3. Уақыт.Жылдамдық.Жол. Кері үлесті шамалар 1. 1) Бірінші машина жолыққанша неше км жол жүрді? 65∙3=195км.
2) Екінші машина қанша жол жүрді? 360-195=165км.
3) Екінші машинаның жылдамдығы қандай? 165:3=55км/сағ.
Былай шығарылады.
1) Әр сағатта бір-біріне неше км-ден жақындады?360:3=120км/сағ.
2) ЕКІнші машинаның жылдамдығы қандай? 120-65=55км/сағ.
2.1) Сағат сайын 2 машина жолдың қандай бөлігін жүрді? 1:3= .
2) Бір машина қандай бөлігін жүрді? 1:5= бөлігі.
3) Онда екінші машина жолдың қандай бөлігін жүреді? .
4) Машина сағат сайын жолдың бөлігін жүрсе, тұтас жолды қанша
уақытта жүріп өтеді?
1сағ~ бөлігі
х ~ 1 бөлік
х = 1: =7,5 сағ.
3. 1) Бір сағатта екеуі жұмыстың қандай бөлігін бітіреді?
0,13+0,07=0,20 бөлігі
2) Тұтас жұмысшы 1:0,2=5 сағатта бітіреді.
4. 1)Жүрген жолдарын аз жүріп өткен машинаның жолымен теңестірейік. Сонда екеуі 330-30=300км жол жүреді.
2) Ал аз жүргені 300:2=150км жүреді
3) Көп жүргені 150+30=180км
4) Біреуінің жылдамдығы 18:3=60км/сағ.
5) Екіншінің жылдамдығы 150:3=50км/сағ.
5. 1) Секунд сайын неше метр жақындайды? 20-15=5м.
2) Қанша уақыттан кейін жетеді?400:5=80 секунд.
6. Тұйық жол дегенді стадиондағы футбол алаңын айналып жүреді деп түсінейік. Велосипедшілер қазір бірге тұрғанмен, тез жүретіні екіншісін қуып жету үшін, бір айналым артық жүру керек. Ал бір рет артық айналып шығу – 400м жол артық жүру керек деген сөз. Жарыс түзу жолмен өтетін болса, олар бір-бірінен 400м қашықтықта деп түсіну керек.
Сонымен
1) Қандай жылдамдықпен жақындайды? 15-13=2м/с.
2) 400 метрге қанша уақытта озады? 400:2=20 секундта.
3) Сол уақыттың ішінде жылдам жүруші велосипедші қанша жол жүреді? 15∙200 =3км.
4) Екіншісі - 13∙200=2600 =2,6км жол жүреді.
7. 1.- т ә с і л. 1) Соңғы машина қуып жеткенше қанша уақыт өтеді?
4000:20=20 секунд
2) 300 метрге қандай жылдамдықпен жақындады?
300:200=1,5м/с.
3) Алдыңғы машинаның жылдамдығы қандай?20-1,5=18,5м/с.
2-т ә с і л. 1) Неше секундта қуып жетті? 4000:20=200с.
2) Алдында кеткен машина қанша жол жүрді?
4000-300=3700м.
3) Оның жылдамдығы: 3700:200=18,5м/с.
8. 1) Тура үлестілік ( пропорционалдық) шамалар тәуелділігін қолданамыз:
1 сағат ~ бөлік
х ~ 1 бөлік
х=1: сағат =3 сағ.10мин.
9. 1) Бірінші бригада қандай бөлігін орындайды? 1:30
2)Екінші бригада қандай бөлігін орындайды? 1:20= .
3) Бірігіп істегенде қандай бөлігі орындалады?
бөлік.
4) Бірге істегенде барлық жұмыс неше күнде бітеді?
1: күнде.
10. 1) Бір адам күніне 1:20 бөлігін бітіреді.
2) Бригадамен істесе 1: 4= бөлігі бітеді.
3) Бригада өзі істесе 1 күнде бөлігін бітіреді.
4) Бригада бүкіл жұмысты 1: 5 күнде бітіреді.
11. 1) Екі трактор 1 сағатта қандай бөлігін жыртады?
1:8= .
2) Бірінші трактор 1 сағатта қандай бөлігін жыртады?
1:24= .
3) Екінші трактор 1 сағатта қандай бөлігін жыртады?
бөлігін.
4) Екінші трактор неше сағатта жыртып болады?
1: сағатта.
12. 1) Бір сағатта үш құбырдан су қоймасының қандай бөлігі толады?
бөлігі.
2) Қойма неше сағатта толады? 1: сағатта.
3) Сағат сайын бірінші құбыр 1 бөлігін толтырса,
8 сағатта бөлігін толтырады.
4) Сол сияқты: ІІ құбыр бөлігін,
ІІІ құбыр бөлігін толтырады.
13. 1) Үш бригада қосылып 1 күнде жұмыстың қандай бөлігін бітіреді?
бөлігін.
2) Жұмысты неше күнде бітіреді? 1: күнде.
3) Әр бригада жұмыстың қандай бөлігін бітірді? І бригада
бөлігін, ІІ бригада бөлігін,
ІІІ бригада бөлігін.
4) Жұмыстың қандай бөлігін бітірсе, ақшаның да сондай бөлігін алу керек. Сондықтан 1 бригада 1260000· 3366000 теңге, ІІ бригада 1260000· = 420000 теңге, ІІІ бригада 1260000· теңге алды.
14. 1) Екеуі 1 сағатта жолдың бөлігін жүріп өтеді.
2) Олар: 1: сағатта кездеседі.
3) Бірінші 1 сағатта бөлігін өтсе,
1,2 сағатта ·1,2=0,6 бөлігін
4) Екіншісі - бөлігін отеді.
15. 1) Сағат сайын олар жолдың бөлігін жүреді.
2) Онда олар: 1: =3,6 сағатта кездеседі.
3) Әр машина жолдың қандай бөлігін жүреді?
1 машина 450·0,6=270км, ІІ машина 450·0,4=180км.
16. 1) Олар қандай жылдамдықпен жақындайды? 1,2+1,8=3,0м/с.
2) Бірінші рет неше секундтан кейін кездеседі? 42:3=14с.
3) Кездескенше әр бала қанша жол жүреді? І бала 1,2 ·14=16,8 м, ІІ бала
1,8 ·14=25,2 м.
4) Екінші бала қарсы бетке тез жетеді де, кейін жүргенде екеуі бірыңғай
Жүріп, бірінші бала қарсы жүргенде ғана кездеседі. Сондықтан бірінші
кездескеннен кейін І балак қарсы бетке қанша уақытта жететінін
анықтайық. Ол әлі 25,2 жүру керек? 25,2:1,2=21 с. Бірінші бала 21
секундтан кейін ғана жүреді.
5)Ол уақыттың ішінді екінші бала 1,8 ·21=37,8 м жүреді.
6) Оның 16,8 метрі қарсы бетке жеткенше, сонда 37,8-16,8=21м.
кейін жүрген болып шығады.
7) Екеуінің де аралығы 221м. Енді кездескенше 21:3=7с өтеді.
8) Сонымен екінші рет 21+7=28 секундта кездеседі.
9) Ол кезде 1 бала шеткі нүктеден ( В-дан) 1,2·7=8,4м ұзап кеткен.
10)Бірінші балаға алдыңғы нүктеге жетуге 42-8,4=33,6м.
бар (А-ға келеді)
11)А-ға жэетуге 33,6:1,2=28с керек.
12)Ол уақытта ІІ бала 1,8·28=50,4 м жол жүреді.
13)Ол жол ІІ балаға В пунктіне жетіп, тағы А-ға қарай 50,4-8,4=42м жүруге жетеді. АВ-42 м еді ғой, демек, ІІ бала да А пунктіне жетті.
14) Үшінші рет А пунктінде кездессе, жүре бастағаннан үшінші кездескенше 14+28+28=70с. уақыт өтеді. Осы уақыттың ішінде бірінші бала А-дан В-ға бір барып келеді. Ал В пунктінен шыққан бала В-дан А-ға, А-дан В-ға, тағы В-дан А-ға келіп үлгіреді., яғни 3 рет жүріп өтеді. Соған сәйкес жүрген жолдары 1,2·70 =84м және 1,8·70=126м болады.
17. 1) А пунктінен шыққан баланы А¹ деп, В пунктінен шыққанын В¹ деп белгілейік. Олар қандай жылдамдықпен жақындайды? 1+5=6м/с.
2) Бірінші рет неше секундта кездеседі? 42: 6=7с.
3) Әрқайсысы қандай жол жүреді? А¹:1·7=7м, В¹: 5·7 =35м.
4) А¹-дің жылдамдығы аз болғандықтан, В¹ А пунктіне барып оралып, А¹-ді соңынан қуа жүреді. В¹ А пунктіне жеткенше 7:5=1,4с кетеді.
6) Екеуі бір бетке қозғаларда, екеуінің аралығы 7+1,4=8,4м болады.
7) Енді В¹ қандай жылдамдықпен жақындайтынын табайық: 5-1=4м/с
8) Неше секундта қуып жетеді? 8,4: 4=2,1с.
9) Екінші рет қашан кездесті? 1,4+2,1=3,5с.
Үшінші рет қашан кездесетінін өздеріңіз анықтаңыздар.
Жауабы: 10,5 секунд.