Жатыр
етістігініңжаттүрінде қолданылуы оның
түбірі емес екендігін көрсетеді. Сондай-ақ
отыр
етістігі ол т ү р -
ол тұрұр тұлғасынан қалыптасқандағы белгілі. Ал
тұр
мен
жүр
де, етістіктің
тұрұр
және
жүрүр
тұлғаларынан қалыптасқан,
кейін соңгы
-үр, -ұр
қосымшасы түсіп қалганмен, оның
грамматикалық қасиеті процессуальды мәні сақталып қалудың
нәтижесінде қалып етістіктері осындай ерекшеліктерге, яғни
әрі түбір тұлға ретінде 2-жақ бұйрық рай тұлғасымен омоним
форма құрап, әрі процессуальдық мәні сақталып, осы шақтың
(нақ осы шақтың) негізгі грамматикалық көрееткіші болып
саналып, 3-жақ жіктік жалғау тұлгасында, нольдік формада
жұмсалуға ие болған.
Сұрақ.
Сонда қалып етістігінің осы мәндері бір тұлғадағы
ерекшеліктері ме?
Жауап.
Қалып етістіктерінің осындай әр түрлі мәндері бір
ғана тұлғасының көрінісі емес. Мысалы, түр - түбір десек, сен
түр — бүйрық райдың 2-жағы (жекеше, анайы түрі), ол тұр —
3-жақта жіктеліп қолданылған, бұлардың мағыналары қандай
әр түрлі болса, формалары да сондай әр түрлі, түбірден басқасы
- әр ғрамматикалық категорияның нольдік формалары.
161
|
