Имашева гүлім есенғалиқызы міржақып Дулатұлы шығармаларындағы «Ғаламның тілдік бейнесі»
жүктеу/скачать 0,55 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Сілтеме жасалған әдебиеттер тізімі
- Диссертацияның негізгі мазмұны мен тұжырымдары төмендегі басылымдарда жарияланған
- РЕЗЮМЕ Имашева Гулим Есенгалиевна Языковая картина мира в произведениях М.Дулатова 10.02.02-казахский язык Актуальность исследования.
- Объект исследования
- Методы исследования
- Применение результатов исследования
- Основные выводы исследования
- The Object of the study
- The Methods of the study
- Main (findings) conclusions of the study
2.4.2. Орыс сөздері (русизмдер). Қазақтың әдеби тіліне молынан енген орыс сөздерінің Міржақып тілінде көрініс табуы заңды еді. Яғни, көркем сөз дүниесіне ұлт мәдениетіндегі барлық өзгеріс айнадағыдай өз бейнесін түсіріп отырады. «Бақытсыз Жамал» романында кездесетін орыс сөздері қазақ қоғамындағы әлеуметтік қатынас, ел билеу ісіне қатысты жағдайларды, қазақ өміріндегі болып жатқан өзгерістерді, шынайы дүниенің тілдік бейнесін беруде қолданылған. Мәтіннен мысал келтірсек: «Хақиқатында бұл қыз Жұман Байжанұғлының некелі қатыны екен, растығына үшбунің илән бірге жіберілген указной молда Ахметжан Аямасұғлының метрический книгадан берген куәлігі дәлел һәм билердің билігінен законлы срок, яғни он бес күннің ішінде келіп копия алмады, соның үшін билікті орнына келтіруге әмір етсеңіз екен» [І,236]. М.Дулатұлы шығармаларында кірме тіл элементтерін жаңа дүние жаңалықтарымен, ғылым мен мәдениет саласымен таныстыру мақсатында қолданған. Мысалы, «Һүнермен хасыл болған нәрселер» өлеңінде пароход, бомба, мина, пистолет, револьвер, браунингтер, граммафон, телескоп, завод, фабрика, газет, журнал, машина электрический сөз бен сөз тіркестері ұлт мәдениетіне еніп жатқан қоғамдық өзгерістерді танытар мәдени бірліктер. Дегенмен, қаламгер ұлт тілінің тұнық болуына аса сақтықпен қараған. Сол себепті де орыс сөздерін шығармаларында мейлінше аз пайдаланған. М.Дулатұлы тіліндегі кірме сөздердің өзге мәдениеттен хабар берер тілдік деректер сипатында болғанын аңғарамыз. Қорыта келгенде, зерттеу барысында М.Дулатұлы тілдік тұлғасының вербалды–семантикалық, лингво-когнитивтік, прагматикалық қырларын нақты дәйектер негізінде ашуға тырыстық. Осымен байланысты Міржақып Дулатұлы тілдік тұлғасының мәтінге түскен таным әлемі, «ғаламның тілдік бейнесі» мәселесінің зерттелу жағдайы, қазақ тіл біліміндегі айқындалу деңгейі сараланып, анықтамаларына талдау жасалынды. Міржақыпты тілдік тұлға ретінде танытатын және тілдік тұлғаның қозғаушы күш екендігін айғақтайтын сала – оның публицистикасы мен көркемсөзі, мақалалары. М.Дулатұлының шығармаларындағы басты ерекшелік ретінде ХХ ғасыр басында пайда болған ағартушылық ниеттен туған жаңа мәдени концептілер жүйесінің, тілдік тұлғасының мынадай концептілік құрылымдары анықталды: «ұлтжандылық»; «ислам діні»; «әйел теңдігі»; «оқу-білім»; «надандық»; «ғылым»; «өнер»; «қазақ тілі». М.Дулатұлы шығармаларын лингвомәденитанымдық аспектіде зерттеу ұлттың дүниетанымынан, психологиясынан, тарихынан хабардар етер лингвомәдени бірліктердің мәнін ашу арқылы жүзеге асады. Осымен байланысты көркем шығармаларындағы, ағартушылық еңбектеріндегі заттық, рухани мәдениет атауларын білдіретін лингвомәдени бірліктердің ағартушы бойындағы ұлттық таным деңгейін көрсетудегі маңызы ерекше. Сілтеме жасалған әдебиеттер тізімі Маслова В.А. Лингвокультурология. –Москва: «Академия», 2001.-202С Жұбаева О. Қ.Кемеңгерұлының тілтанымдық мұрасы мен лингвистикалық тұжырымдамалары. Филол.ғыл.канд.дисс.автореф., Алматы, 2002, – 27б Караулов Ю.Н. Русский язык и языковая личность. – Москва: Наука, 1987. – 263с. Жаманбаева Қ. Тіл қолданысының когнитивтік негіздері: эмоция, символ, тілдік сана. Алматы «Ғылым». 1998, 137б 5. Әзімжанова Г. Көркем проза прагматикасы. Алматы, 2005, 300б 6. Қайырбаева Қ.С. Қазақ тіліндегі этномәдени атаулардың символдық мәні. Филол.ғыл.канд.дисс. –Алматы, 2004. – 135б 7. Букейханова Р.К. Субъектный аспект когнитивного механизма обработки дискурса // Актуальные проблемы лингвистики и методики преподаванияиностранных языков: Материалы международной научно- практической конференций, посвященной 10-летию независимости РК и 60-летию Каз ГУМО и МЯ. Абылай хана. Ч.1. – Алматы, 2001. 72-75сс. 8. Ислам А. Ұлттық мәдениет контексіндегі дүниенің тілдік суреті. Филол.ғыл.докт.дисс.автореф – Алматы, 2004. – 47б 9. Смағұлова Г.Н. Мағыналас фразеологизмдердің ұлттық-мәдени аспектілері. Алматы «Ғылым», 1998. – 292б 10. Колшанский В.Г. Объективная КМ в познании и языке. М., 1990. 11. Елемесова Ш.М. Көркем мәтіндегі ұлттық мәдениеттің тілдік релеванттары (Ғ.Мүсіреповтің “Қазақ солдаты” романы бойынша). Филол.ғыл.канд.дисс. –Алматы, 2003. – 127б 12. Вежбицкая А. Язык. Культура. Познание. – Москва. Русские словари., 1996, - 416с. 13. Воробьев В.В. Лингвокультурология (теория и методы). М., 1997, 331с
14. Жанұзақов Т. Қазақ есімдерінің тарихы. Алматы: Ғылым, 1971. – 215б 15. Ғабитханұлы Қ. Қазақ мифологиясының тілдегі көрінісі.А.,2006, Диссертацияның негізгі мазмұны мен тұжырымдары төмендегі басылымдарда жарияланған: М. Дулатовтың «Насихат-ғұмумия» өлеңіндегі араб-парсы сөздері // Қазақ ұлттық университеті хабаршысы. Филология сериясы. Алматы, 2002, № 5(56). 102-10б. М. Дулатов шығармаларындағы ұлттық мәдениеттің тілдік көріністері // «Жұбанов тағылымы» атты ҮІ Халықаралық ғылыми-теориялық конференция. Ақтөбе: Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты. 2005, 114-117б М.Дулатов шығармалары тіліндегі теңеудің лингвомәдени ерекшелігі // «Академик Ә.Т.Қайдар және тіл білімінің мәселелері» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция. Алматы: А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты. 2004, 214-218б М.Дулатовтың тілдік тұлға ретінде қалыптасуының поэзиядағы көрінісі // «Академик Ш.Ш.Сарыбаев және қазақ тіл білімі мәселелері» атты халықаралық ғылыми-теориялық конференция. Алматы: А.Байтұрсынұлы атындағы Тіл білімі институты. 2005ж., 287-293б Рухани мәдениеттің М.Дулатұлы шығармаларындағы ұлттық сипаты // «Мемлекеттік тілдің мәртебесін арттыру - әрбір азаматтың парызы» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференция. Орал, 2005ж. 155-158б М. Дулатовтың «Есеп құралы» оқулығындағы ұлттық танымды білдіретін линвгокультуремалар // «Рухани мұра және қазіргі мәдениет: текстология, игеру, зерттеу» атты халықаралық ғылыми симпозиум. Алматы: М.Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты. 2006, 259-264б М. Дулатұлының “Есеп құралы” оқулығының ұлттық тәрбиелік мәні // Қазақ тілі мен әдебиеті. 2006, №8, 57-63б М.Дулатұлы шығармалары тіліндегі араб-парсы сөздерінің лингвомәдени мәні // «Ғасырлар тоғысындағы түркі өркениеті: саясат, экономика және мәдениет» атты халықаралық ғылыми-практикалық конференцияда Орал, 2007, 39-43б М.Дулатұлы тілдік тұлғасының «ұлтжандылық» мәдени концептісі // Тілтаным. 2007, №1,152-156б РЕЗЮМЕ Имашева Гулим Есенгалиевна Языковая картина мира в произведениях М.Дулатова 10.02.02-казахский язык Актуальность исследования. Сегодня исследование языка в науке познания языка углубленно охарактеризовано по антропоцентрическому направлению. Исследовать язык надо не только в диапазоне языковой системы, но и нужно рассматривать его совместно с другими научными отраслями. Одной из таких отраслей является лингвокультурология, исследующая связь языка и культуры, роль человека в развитии языка, национальной культуры в языке, общенациональное мировоззрение. Наряду с этим исследование индивидуальной языковой личности, оказывающей влияние на развитие литературного языка, с когнитивной точки зрения является одним из главных направлений в исследовании языка. В связи с этим произведения М.Дулатова необходимо исследовать через когнитивную лингвистику и лингвокультурологию. Актуальностью исследования являются интерес к языковой личности М.Дулатова, неизученность особенностей языка автора первого романа в казахской литературе с научной точки зрения, неизученность особенностей его языка как публициста, математика, педагога, политического деятеля, неисследованность «языковой картины мира» в творчестве М.Дулатова с точки зрение антропоцентристики, отсутствие научного анализа лингвокультурологических единиц, использованных в произведениях М.Дулатова. Объект исследования – концептосфера языковой личности и особенности лингвокультурем в творчестве М.Дулатова. Цель диссертации - выявить особенности языковой личности в области когнитивной лексики, исследование и анализ особенностей лингвокультурологических единиц в произведениях М.Дулатова. Для достижения данной цели необходимо решение следующих задач: исследование языка художественного текста через теорию «языковая личность»; определение вербально-семантического уровня языковой личности М.Дулатова; выявление основных единиц, формирующих «языковую картину мира», созданную на национальных ценностях в дискурсе М.Дулатова; исследование концептуальной структуры языковой личности М.Дулатова с когнитивной и структурной точки зрения; дифференцирование прагматического уровня языковой личности М.Дулатова; определение особенностей применения лингвокультурем в произведениях М.Дулатова через лингвокультурологию и выявление их значения. Методы исследования - лексико-семантический, семасиологический, когнитивно-лингвистический анализы, этимологическое пояснение. Новизна исследования: впервые исследован язык произведений М.Дулатова с языковой точки зрения; языковая личность М.Дулатова рассмотрена на вербально –семантическом уровне; охарактеризована «языковая картина мира» в дискурсе М.Дулатова через национальные ценности автора в познании мира; проанализирован и конкретизирован прагматический уровень языковой личности М.Дулатова; рассмотрены и выявлены значения лингвокультурем в публицистике, поэзии, прозе. Применение результатов исследования - можно применять в курсе лингвистических дисциплин, при проведении семинаров и спецкурсов по лексикологии, когнитивной лингвистики и лингвокультурологии в вузах. Основные выводы исследования: М.Дулатов - языковая личность, состоящая из вербально-семантических, лингво-когнитивных, прагматических уровней; языковая личность М.Дулатова состоит из следующих концептуальных структур: «нациолюбие»; «исламская религия»; «равноправие женщин»; «учеба-знание»; «невежество»; «наука»; «искусство»; «казахский язык»; духовное мировоззрение казахской нации в языке М.Дулатова рассматривается в качестве «картины мира»; языковую личность М.Дулатова характеризуют метафоры, использующиеся для описания национальной культуры и традиций. Большое употребление слов-символов в языке М.Дулатова является доказательством глубины национального познания. Применение окказиональных слов, особенности употребления риторических вопросов, употребление глагола в качестве художественного оформления, обилие повторов; важна роль лингвокультурем отражающих национальное мировоззрение в духовном мире просветителя. SUMMARY Imasheva Gulim Esengalievna language picture of the world in works M.Dulatov 10.02.02-kazakh language Urgency of the study. Today study of the language in science of the cognition of the language is deeply characterized on anthropocentrical direction. It is necessary to research the language within the range of language system not only, but also it is necessary to consider it other scientific branches. One of such branches is linguocultural, researching relationship of the language with cultures, role of the person in development of the language, national culture in language, general national worldoutlook. At the same time studing of the individual language personality, influencing to (on) development of the literary language, with cognitive standpoint is one of the main directions in studing of the language. In this connection works of M.Dulatov is necessary to research through cognitive linguistics and linguocultural. Actuality of the study are the interest to language personality M.Dulatov, unstudied (unknown) of particularities of the language of the author of the first novel in kazakh literature with scientific standpoint, unstudied particularities of its (his) language as publicist, mathematics, teacher, politician, unexplored "the language picture of the world" in creative activity M.Dulatov with the points vision of anthropocentrical; the absence of the scientific analysis linguocultural units, used in works M.Dulatov. The Object of the study - konceptosfera of the language personality and particularities of linguoculturem in creative activity M.Dulatov. The Purpose to thesis – to reveal the particularities to language personality in the field of cognitive lexicon, studing and analysing of the particularities linguocultural units in works of M.Dulatov. For achievement to this given purposes are necessary decision of the following problems: - studing of the language of the artistic text through the theory "of language personality"; the determination of verbal-semantic level to language personality of M.Dulatov; - revealing of the fundamental units, forming "language picture of the world", which created on national value in discourse of M.Dulatov; - the studing of the conceptual structure to language personality of M.Dulatov with cognitive and structured standpoint; - the differentiation of pragmatic level to language personality of M.Dulatov; - the determination of the particularities of the using linguoculturem in works of M.Dulatov through linguocultural and revealig of their importance. The Methods of the study - lexical-semantic, semiosiological, cognitive-linguistical analysises, etymological explanation. Novelty of the study: for the first time (first of all) was explored the language of the works of M.Dulatov with language standpoint; the language personality of M.Dulatov was considered on the verbal semantic level; "the language picture of the world" was characterized in discourse of M.Dulatov through national value of the author in cognition of the world; it was analysed and rendered concreted the pragmatic level of the language personality M.Dulatov; they are considered and revealled importances linguoculturem in publicistics, poetries, prose. Using result studing – it is possible to use in course of linguistical discipline, when undertaking seminar and special courses on lexicology, cognitive linguistics and linguocultural in high school. Main (findings) conclusions of the study: M.Dulatov - a language personality, consisting of verbal-semantic, linguo-cognitive, pragmatic level; the language personality of M.Dulatov consist of the following conceptual structures: "national eoving"; "islamic religion"; "the equality of women"; "training-knowledge"; "the ignorance"; "the science"; "the art"; "the kazakh language"; the spiritual worldoutlook to kazakh nation in language of M.Dulatov was considered as "pictures of the world"; the language personality of M.Dulatov is characterize the metaphores, using for description of the national culture and tradition. Large using the words-symbol in language of M.Dulatov is proving of the depth of the national cognition. Using occasional words, particularities of the using the rhetorical questions, using the verb as artistic registration, abudance repetition; the important role of linguoculturem reflecting national worldoutlook in spiritual world of enlightner. жүктеу/скачать 0,55 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|