IІ -дүниежүзілік соғыс қарсаңындағы Германияның ішкі-сыртқы саясаты

Адольф Гитлер (1889-1945). Ол 1932 жылға жейін Австрия азаматы болған. Әкесі кеден қызметкері. Алайда ол Гитлер 14-ке келгенде қайтыс болған. Гитлер оқуға аса ынталы емес еді. Әкесі өлген соң Адолья Вена суретшілер академиясына түсуге әрекеттенеді, алайда екі рет емтиханнан өте алмаған. 1913 жылы Гитлер Мюнхенге келеді. Бірінші дүниежүзілік соғысты қуана қарсы алған Гитлер өз еркімен Гермен армиясына кіріп, соғыстың төрт жылы бойына Батыс майданында соғысады. Екі рет жараланады және ефрейтор шенін алады. Гитлер сол кездегі көптеген немістер сияқты Германияның жеңілісі оның ішкі жауларының - марксизм мен еврейлердің тіміскілеуінен деп түсінді. Әскерден қайтысымен ол ұлтшылдардың партиясына кіріп, өзінің шешендік «оқымыстылық» қабілетімен тез арада оның лидеріне айналды. Мұнан соң Гитлер бұл партияны НСДАП деп құрды. 1923 жылы ол өзінің жасақтарымен бірге Мюнхенді басып алуға тырысты. (ол жөнінде шешім сыраханада қабылданғандықтан, мұны «сырахана бүлігі» деп атады). Осы әрекеті үщін Гитлер 5 жылға түрмеге жабылды. Онда отырып өзінің саяси және нәсілдік идеясын көрсеткен «Майн камф» («Менің күресім») деген кітабының үлкен бөлімін жазды. Бір жылдан сон түрмеден босатылып, саяси әрекетке белсене кірісті.

Гитлер рейхканцлер болғаннан кейін Германияда құрама (коалиция) үкімет құрды. Үкіметтің құрамына 4 министр НСДАП-сынан 11 министр буржуазиялық партиядан кірді. Алғашқы кезден Гитлер Конституцияны өзгеріссіз қалдырып, демократиялық жүйені өзгертеді. Рейхстагтағы саны аз болған НСДАП жеке үкімет құра алмады. Сондықтан Гитлер өзінің диктаторлық билігін орнату үшін жаңа парламенттік сайлау күнін белгілейді. Рейхстаг сайлауы 1933 жылы 5 наурызда өтетін болып белгіленді.

Сайлау қарсаңындағы үгіт-насихат жұмысы арқылы антифашистік күштерді әлсірету үшін үкімет көптеген шаралар жүргізді. Демократиялық күштерге қарсы әртүрлі арандатушылық шаралар іске асырды. Үкімет саясатына қарсы шыққан саяси күштерге тыйым салды. Ереуілге шыққандарды қару арқылы күшпен басып отырды. Антифашистік топтар Гитлерге қарсы күреске шығып, жалпыұлттық ереулге шақырды. Антифашистік қозғалыстың басында ГСДП мен ГКП-сы болды. Гитлер үкіметі саяси күштердің әлі де болса басым екенін біле отырып, сайлау қарсаңында ерекше шараларға барды. Гитлердің тікелей нұсқауымен 1933 жылдың ақпан айының 27-і күні Германияның парламент үйі Рейхстаг өртелді. Өртеніп жатқан Рейхстаг үйіне келген Гитлер «бұл коммунистердің жасаған ісі, сондықтан коммунистерді жою керек» деп баға берді. Осы күннен бастап Гитлер өзінің тап жауы коммунистерге қарсы террарға шықты.

Рейхстагтың өртенуін сылтау ете отырып, елде жеке билік орнату үшін билікті өз қолына алып, заңды құқығы бар деректер шығара бастады. Веймар Республикасының Конституциясын тоқтату туралы заң қабылды. Коммунистердің жаппай тұтқындау басталды. Наурыздың 3-і күні ГКП-ның мүшесі Э. Тельманды,

9 наурыз күні Коминтерннің басшысы, Болгар коммунистік партиясының мүшесі Г. Димитровты тұтқындады. Оған Рейхстагты өртеген деп айып тағылып,1933 жылы қыркүйек айында Лейпциг сот процесі болды. Сот процесінде Г. Димитров өзін фашистік сот алдында ақтап шықты. Бұл антифашистік күштердің ірі жеңісі болды.

Гитлер үкіметі рейхстаг өртенгенннен кейін екі төтенше декрет қабылдады: «Мемлекеттік сатқындыққа қарсы», «Халық пен мемлекетті қорғау». Халықтың конституциялық құқығы тежелді. Бірақ та сайлауға дейін Гитлердің террор, арандатушылық және қорқыту секілді шараларды жүргізуіне қарамастан, парламент сайлауында демократиялық күштер айтарлықтай жеңіске жетті. Фашистік партияны 17,2 млн адам қолдап, 43,9% дауыс алды. Рейхстагта барлығы 647 депутаттық орын болатын. Басқа партияларды қолдап 22 млн адам дауыс берді. Террорлық әрекеттерге қарамастан, ГКП мен ГСДП-сын қолдап 12 млн адам дауыс берді. Парламен сайлауында ойдағыдай жеңіске жете алмаған Гитлер жеке билік арқылы парламенттің жұмысын тежеді. Конституция жұмыс істеген жоқ. Гитлер елді басқаруда төтенше билікті өз қолына алды. Сөйтіп заң және атқарушы сот билігі бір кісінің қолына көшті. Сайлауда жеңіске жетке 81 коммунистің парламенттегі мандатын заңсыз деп тауып, мандаттарын тартып алды. Гитлер 1933 жылы желтоқсан айының 12-і күні «Партия мен мемлекеттің бірлігі» деген төтенше декрет шығарджы. Мемлекеттік билікті тек қана НСДАП қана мойындады. Елде көсем (фюрер) идеясы кең етек алды. Мемлекеттік-әкімшілік басқару аппаратттары фюрер алдында ант беріп қызмет атқаруға міндетті болды. Жергілікті парламент- ландтаг, жоғарғы палата Рейхсрат таратылды. 1934 жылы тамыздың 2-і күні қарт генерал, президент Гидденбург өлді. Осы күннен бастап Гитлер елдің фюрері (көсемі) және рейхканцлері болып өмірлікке тағайындалды.

Гитлер үкіметтің әкономикалық саясатының негізгі мәні мемлекеттік- монополиялық капитализм тұрғысында болды. Германия экономикасын реттеу тез арада дағдарыстан шығып,елдің экономикасын милитаризациялау (соғысқа дайындау), сөйтіп кек алуды тездету саясаты жүргізілді. Бұл шараларды іске асыру үшін Гитлер елдегі экономиканы бір орталыққа бағындырып, бірнеше төтенше реформалар жүргізді. 1933 жылы шілде айында картель құру туралы заң шығарды. Бұл заң бойынша экономиканы басқару мақсатында «Неміс шаруашылық Бас кеңесі» мемлекеттік басқару мекемесі құрылып, оған «шаруашылық және өнеркәсіп орындарын біріктіретін» мекемелер бағындырылды. Мемлекеттік шаруашылық кеңесін басқаруға ірі монополия иелері мен финанс басшылары кірді. Империялық шаруашылық мекемесі 7 топтан тұрды.: өндіріс, энергия, сауда, қолөнер, банк және қамсыздандыру. Әрбір топтың жергілікті жерлерде мекемелері құрылды. 1934 жылы қыркүйек айындағы төтенше заң бойынша сыртқы және ішкі сауда, валютаға мемлекеттік бақылау қойылды.

Ауыл шаруашылығын қайта құру үшін «империялық әлеуметтік азық-түлік» мекемесі құрылды.

Мемлекеттік реттеу әлеуметтік салада жүзеге асырыла бастады. Халықтың еңбек ақысы, зейнетақы, кәсіпкерлікті қолдау шаралары жүргізілді. Экономиканы реттеу үшін 4 жылдық жоспар қабылданды. Гитлер экономиканы басқаруды Г.Герингке тапсырды. Германия экономикасының ауыр өнеркәсібі мен соғыс өнеркәсібін дамытуға ерекше көңіл бөлінді. Сөйтіп Германия экономикасы милитаризациялана бастады. Ауыр өнеркәсіп 1935 жылы 50% тең болды. 1935 жылдан бастап жалпыға бірдей әскери міндет енгізілді.

Мемлекет ірі монополия иелеріне несие, субсидия(мемлекеттік тікелей акция көмегі)көмегін берді. «И.Г. Фарбениндустри» мемлекеттік кредит арқылы өндіріске қажетті технологияны жаңартып, химия ғылымының жаңалықтарын өндіріске тез қосып отырды. Субсидия арқылы химия өндірісіне қажетті өндіріс орындарын салды. Мемлекеттік көмектің нәтижесінде 1932-1938 жылдары «И.Г. Фарбениндустри» концернінің таза табысы 4 есе өсті. Крупп болса, соғыс өндірісін жедел дамытудың нәтижесінде өзінің жылдық кірісі 380 млн маркаға жеткізді. Гитлер үкіметі мемлекеттік-монополия саясатының барысында Германияда жұмыссыздықты жойды. Мұндай жетістік басқа капиталистік елдерде болған емес.

Мемлекеттік-монополиялық реттеу Германияның экономика және әлеуметтік салаларын түгелдей қамтыды. Елдің барлық билік саласында ірі қаржы өндіріс олигархиясы отырды. Экономикалық, әлеуметтік және әкімшілік-басқаруды қайта құру нәтижесінде тоталитарлық диктатура билік жүргізіп, Германия жаңа соғысқа бар күшін салып, кек алу үшін халықты жұмылдырды.

Гитлерлік Германия үкіметінің сыртқы саясатының негізгі мақсаты агрессиялық милитаристік бағыт боды. Бұл мақсатқа жету үшін Версаль-Вашингтон жүйесін әлсіретіп, жою қажет еді. Капиталистік елде АҚШ, Франция және Ұлыбританиялардың профашистік топтарының қолдауымен Шығыс-Еуропа елдерін жаулау саясатын қалыптастырды. Олар орта ғасыр заманындағы Пруссия корольдерінің жүргізген «Дранг нах Остен» саясатын жалғастырды.

Капиталистік елдер соғыс өндірісінің құрылымын өзгерте отырып, соғыс – теңіз кемелерін көбейту, соғыс самолеттерін кептеп шығаруды қолға аолды. Сөйтіп, Ұлыбритания және Франция елдерімен бәсекеге түсті. 1936 жылы Локарно конференциясының шешімін бұзып, Рейн аумағына өз әскерлерін енгізу арқылы батыс шекарасын нығайта түсті.Шығыс саясатының бірінші кезеңіне Австрия мемлекетін қосып алу үшін аншлюс саясатын дайындады. 1936-1937 жылдарда Германияның агрессиялық саясатын қолдап Берлин – Рим –Токио белдігі құрылды. Ол КСРО, Франция және Чехословакияның коллективтік қауіпсіздік саясатына қарсы тұрды. Германияның агрессиялық саясатын қолдаған АҚШ, Франция және Ұлыбритания «бейтараптық» саясат жүргізді. Бұл болып жатқан жағдайды біліп тұрып, көз жұмуымен пара-пар болды. Германия мен Италия өздерін Еуропада еркін сезінді. 1938 жылы 29-30 қыркүйекте Мюнхен қаласында болған конференцияда империалистік елдердің келісім беруімен Чехословакияның Судет облысын Германия өзіне қосып алды. Ал 1939 жылы 15 наурызда Чехословакияны толық жаулап алды. 1939 жылы Клайпед портын иеленіп, Балтық теңіз жағалауындағы елдерге қауіп төнгізді.

Германия империализмі Еуропадағы ең ірі әскери өндірістік державаға айналды. Алты жылдың ішінді өнеркәсәп өнімдерін шығарудан Германия Еуропада бірінші орынға,ал дүниежүзінде АҚШ-тан кейінгі екінші орынға шықты. Шойын мен болат өндіруден Франция мен Ұлыбританияны қосқандағы деңгейде болды.

1939 жылы 23 тамызда Герман-Кеңес елдерінің арасында соғыспау туралы келісімге қол қойылды. Бұл пакті тарихта Молотов – Риббентроп пактісі деп аталды. Аталмыш келісім туралы екінші дүнижүзілік соғыс қарсаңындағы халықаралық қатынас тарихында кең түсіндірілді. 1939 жылы «Италия мен Германия арасында достық» пактісіне қол қойылды. Бұл келісім арқылы екі ел арасында әскери одақ құрылды. Кейіннен белгілі болғандай бұл пактіге Жапония қосылып Үштік әскери одақ құрылды. Ірі капиталистік елдердің қолдау саясаты Германияны шығысқа соғыс ашуға айдап салып отырды. Империалистік елдердің бұл саясаты өз нәтижесін бергенімен, кейіннен өздеріне қатты соққы болып тиді. 1939 жылы қыркүйек айының 1-і күні таңғы сағат төрт он бесте Германия 1,6 млн адамнан тұратын әскерімен 62 дивизия: оның ішінді 2,8 танк, 6 мың миномет пен артиллерия және 2 мың самолетпен Польшаға соғыс бастады. Екінші дүнижүзілік соғыс ХХ ғасырдағы ең жойқын соғыс болды.