында  және  т.  б.  өзін  қалай  ұстау 
керектігін анықтайтын мінез-құлық нормаларын, үлгілерін мақұлдауда тәрбиеленушілерге педагогикалық 
көмек көрсету; 
‒ жоғарыда көрсетілген олимпиадалық мотивация нысандарын қалыптастыру және арттыру; 
‒ Олимпиада қозғалысын, онымен байланысты акцияларды, қызмет нысандарын, кәсіптерді, сондай-
ақ спорт тұрғысынан позитивті бағалауды негіздеу қабілетін қалыптастыру (жетілдіру); 
‒  олимпиада  акцияларына,  сондай-ақ  спорттық  қызметтің  әр  түрлі  формаларына  олимпиада 
құндылықтарына бағдарланумен нақты қатысуды қамтамасыз ету; 
‒ бұл олимпиадалық белсенділіктің олимпиада құндылықтарына сәйкес келетін нәтижелерге жетуіне 
педагогикалық көмек көрсету. 
Спортқа деген Олимпиадалық көзқарасты сипаттайтын білім арасында ажырату керек: 
Спортқа деген Олимпиадалық көзқарасты сипаттайтын білім арасында саралау маңызды: 
а) олимпиада құндылықтарына барабар спорт аспектілерінде адамның жалпы ақпараттандырылуын 
көрсететін білім (жалпы олимпиадалық білім); 

«Білім беру, дене мәдениеті, туризм және спорттағы инновация». Алматы, 24 сәуір 2020 
88 
б) өзінің олимпиадалық белсенділігіне қатысты  мәселелерде хабардарлықты  көрсететін білім (мен-
Олимпиада білімі). 
Олимпиадалық спорты мен қозғалысты оң бағалауды түсіну жеке олимпиадалық белсенділікке және 
жалпы олимпизмге қатысты осы бағалауға қатысты жеке тұлғаның түсінігін болжайды. 
Олимпиада белсенділігі олимпиадашы – белсенді, шығармашылық тұлға және оның белсенділігінің ең 
маңызды салаларының қатарына спорт және олимпиадалық қозғалыс жатады деп болжайды. Жоғарыда 
атап  өткендей,  спорттағы  және  олимпиадалық  қозғалыстағы  белсенділік  нысандары  тек  спортпен 
шұғылдану ғана емес, сонымен қатар басқа да көптеген қызмет түрлері жатады. 

жүктеу/скачать 6,54 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: