Ы семей мемлекеттік



бет47/95
Дата05.02.2022
өлшемі1,43 Mb.
#2938
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   95
Тапсырмалар, сұрақтар:
1.Мәтінді оқы, аудар.
2. Сұрақтар қой.
3. Мәтінді мазмұнда.
Бақылау түрі: мәтінмен жұмыс
Әдістемелік нұсқау: Мәтінді мәнерлеп оқу, түсініксіз сөздерге тоқталу, аудару сияқты жұмыстар қамтылады.
Үлестірмелі материалдар: альбом
Әдебиеттер:
Ш.К.Бектұров, А.Ш.Бектұрова. Қазақ тілі. –Алматы, 2002.
Н.Оралбаева, Т.Әбдіғалиева, Б.Шалабай. Практикалық қазақ тілі. – Алматы, 1993.
Ақтанова А.С., Рахымбаева Р.Е. Қазақ тілі – Семей, 2007
13.Тақырыбы: Етістік. Есімше мен көсемше. Етіс категориясы. Етістіктің шақтары. Етістіктің райлары. Етістіктің сөйлемдегі қызметі.
Етістік - қазақ тіліндегі сөз таптарының ішіндегі ең күрделі және қарымы ең кең грамматикалық категория.
Морфологиялық құрылымы жағынан етістіктер дара етістіктер мен күрделі етістіктер деп аталатын екі салаға бөлінеді.Дара етістіктер құрылымына қарай түбір етістіктер және жұрнақ арқылы жасалған туынды етістіктер деген екі топқа жіктеледі. Дара етістіктер мысалы: ек, жек, оқы, жаз, кел, аяқта, баста, қолда, арала, сабала, сүйреле, шапқыла, үймеле, кіріс, жуын, айтқыз т. т.Түбір етістіктер деп арнаулы морфологиялық бөлшектері жоқ, демек, қазіргі кезде морфологиялық жағынан түбір және жұрнақ деп бөлшектеуге болмайтындай етістік формалары аталады. Мысалы: аз, ал, айт, алда, арба, ат, ас, аш, ақ, бар, бас, бат, бер, без, бол, бөр, байла, баста, бақырай, де, ез, ер, ес, жет, жала, жыла, же, жел, жебе, жорт, жи, жар, жаз, жүз, жүгір, илан, тасы, тара, тос, тол, тоқы, түс, үр, ұқ, шал, шай, шаш т. б.Туынды етістіктерге, әдетте, түбірлерден арнаулы жұрнақтар арқылы жасалған етістіктер жатады. Туынды етістіктерді тиісті түбірге және жұрнаққа бөлшектеуге болады, бірақ ол туынды тұлға есебінде қолданыла береді. Мысалы: ой+ла, той+ла, тер+ле, сүр+ле, ем+де, көз+де, тоқпақ+та, іс+те, сын+а, мін+е, мол+ай, ес+ей.
Туынды түбір етістіктер деп негізгі түбір сөзден сөзжасамдық жұрнақ арқылы жасалған, ең кемі екі морфемадан тұратын етістіктер аталады: таза-ла, ақыл-дас, жыр-ла т.б.
Дара етістіктер деп бір сөзден тұратын мағыналы етістіктер аталады: ойна, отыр, оқы, тыңда, басқар т.б.
Күрделі етістік деп екі мағыналы етістіктен жасалып, біртұтас күрделі қимылды білдіретін етістік аталады: келіп кет, айтып бар, кіріп шық, алып кел т.б.
Негізгі тапсырмалар, сұрақтар:
1. Етістік қандай сөз табы? Негізгі түбір, туынды, күрделі етістіктердің айырмашылығы неде?
2. Туынды етістіктер қалай жасалады?
3. Күрделі етістіктермен сөйлем құрастырыңыз.
4. Көркем шығармадан негізгі, туынды етістіктері бар 15 сөйлем теріп жазыңы:


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   43   44   45   46   47   48   49   50   ...   95




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет