Информатика пәнін ағылшын тілінде оқытуда аудармашы бағдарламаның рөлі

Информатика пәнін ағылшын тілінде оқыту CLIL әдіснамасы негізінде жүзеге асырылады. Қысқартылған CLIL ұғымы ағылшын тіліндегі мынадай сөздердің бас әріптерінен алынған: Content and Language Integrated Learning. Қазақша мағынасы – өзге пәндерді шет тілінде тілдік-пәнаралық байланыс арқылы оқыту. Нақтылап айтқанда, кез келген оқу бағдарламасындағы пәнді бір уақытта екі тілде де оқыту (өз тілі+шет тілі). Қазіргі уақыттағы көпшіліктің түсінігіндегі бұл терминнің анықтамасы былайша тұжырымдалады: CLIL – оқушыға ана тілі мен шет тілін қатар меңгертуге негіз болатын тілдік және коммуникативтік құзыреттіліктерді қалыптастыратын әдістемелік құрал.

Кіріктіріп оқыту дегеніміз:

• 
  біріншіден, сабақта пәнаралық байланыстарды дамытуды және тереңдетуді, олардың ғылымаралық байланысының түпнұсқасы, яғни түрлі пәндерді оқытуды қиыстырудан, олардың өзара терең байланысуына өтуді қарастыру болып табылады;
  

• 
  екіншіден, жекелеген пәндер бойынша білімді біріктіретін, ұштастыратын жүйе, осының негізінде студенттердің әлемді тұтастықта қабылдау қалыптасады;
  
• 
  үшіншіден, студенттердің ойлау қабілеттерін белсендендіруге, танымдық белсенділіктері мен қызығушылықтарын, өз бетінше жұмыс істеуін дамытуға ықпал етеді, түрлі ғылым салаларына қатысты білімді қорытындылауға бағыттайды.
  

Пәндерді кіріктіріп оқытудың ұстанымдарының басты мақсаты – студенттердің ойлау қабілетін дамытуды жүзеге асыруға бағытталған.

Екінші негізгі ұғым – кіріктірілген сабақ – бұл арнайы ұйымдастырылған сабақ:

Кіріктірілген сабақта студенттер әртүрлі пәндердің ақпаратын қолдана отырып, оқиғалар мен құбылыстарды мүлдем жаңаша түсіне отырып терең және жан-жақты білім алу мүмкіндігіне ие болады. Кіріктірілген сабақта білімді жинақтау, бір пәннен алынған білімді басқа пәнде қолдану білігін қалыптастыру мүмкіндігі бар.

Осыған байланысты кіріктірілген сабақтар студенттерге алынған білімдерді біріктіруге және студенттердің пәнге қызығушылығын белсендендіруге көмектеседі.

Кіріктірілген сабақтардың құрылымы дәстүрлі сабақтардан келесі сипаттамалар арқылы ерекшеленеді:

• 
  оқу материалының нақтылығы, ықшамдылығы және қысқалығы;
  
• 
  өзара логикалық шарттастығы, кіріктірілетін пәндер материалының сабақтың әр кезеңіндегі өзара байланыстылығы;
  
• 
  сабақта қолданылатын оқу материалының кең ақпараттық сыйымдылығы.
  

1. 
   арнайы ұйымдастырылған сабақ, яғни, егер ол арнайы ұйымдастырылмаған болса ол мүлде болмауы мүмкін немесе ол ортақ мақсаты жоқ жеке сабақтарға бөлінуі мүмкін;
   
2. 
   мақсат қойылуы мүмкін, мысалы, а) оқылатын тақырыптың мәнін тереңірек қарастыру; б) студенттердің пәнге қызығушылығын арттыру; в) тақырып бойынша оқылатын сұрақтарды тұтас, жинақтап қабылдау; г) оқу уақытын үнемдеу және т.б.);
   
3. 
   түрлі пәндерден алынған білімді кеңінен қолдану, яғни пән аралық байланысты мазмұндық деңгейде жүзеге асыру.
   

Пәндерді кіріктіріп оқытудың ұстанымдарының негізі болып:

1. 
   танымдылық көзқарас тұрғысынан түпнұсқалық оқу материалын кеңінен қолдану ұстанымы;
   
2. 
   оқыту процесінде оқытушыға белсенді демеу және көмек көрсету ұстанымы;
   
3. 
   екінші немесе шет тілді өнімді және қарқынды меңгеру ұстанымы;
   
4. 
   көпмәдениеттілік ұстанымы;
   
5. 
   жоғары дәрежеде ойлау дағдыларын дамыту ұстанымы;
   

Аталған ұстанымдардың бірінші, түпнұсқалылық, ақпараттың толықтылығы және когнетивті жүктеменің нақты деңгейі оқу материалдарына қойылатын негізгі талаптар екенін білдіреді. Бұл түпнұсқалық интерактивті материалдар тек жоғары уәждемелік әлеуетпен ғана емес, жасанды тілдік орта құру үшін негіз ретінде және жоғары деңгейлі қиын тапсырмалар әзірлеумен де қолданылуы мүмкін екенін көрсетумен де байланысты. Оқытушы осы ұстанымға байланысты екінші тілді, яғни мақсатты тілді белсенді қолданады (біздің жағдайда – ағылшын тілін), ол студенттер үшін «тілдік модель» ретінде жүреді;

1. 
   үшінші ұстаным, проблемалық оқыту әдістемелік тәсілдердің көптеген түрін ұсынатынын көрсетеді және түпнұсқалық коммуникацияны сабақ аясында белсенді пайдалануға бағытталған, себебі екінші немесе шет тілдеріне оқыту коммуникативтік мақсаттардың және қарым-қатынастың маңызды жағдайларының болуы барысында неғұрлым жетістікті жүзеге асады. Проблемалық оқытудың негізгі сипаттамаларының бірі – «бос орын» ұстанымын пайдалану болып табылады. Бұған байланысты түпнұсқалық коммуникация нақты коммуникативтік кемшіліктер болған жағдайда ғана орын алады. Оқытушылар бұл әдісті түпнұсқалық коммуникация жағдаяттарын жасау үшін қолдануларына болады, өйткені бұндай тапсырмалар орындау барысында студенттер бір-бірімен белсенді қарым-қатынас жасайды;
   
2. 
   төртінші ұстаным кіріктіріп оқыту әдісі тақырыптарды түрлі мәдениет жағынан қарастыруға мүмкіндік беруімен байланысты. Ол әртүрлі мәдениет иелерінің көптеген мәселелерді қабылдануының арасындағы айырмашылықты ескереді;
   
3. 
   бесінші ұстаным ойлау дағдыларының дамуы дәрежесі – заманауи ақпараттық қоғамдағы жетістіктің кепілі болып табылатынын көрсетеді. Б.Блум таксономиясында когнитивті процестердің және педагогикалық мақсаттардың тізімі төмен деңгейлі когнитивті процестерден неғұрлым жоғары деңгейлі когнитивті процестерге қарай, яғни жеңілден ауырға қарай принципі бойынша берілген. Б.Блум таксономиясына сәйкес оқушы ұғымды есіне сақтамайынша жете түсіне алмайды, сонымен бірге не жайлы сөз болып жатқанын түсінбесе, алған білімін дұрыс қолдана алмайды. Аталған теория бойынша оқытушы студенттерге ойлау дағдыларының төменгі дәрежесін жандандыратын сұрақтар (не? қашан? қайда? қайсы? сөздерінен басталатын арнайы сұрақтар) қоюы тиіс. Сонымен бірге неғұрлым ауыр талдау және бағалау дағдыларын дамытатын сұрақтар да қосу қажет. Бұл топқа жауапты құрастыру барысында аса күрделі тілдік құрылымдарды пайдалануды қарастыратын, неге? қалай? қалайша? сөздерінен басталатын сұрақтарды жатқызуға болады. Контенттің, ойлаудың және тілдің өзара әрекеттесуі, ойлаудың күрделі процестерін тұжырымдау қабілеті ана тілінде де, оқылатын екінші және шет тілінде де жүйелі дамыту мен жаттықтыруды талап етеді [21];
   
4. 
   алтыншы ұстаным, оқытудың тұрақты мәнімен анықталады, оны келесідей түсіндіруге болады: оқытушы оқыту процесі барысында студенттердің ұзақ мерзімді есте сақтау және білім алу қабілеттерінің белсенді екеніне, сонымен қатар сабақ барысында немқұрайлықтан белсенділікке өткендіктеріне көзі жетуі тиіс. Бұл жерде тұрақты оқыту бірінші дәрежелі маңызға ие болады, себебі оқытушы пәннің мазмұнын оқуға да, сонымен бірге екінші немесе шет тілін оқуға жағдай жасайды. Тілді білу ерекшелігі пәннің мазмұнын зерделеудің құралы болып табылады. Тіл оқу бағдарламасына кіріктірілген жағдайда студенттердің назары арнайы мәтіндердің мазмұнымен қатар, пән бойынша қажетті терминдерді меңгеруге де аударылады, ал тақырыптық материалды талқылау мүмкіндігі болу үшін тілдік ортаға ену қажеттілігі оқылатын тақырып контексінде тілді қолданудың маңыздылығын арттырады.
   

Осылайша шет тілін және тілдік емес пәнді бір мезетте оқу білім беру мақсаттарына жетуге арналған қосымша құрал болып табылады және шет тілі мен тілдік емес пәнді оқуда тиімді жағдайларға ие болады.

Әрине, оқудың мұндай түрі пәнді ана тілінде оқытуды толығымен ауыстыра алмайды, бірақ оны айтарлықтай дәрежеде толықтыра алады. Сондықтан да пән бойынша оқу материалы студенттердің ана тіліндегі пәндік білім деңгейінен сәл төмен күрделілік деңгейінде іріктеліп алынуы тиіс. Оқу материалдарын таңдау пәннің құрылымы мен ерекшелігіне байланысты болады. Сонымен бірге мәтінді өңдеу бойынша тапсырмалар студенттерді түсіну процесіне жұмылдыру, мәтіннің басты ойын талқылау және тексеру арқылы, пәннің мазмұнына назар аударумен құрастырылуы тиіс. Тапсырмалар лингвистикалық форманың ерекшеліктерін көрсетуі, оларды құрастыру білігін жетілдіруі, студенттердің өз бетінше және шығармашылық іс-әрекеттерін бақылауға, бағалауға және ынталандыруға жағдай жасауы тиіс. Барлық тапсырмалар ең алдымен коммуникативтік, яғни шет тілінде жазбаша және ауызша қарым-қатынас жасау дағдыларын дамытуға бағытталған болуы тиіс.

Пәнді және тілді кіріктіріп оқытудың негізгі сипаттамалары:

1) көпжақтылығық қыры:

– тілді оқыту пән және тілмен қолдау табады;

– пән мазмұнын меңгеру тіл сабақтарында қолдау табады;

– пәндерді кіріктіру жүзеге асырылады;

– оқытуға рефлексия жасау жүргізіледі;

2) қауіпсіздікті болдыратын (сапаландыру) оқу ортасы:

• 
  жаңалыққа қарсы шығатын іс-әрекеттер және тілдік орам қолданылады;
  
• 
  зерделенетін пәндік мазмұн және тілдік құрылымдар көрнекі бейнеленеді;
  
• 
  тілдік қателер түзетілмейді, бірақ оқытушы тілдік құрылымның дұрыс қолданылу моделін береді;
  
• 
  тілді саналы меңгертуге арналған оқу материалдардың түпнұсқасы қолданылады;
  
• 
  студенттің бойында тілді меңгеру туралы сана-сезім дамиды; 3) түпнұсқалық және дереккөзге жақындық:
  
• 
  студенттер сөйлеу, жазу, сонымен қатар өздерінің ауызша және жазбаша тілдік дағдыларына рефлексия жасау мүмкіндіктерін қолданады;
  
• 
  оқушы өз қызығушылығын есепке ала алады;
  
• 
  оқу материалы студенттің күнделікті өмірімен байланыстырылады;
  
• 
  бұқаралық ақпараттық құралдарының және басқа да дереккөздердің өзекті материалдары қолданылады [24];
  

• 
  сабақта оқытушыге қарағанда студенттер көп сөйлейді;
  
• 
  пәндік мазмұнды меңгеру және тілдік, сонымен бірге оқу дағдыларын дамыту үшін студенттер мақсаттар мен тапсырмаларды өздері тұжырымдайды;
  
• 
  студенттер оқудың нәтижелерін және оларға қол жеткізу жолдарын сипаттайды;
  
• 
  сабақ барысында жұпта және топта жұмыс істеудің тиімді болуы үшін жағдай жасалады;
  
• 
  студенттер мен оқытушы әңгімелесу және түрлі тапсырмаларды орындаудың көмегімен пәндік және тілдік материалдың мәнін түсінеді;
  
• 
  оқытушының рөлі – топтағы үш процесті басқару мен мүмкіндік туғызуға жағдай жасау (оқу процесі, ынтымақтастыққа әкелетін топтағы қарым-қатынасты дамыту процесі, тұлғаның даму процесі);
  

• 
  білім беру процесінде оқытушы студенттің тәжірибесіне, біліміне, білігіне, пікіріне және қызығушылықтарына сүйенеді;
  
• 
  сабақты жоспарлау және өткізу барысында студенттерді оқытудың түрлері есепке алынады;
  
• 
  шығармашылық және сын тұрғысынан ойлауды дамытуға көңіл аударылады;
  
• 
  оқушыға қиын жағдайларда болуына мүмкіндік беріледі және оған сол қиындықтарды жеңу үшін эмоционалдық тұрғыдан көмек көрсетіледі;
  

• 
  пән сабақтары, тіл бойынша сабақтар және тақырыптар
  
• 
  пәндік сабақтар, тіл бойынша сабақтар және тақырыптар оқытушылардың жұмыс барысындағы қарым-қатынасы және ынтымақтастығы арқылы жоспарланады;
  
• 
  ата-аналар оқу процесіне студенттердің ана тілін және мәдениетін меңгерулеріне көмектесу үшін, сонымен бірге мақсатты тілді пайдалану үшін де қатысады;
  
• 
  жергілікті жердің қоғамдастығы, лауазымдық ведомстволар, жұмыс берушілер және басқа да мақсатты топтар білім беру процесіне қатыстырылады [25].
  

• 
  студенттердің ғылыми ойлауына мүмкіндік жасайды;
  
• 
  ғылыми-жаратылыстану танымдық әдісті кеңінен қолдану мүмкіндігін береді;
  
• 
  мектеп студенттерын ғылыми-зерттеушілік әрекетке баулиды;
  
• 
  қоршаған ортаның дәлелді байланыстарын көрсететін кез-келген мәселеге жаратылыстану ғылымдары кешеніне ортақ көзқарас қалыптастырады;
  
• 
  жаратылыстану ғылымдары бағытындағы пәндерге студенттердің қызығушылығын арттырады және дамытады;
  
• 
  білім алушылардың информатика, физика, химия, биология пәндерінен жалпы түсініктерін қалыптастырады, есептеу, өлшеу, модельдеу, бақылау, эксперимент жүргізу, сызбалар құрастыру және т.б. білігі мен дағдыларын қалыптастырады;
  
• 
  студенттердің сенімін қалыптастырады, оқулықта берілгеннен де қиын материалдарды түсініп, зерделеуіне мүмкіндігі болады;
  
• 
  оқу процесінде студенттердің өздері құрастырған авторлық компьютерлік бағдарламаларын (кіріктіру арқылы жасалған) қолдануға мүмкіндік береді;
  
• 
  студенттердің ой-өрісін кеңейтеді, шығармашылық мүмкіндіктерін дамытуға жағдай жасайды, жаратылыстану-математика бағытындағы оқу пәндерінің (информатика, физика, химия, биология) негізгі курсының бағдарламалық материалдарын неғұрлым тереңірек түсінулеріне және қабылдауларына, сонымен қатар алған білімдерін, біліктерін және дағдыларын күнделікті өмірде кездесетін жағдаяттарда қолдана білуге көмектеседі.