Қызылорда қаласы химия -биология бағытындағы назарбаев зияткерлік мектебі



жүктеу/скачать 8,84 Mb.
бет22/22
Дата09.02.2022
өлшемі8,84 Mb.
#131253
түріСабақ
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22

«Миға шабуыл» ????????

  • Адамда қандай қан топтары кездеседі?
  • Әмбебап қан беруші, қан қабылдаушы топтар болады ма?
  • Тиісті қан құйылмаса не болар еді?
  • Адамның терісінің түсіне жеке аллельсіз гендер жауап бере ала ма?

«Ойлан» тап


Анасы

Әкесі

Баласының қан тобы

А

?.......

А

В

?.......

АВ

АВ

?........

В

О

?.......

О

«Ойлан» тап


Анасы

Әкесі

Баласының қан тобы

А

ОО, АО, АА

А

В

ОО, ВВ,ВО

АВ

АВ

ОО, ВО,ВВ

В

О

ОО

О

Оқу бағдарламасына сілтеме

Оқыту мақсаттары

Бағалауға ұсыныс

Координация және реттелу

Сезім мүшелеріндегі жарықты және химиялық заттарды анықтайтын рецепторлардың орналасуын анықтау

1.Мүшелердің арасында қандай ортақ атау бар екендігін анықтаңыз?
2. Жарық пен химиялық заттарды анықтайтын рецепторлар қалай аталады?
3. Тітіркендіргіш пен сезім мүшелерінің арасындағы байланысты сәйкестендіріңіз.

Дағдылар

Жетістік критерийлері

Оқушы оқыту мақстына жетті, егер...

Оқушы талпынады, егер...

Білу және түсіну
  • Мүшелер арасындағы ортақ атауды біледі;
  • Жарық және химиялық заттарды анықтайтын рецепторларды анықтай алады;
  • Тітіркендіргіш пен сезім мүшелерінің арасындағы байланысты түсінеді:

Қан топтары

АВО жүйесі бойынша атауы

Эритроциттер нәруыздарының гендері (агглютингендер немесе изоантигендер)

Сарысу нәруыздарының гендері (агглютинидтер немесе антиденелер)

Генотиптер

Гомозиготалар

Гетерозиготалар

I

0

-

α және β

ОО

-

ІІ

А

А

β

АА

АО

ІІІ

В

В

α

ВВ

ВО

ІV

АВ

АВ

-

-

АВ

АВО жүйесі

Оқу бағдарламасына сілтеме

Оқыту мақсаттары

Бағалауға ұсыныс

Координация және реттелу

Сезім мүшелеріндегі жарықты және химиялық заттарды анықтайтын рецепторлардың орналасуын анықтау

1.Мүшелердің арасында қандай ортақ атау бар екендігін анықтаңыз?
2. Жарық пен химиялық заттарды анықтайтын рецепторлар қалай аталады?
3. Тітіркендіргіш пен сезім мүшелерінің арасындағы байланысты сәйкестендіріңіз.

Дағдылар

Жетістік критерийлері

Оқушы оқыту мақстына жетті, егер...

Оқушы талпынады, егер...

Білу және түсіну
  • Мүшелер арасындағы ортақ атауды біледі;
  • Жарық және химиялық заттарды анықтайтын рецепторларды анықтай алады;
  • Тітіркендіргіш пен сезім мүшелерінің арасындағы байланысты түсінеді:

Қан топтары ерекше заттар изоантиген немесе аглютиногендермен анықталады.Бұл заттар химиялық табиғаты бойынша гликопротеидтер, гликолипидтер, полисахаридтер түрінде болып көрінеді. Қан топтары сүтқоректілердің барлық түрлерінен табылады. Адам қанын топтарға бөлуге болатындықтан әртүрлі антигендер класына бөледі. Әр - алуан елдерде ең көп таралып, қолданылатын жүйе – MN жүйесі бар, ол үш топқа : МM, NN, MN топтарына бөлінеді.

Атауы

Анықтамасы
  • Аллельді ген
  • Бірдей аллельді гендер
  • Доминантты
  • Әртүрлі аллельдер
  • Рецессивті
  • Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер
  • Генотип
  • Ішкі сыртқы белгілерінің жиынтығы
  • Фенотип
  • Гендердің толық жиынтығы
  • Гомозигота
  • Басылыңқы белгі
  • Гетерозигота
  • Басым белгі

Адамдағы қан тобының кодоминанттылық көрінісі
Кодоминанттылық – екі басым аллелсіз ген әрекеттесіп, жаңа белгі берген кездегі құбылыс.

Атауы

Анықтамасы
  • Аллельді ген
  • Бірдей аллельді гендер
  • Доминантты
  • Әртүрлі аллельдер
  • Рецессивті
  • Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер
  • Генотип
  • Ішкі сыртқы белгілерінің жиынтығы
  • Фенотип
  • Гендердің толық жиынтығы
  • Гомозигота
  • Басылыңқы белгі
  • Гетерозигота
  • Басым белгі

Тапсырма №1
Қан топтарына арналған есеп
Қаны II топты ер адам қаны III топты әйелмен отбасын құрды. Егер ер адам да, әйел де гетерозиготалы болған жағдайда, олардың балаларының генотиптері қандай болады?

Атауы

Анықтамасы
  • Аллельді ген
  • Бірдей аллельді гендер
  • Доминантты
  • Әртүрлі аллельдер
  • Рецессивті
  • Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер
  • Генотип
  • Ішкі сыртқы белгілерінің жиынтығы
  • Фенотип
  • Гендердің толық жиынтығы
  • Гомозигота
  • Басылыңқы белгі
  • Гетерозигота
  • Басым белгі

Жауабы: әкесінің генотипі IАI0 және анасының генотипі IBI0, мүмкін болатын ұрпақтың генотиптері
1 (JАJВ ): 1(JBJO) : 1(JАJO) : 1(JOJО)
IV II II I
Берілгені: Шешімі:
ІІ топ (АО)
ІІІ топ (ВО)


Табу керек: Ғ1-?


 

JВ

JО

JA

JAJВ

JAJО
 

JO

JВJO

JОJO
 

Тапсырма №1
Қан топтарына арналған есеп
Қаны II топты ер адам қаны III топты әйелмен отбасын құрды. Егер ер адам да, әйел де гетерозиготалы болған жағдайда, олардың балаларының генотиптері қандай болады?

Атауы

Анықтамасы
  • Аллельді ген
  • Бірдей аллельді гендер
  • Доминантты
  • Әртүрлі аллельдер
  • Рецессивті
  • Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер
  • Генотип
  • Ішкі сыртқы белгілерінің жиынтығы
  • Фенотип
  • Гендердің толық жиынтығы
  • Гомозигота
  • Басылыңқы белгі
  • Гетерозигота
  • Басым белгі

Көптік аллельдер – хромосоманың бір локусына орналасқан, арнайы бір белгіні ғана жарыққа шығаратын үш, төрт немесе бірнеше аллельдер бар гендер. Адамда көптік аллельдер типі бойынша қан топтары тұқым қуалайды.
Көпаллельділік

Атауы

Анықтамасы
  • Аллельді ген
  • Бірдей аллельді гендер
  • Доминантты
  • Әртүрлі аллельдер
  • Рецессивті
  • Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер
  • Генотип
  • Ішкі сыртқы белгілерінің жиынтығы
  • Фенотип
  • Гендердің толық жиынтығы
  • Гомозигота
  • Басылыңқы белгі
  • Гетерозигота
  • Басым белгі

Қан тобы II, дөңгелек бетті әйел, қан тобы III дөңгелек бетті ер адаммен тұрмыс құрады. Әйелдің анасы сопақ бетті және қанының тобы I, ер адамның әкесінің қан тобы IV және беті сопақ, анасының беті дөңгелек және қан тобы I. Егер дөңгелек бет сопақ бетке қарағанда доминанты белгі болса, осы некеден қандай ұрпақ күтуге болады? .
Тапсырма №2

Атауы

Анықтамасы
  • Аллельді ген
  • Бірдей аллельді гендер
  • Доминантты
  • Әртүрлі аллельдер
  • Рецессивті
  • Қарама-қарсы белгілерді анықтайтын жұп гендер
  • Генотип
  • Ішкі сыртқы белгілерінің жиынтығы
  • Фенотип
  • Гендердің толық жиынтығы
  • Гомозигота
  • Басылыңқы белгі
  • Гетерозигота
  • Басым белгі

Қан тобы II, дөңгелек бетті әйел, қан тобы III дөңгелек бетті ер адаммен тұрмыс құрады. Әйелдің анасы сопақ бетті және қанының тобы I, ер адамның әкесінің қан тобы IV және беті сопақ, анасының беті дөңгелек және қан тобы I. Егер дөңгелек бет сопақ бетке қарағанда доминанты белгі болса, осы некеден қандай ұрпақ күтуге болады? .
Берілгені:

дөңгелек бетті Аа, қан тобы JAJ О
дөңгелек бетті Аа, қан тобы JВJ О

Табу керек: Ғ-?
Тапсырма №2
Шешуі:
Р: Аа JAJ О х Аа JВJ О
Г: А JA , аJо АJв, аJо

 

А JA

аJо

АJв

ААJAJВ

АаJВJО
 

аJо

АаJАJO

аа JОJO
 

Жауабы:
¼ қаны IV топ, дөңгелек бетті;
¼ қаны ІІ топ, дөңгелек бетті;
¼ қаны ІІІ топ, дөңгелек бетті;
¼ қаны І топ, сопақ бетті балалар дүниеге келген.

Сипаты

Ауру түрлері

А) У-хромосомаға тіркеседі
Б) Ауру тасымалдаушы әйел
В) Х-хромосомаға тіркеседі
С) Қан ұйымайды
Д) Құлақ жиегіне түктің өсуі
Е) Голландриялық белгі
  • гемофилия
  • гипертрихоз

Үйге тапсырма беру
  • Егер шешесінің қан тобы ІІ , әкесінікі І болған жағдайда балаларының қан топтары қандай болады?
  • Адамда гемофилия Х-хромосомамен тіркес рецессивті генмен анықталады. Сау ата-анада бір сау ұл және үш сау қыз бала дүниеге келеді, ал бір ұлы гемофилиямен ауырады. Егер қыздар сау ер адамдарға тұрмысқа шықса, оларда гемофилиямен ауыратын балалардың болуының ықтималдылығы қандай?

«Плюс» - оң әсер еткен фактілерді жазыңыз; «Минус» - “қолымнан келмей жатыр” немесе “ түсініксіз болып тұрған ” сұрағыңызды жазыңыз;


Рефлексия
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.Д.Тейлор, Н.Грин, У.Стаут «Биология» 3 том;
2.Сахитжанов Қ.О, Серікбаева Ж.К. Қызылорда 2012 ж.
3.Н. Г. Асанов, А.Р. Соловьева «Биология » 10 сынып,
Алматы «Атамұра»
4.Мұхаметжанов Қ, Қасымбаева Т. Алматы «Мектеп» 2006 ж.
5.А. Сартаев «Жалпы биология есептері мен тапсырмалары»
жүктеу/скачать 8,84 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   22



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет