И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010



Pdf көрінісі
бет36/167
Дата25.02.2022
өлшемі10,59 Mb.
#133346
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   167
Байланысты:
И аза тіл білш іні антологиясы с. Исаев азіргі аза тілінде
2 семинар жарат, ата ана бедели, ҚазҰУ Студиясында Елдар Отарбаев, лекция (1) (1), Силлабус. Қазақ тілінің морфологиясы (1) (4)
1. 
Семантикалық тәсіл. 
Лексикалық мағынаның жал- 
пыланып, абстракңиялануы арқылы жалпы грамматикалық 
мағынаның пайда болуы. Мысалы, белгілі бір топ сөздердің
29


жалпы зат атауын немесе заттың сынын я санын, немесе жал- 
пы қимыл, іс-әрекетті білдіру, сөйтіп, белгілі бір топтарға (сөз 
таптарына) жіктелуі.
2. 
С интетикалы қ тәсілдің қазақ тілінде ең жиі кездесе- 
тіні — қосымша арқылы грамматикалық мағынаның берілуі. 
Әсіресе форма тудыратын қосымшалар арқылы неше ал- 
уан грамматикалық магына беріледі: көптік, тәуелдік, жақтық 
мағыналар, жіктік жалғау арқылы жақтық, жекешелік- 
көпшілік мағыналар, септік жалғаулары арқылы қимыл, іс- 
әрекеттің иесі, меншіктілік, тура және жанама объектілік
мезгілдік, мекендік-бағыттық, қүралдық-амалдық сияқты 
мағыналар, шырай жүрнақтары арқылы бір тектес сынның са-
лыстырмалы я күшеитпелі сипаты, етіс жүрнақтары арқылы 
қимыл, іс-әрекеттің субъекті мен объекті арасындағы әр түрлі 
қатынастарды білдіру, болымсыз етістік жүрнағы арқылы сол 
қимылдың болмауы, шақ жүрнақтары арқылы сөйлеп түрған 
сәтпен байланысты қимылдың болып кеткенін, я болып 
жатқанын, я әлі болмағанын (шақтық мағыналарды) білдіруі, 
рай түлғалары арқылы қимылдың болу-болмау шартын, тілек- 
ниетін, біреуге бүйыруын, т. б. білдіруін көрсетуге болады. 
Ал қазақ тілінде грамматикалық мағынаны префикс арқылы 
білдіру жолы жоқ. Мысалы, орыс тілінде при-шел (келді), 
у-чил (оқытты, үйретті), за-шел (келіп кетті), про-читал (оқып 
шықты), пере-шел (өтіп кетті), т. б. сөздердегі 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   32   33   34   35   36   37   38   39   ...   167




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет