ХХ ғ. соңы. Чех және Словак республикаларының құрылуы

Жұмысшы табы Чехословакияда, күрестің әртүрлі формаларын пайдалана отырып, буржуазияның позицияларына шабуыл жасады. 1945ж. қазаңда президент Бонештің декреті бойынша ірі кәсіпорындарды, банктерді және неміс оккупанттары мен сатқыңдардың мүлкін национализациялау жүргізілді, бұл антифашистік, патриоттық акция болды. Ұлттық майдан үкіметіне енген буржуазиялық партиялар мұны жұмысшы табына ең соңғы береріміз және осымен революция аяқталды деп санады. Революцияның одан әрі дамуын көздеген Чехословакия Коммунистік партиясы 1946 ж. мамырда өткен заң шығарушы жиналыс сайлауында Ұлттық майдандағы барлық басқа партиялармен салыстырғанда анағұрлым көп дауыс алды (38 пайыз). Чехословакия Коммунистік партиясының басшысы Клемент Готвальд (1896 — 1953) жаңа үкіметті басқарды.

Үкіметтің бағдарламасы жөніндегі мәселе бойынша ЧКП мен оның серіктері арасында елеулі алауыздық туды. 1947ж. соңында ЧКП-ға қарсы бағытталған буржуазиялық партиялар блогы қалыптаса бастады. 1948 ж. 20-ақпанда осы партиялардың мүшесі болып отырған министрлер өздерінің үкіметтен шығатыны жөнінде мәлімдеме жасады. Бұған жауап ретінде коммунистер еңбекші бұқараны Ұлттық майданға опасыздық жасағандарға қарсы шығуға шақырды. 21-ақпанда Прагадағы Старомест алаңында болған көпшілік митингіге қатысқандар “Біз Клемент Готвальдтың реакционер-министрлерсіз үкіметін қалаймыз” деген қарар алды. Солшыл социалистер коммунистер жағына шықты. Буржуазиялық партиялардың қатардағы мүшелері өздерінің оңшыл лидерлерінің позициясын айыптады.

Коммунистердің бастамасымен көсіп орындарда Халық милициясы құрылып, олар кәсіпорындарға күзет орнатты.

Коммунистердің қарсылықтарымен ниеттес болған президент Бенеш үкімет дағдарысы шешілуін кешеуілдете берді, бірақ 25-ақпанда ұлттық майданды жақтайтын министрлермен толықтырылған үкіметтің қызметін жалғастыру туралы Готвальд жасаған ұсыныспен келісті. Мұның өзі өкімет туралы мәселе бейбіт жолмен жұмысшы табының және оның одақтастарының пайдасына шешілді деген сөз еді. 1968 — 1969-жылдардағы дағдарыс. 60-жылдардын басында Чехословакияда социализмнің берік материалдық-техникалық базасы жасалды және ол экономикалық дамыған елдер қатарына қосылды. Чехословакия Коммунистікпартиясы елде социализм негізіқаландыдегенқорытындыжасады. Бұл 1960 ж. шілдедеқабылданғанКонституциядабаяндыетілді. Мемлекеттіңатыөзгертіліп, ЧехословакСоветтікСоциалистікРеспубликасы (ЧССР) аталды.

Социализмніңтолықжеңісітуралыжасалғанқорытындығабайланысты Чехословакия Коммунистікпартиясыэкономикасыныңжоғарықарқынмендамуынбелгіледі, олелдіңнақтымүмкіндігінелайықкелмеді. Өтпелікезеңніңбарлықміндеттерітолықорындалдыжәнехалықтыңморальдық-саясибірлігінеқолжеттідегентүсінік те негізсізболатын. Кешегікүніғана буржуазия мен ұсақ буржуазия топтарыөмірсүріп, саясибелсенділіккөрсеткен, халықтыңбірбөлігібұрынғысыншадіникөзқарастаболыпотырған елде буржуазиялықидеялогияға, ұлтшылдықкөріністергеқарсыдәйектікүресжүргізілмеді. Буржуазиялық республика жылдарындачехтар мен словактарарасыңцатеңқұқықтылықболмаған елде ұлтмәселесіөзектімәселееді, бұлмәселе де толықшешімінтаппады. БұрынарттақалғанСловакияныңэкономикалықдамуынқамтамасызетугебағытталғансаясаттыжүргізеотырып, ЧССР басшылығыСловакияныңиндустрияландырылуыекіхалықтыңбірлігінөзінен-өзінығайтадыдепесептеді де, теңқұқықтылыққажетужолындағысаясижәнемемлекеттікалғышарттардыжүзегеасырмады. 1960 жылғы Конституция бойынша словак мемлекеттікоргандарыныңөкілдігі 1948 жылғыКонституцияғақарағандаықшамдалды. Соныменқатар 60-жылдардың басынадейінбұрынжазықсызжазаланғанГ.Гусакжәнебасқасаясиқайраткерлертолықақталмағанболатын.

60-жыддардың ортасында экономика саласындақиыншылықтуды. Іскеаспайтынміндеттердіңбелгіленуіжоспарлытапсырмалардыңорындалмайқалуынаәкепсоқтырды, ұлттықтабыскеміпкетті. Бұлхалықтұрмысыдәрежесіненкөріністапты. Бұрынғыэкстенсивтіәдістермен, яғнижаңакәсіпорындар салу жәнежұмыскүші-санынмолайтуарқылыэкономиканыоданәріөркеңдетудіңмүмкінеместігібелгіліболды. Интенсивтендіругекөшуқажеттігітуды. Экономиканыдамытужоспарларыніздестірукезінде ЧССР басшылығыарасындаалауыздықпайдаболды. Осы тұста Чехословакия
Коммунистікпартиясықатарыңцаревизионистікбағьггқалыптасабастады, осы бағыттыжақтаушылар ЧКП ОрталықКомитетініңэкономиканыңжоспарлыбаскарылуынжетілдірупринциптерітуралыжасағанұсыныстарынталасқасалды, орталықтандырылғанжоспарлаудыстихиялыәсерететін рынок механизміменауыстыружәне ЧССР-діңэкономикасынБатысқабағдарлаукеректігіжөніндеұсыныстүсірді. ЧССР басшылығыныңэкономикалықсаясаттаойластырылғанконцепциясыныңболмауыжәнеревизионистіккөзқараспенкүресжүргізбеуіжағдайдыасқындырыпжіберді. Басшылықтыңкүрделіэкономикалық, саясижәнеұлттықмәселелердішешугеқабілетсізболуыпартиядажәне елде наразылықтуғызды. Ревизионистікбағыттыжақтаушылардыңкөптегенидеологиялықмекемелердежетекшіпозициялардыиемденіпалуларынанегізқаланды. 1967 жылдың орташенінде Чехословакия Коммунистікпартиясы мен қоғамдадағдарыспісіп-жетілді.