Ііі халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары
б) басқарушының, туыстары мен жақындарының есімдеріне байланысты атаулар
жүктеу/скачать 7,21 Mb. Pdf көрінісі
|
3 том (1)
- Бұл бет үшін навигация:
- Топоним атаулары
| б) басқарушының, туыстары мен жақындарының есімдеріне байланысты атаулар:
Мейрамхана атауларына негіз болған Рауан, Думан, Сара, Расул, Зере, Дина секілді эргонимдерді бұл топқа жақыза аламыз. Ақтөбе облысы, Алға ауданында Тәңірберген атты өзен, су атауы бар. Бұл сөздің мән- мағынасын қарастырсақ, онда бірінші құрамдағы тәңір - «құдай», екінші құрамында берген - «берген» мағынасында. Бұл да адам атын құрметтеу үшін аталған есім. 2. Топоним атаулары: Топонимика – ономастиканың жер-су, елді мекен атауларының шығуы мен пайда болуын (этимологиясын), мағынасын, құрылымының дамуын, таралу аймағын, қазіргі жағдайын, грамматикалық, фонетикалық пішінін, жазылуы мен екінші бір тілде берілуін зерттейтін құрамдас бөлігі. Бұл гректің «топос» — орын, жер, «онома» — атау деген екі сөзінен тұрады, яғни жер-су атаулары деген сөз. Жеріне бірнеше европалық мемлекеттер еркін сыйып кететінАқтөбе өңірі тек батыс аймақтағы ғана емес, тәуелсіз мемлекетіміздегі аса ірі аймақтардың бірі. Ұлан байтақ алқапты алып жатқан, табиғаты сан қилы болып келетін өлкеміздің жер-суына ерте замандардан бері сан алуан атаулар қойылып, олар әртүрлі өзгерістерге ұшырап отырды. Өңірімздің атауынан бастар болсақ, Ақтөбе – түркіше мағынасы - «ақ отты төбе». Ақтөбе атауының себебі алыстан аппақ боп көрінетін ақ топырағы, ақ тас, кварцы шығып жатқан биік төбемен байланысты. Облысымыздағы ірі макротопонимдердің бірі – Ойыл атауы.Бұл Ақтобе, Атырау, Батыс Қазақстан территориясындағы өзен әрі Ақтөбе облысындағы ауданның аты. Бұл гидроним елді-мекен атауына негіз болған. Топонимист-ғалым Е.Қойшыбаев «ой – затесім» ой жер, ойпаң» үлгісін ұсынады. Бұған дәлел ретінде шор тіліндегі «ойғаш» - котловина, ұйғыр тілінде «ойман» - углубление сөздерін корсетеді, сойтіп бұл топоним жоғарыдағыдай мәндегі«ой» түбіріне «ыл» жұрнағының жалғануы арқылы жасалған деген пікір білдіреді. Ал зерттеуші М.Жолжанұлының пікірінше атаудың төркіні «ой» (ой, шұңқыр) ил (илга - өзен), яғни «шұкырға сіңіп жатқан өзен» деген мағынаны береді. Этимологиясы қызықтыратын тағы топоним – Қандыағаш атауы, Мұғалжар ауданы орталығы. «Қандыағаш - зат. Биіктігі - 20-30 м-дей қабығы қара қоңыр сүрегі жеңіл, қызыл түсті, жалпақ жапырақтағы ағаш» [2.7]. Яғни, осы өңірде қандыағаш жиі өсетіндіктен жер атауы солай аталған болу керек. Шығу төркіні жағынан көне географиялық атауға жататын топонимнің бірі – Мұғалжар – Қазақстанның солтүстік-батысындағы қырқалы, таулы жер. Сонымен қатар облысымыздағы аудан және теміржол стансасының атауы. Біздіңше, Мұғалжар атауының төркінін қазақ тілінің төл сөзімен байланыстырған жөн. Өйткені, бұл топонимнің көнеден келе жатқаны, жалпы таудың күшті метаморфозаға ұшырағаны белгілі. Осы тұрғыдан келгенде, Мұғалжар топонимінің этимологиясын «мұқыл жардан» іздеген жөн». Мәртөк – аудан атауы. Этимол: «мортық» (шөп) сөзінің өзгерген түрі» [3.20] десе, Е.Қойшыбаев та осы пікірді растайды. Яғни, топонимнің шығуы сол жерде өсетін өсімдік атымен байланыстырылады. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде: «Мортық - зат. Малға азық болатын шөптің бірі» [3.283] деген анықтама беріледі. Мәртөк ауданының жері қара топырақты екенін және бұл жағдай әртүрлі өсімдіктерінің өсуіне жағдай туғызатын еске алсақ, жоғарыда келтірілген деректер «Мәртөк» топонимініңэтимологиясы шөп атауымен байланысты деген ойды қуаттай түсетіндей. жүктеу/скачать 7,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|