ЈҐЖ 091 (574) (09) Ќолжазба ќўќында
жүктеу/скачать 436 Kb.
|
00000006-20 7
| Зерттеу методологиясы. Шежірелерді деректік феномен ретінде зерттеу, оның қалыптасу алғышарттары және шежірелік мәліметтердің өзектілігі мен мәнісін, функциясын түсіндіретін тарихи зерттеу принциптері мен әдістер, теориялық алғышарттар мен методологиялық мәселелер диссертацияда арнайы түрде қаралған, толықтай негізделген. Сондықтан бұл жерде тек төмендегідей негізгі методологиялық ұстаным туралы айтайық:
қазақ тарихын ғылыми принцип негіздерімен зерттеу үшін, көшпелілер қоғамындағы әлеуметтік шындықты тарихи тұрғыдан қарастырып, соған орай ой қорыту, адам мен социумның қалыптасуы мен дамуының әлеуметтік-тарихи жағдайлары және факторларын тарихи үрдіс тұтастығы тұрғысынан іздену қажеттілігі методологияны жаңаша жетілдіруді талап етеді. Өйткені, тарихты деректік тұрғыдан зерттеудегі байқалатын ең басты кемістік – тарихтың жан-жақты ғылыми зерттеулерінде адам тақырыбының жойылғандығы, адамның тарихи болмысы туралы тереңірек ізденуге рұқсат етілмеуінен туындаған; шежірелер қазақтың тұтас этномәдени жүйесінде қалыптасқан өткен тарихты түсіну, қабылдау туралы сананы көрсетеді. Сондықтан, тарихи деректер саналы субъектінің дара туындысы болғандықтан, оның мәліметтерін талдау және құрау үшін ақыл елегінен өткізіп қиысындыға келтіру (логикаға) әдісі кеңінен қолданылады. Шежірелік деректер адамның тарихи сана көрінісін білдірсе, оны зерттеуде тарих үрдісін әлеумет және тұлға тұрғысынан, тарихты жасаушы субъект – адамның ойлау тәсілдерін игеруге бет алып, оның ой әрекеттерінің нәтижесі ретінде қарастырылмақ. шежірені зерттеу мәселесі күрделі болуына байланысты тарих ғылымының барлық жетілген әдіс-тәсілдерін де қажетінше кең қолдану тиімді болып отыр. Тарихи әдіс әрдайым объектінің қалыптасуы мен жетілуін, оның даму ырғағын және өзгеруін қарастырады. Бұл тарихи әдістер кешені, әрине, нақтылы-тарихи, салыстырмалы-тарихи, тарихи-генетикалық және тарихи-типологиялық әдістерден құралады. зерттелмек шежірелік материалдарды жүйелік ұстаным арқылы тарихи, фольклорлық деректемелердің пәнаралық байланыстар жүйесіндегі алар орнын айқындау жолымен шежірелердің ішкі жан-жақтылығын ашып көрсетуге негізделеді; қазақтың дәстүрлі мәдениеті мен тарихын зерттеуде, ал біздің жағдайымызда шежірелік деректерді зерделеуде, шетелдік тәжірибені қолдану аса қажет. Нақты айтқанда, шежірелік тарихи деректерді зерттеуге арналған бұл диссертациялық еңбек тарихи антропология, феноменология, герменевтика әдістері тудырған тұтас теориялық-методологиялық ұстанымға сүйену, ғылыми ізденісті нақты бағытқа салады. Түркітекті халықтардың шежірелік дәстүрі мәдениеттік феномен болғандықтан, феноменологиялық концепция тұрғысынан зерттеу барысында дәстүрлі мәдениеттің кейбір құбылыстарын әлдеқайда нақтылы талдау мүмкіндігі туындайды; шежірелер – тарихи фактілердің қоры дейміз. Бірақ шежіренің дерек фактілері дара түрінде өз бетінше тарихи факті қызметін атқармайды. Олар тарихи фактіге толық айналу үшін деректік сыннан өтіп, мағынасының мәні туралы тәпсірленуі тиіс. Сонда ғана шежірелік мәліметтердің қалыптасу заңдарын толық түсініп, оның құрамындағы әрбір сөзді оның авторалары қандай мақсат көздеп сақтағанын түсіне аламыз. Осыдан тарихшының зерттеу міндеттері қалыптасады. Ол тарихи тұлға туралы сақталған шежірелерік деректерді іріктеу және іріктеудің тиімді принциптерін қалыптастыруы керек. Тарих айту дәстүрін зерттеген мамандар үшін естелік, шежіре ретінде сақталған деректерді жинау, әсіресе оларды жүйелей отырып қолданудың тәсілдерін жетілдіру аса маңызды. Әуелі шежірелердің жалпы сипаты қарастырылып оны ғылыми тұрғыдан түсіну жолы көрсетіледі, тарихи-деректану талдау мен құрау жүргізіліп, шежірелердің типологиясы жасалады, оның негізгі түрлері (нұсқалары, үлгілері) анықталып, оларды зерттеу әдістері құралады; деректерді сыныптау мәселесінде дерек түрлері мен типологиясы жөнінде екі түрлі жүйе қалыптасуына қарай жазба деректер әрдайым оның түріне қарай жүйлеу, ал типологиялық жағынан деректің барлық түрлерін қамтып қарастыру тәжірибесі жасалған. Сондықтан деректерді типологиялық сыныптау жүйесінің аясы кеңірек. Бірақ қазақ деректеріне, әсіресе шежіреге байланысты иландырарлықтай ғылыми тұжырым жасалмағандықтан, деректеме зерттеуші мамандардың арасында біртүрлі қалыптасқан пікір болмай келді. Қазақ тарихы мен мәдениетіне байланысты деректердің барлығын бір жүйеге келтіру мәселесінде ресейлік дерек зерттеу тәжірибесін де толық қолдану мүмкін емес. Өйткені қазақ ортасында қалыптасқан дерек түрлерінің өзінше тарихи объективті қалыптасқан жағдайларымен өзіндік ерекшеліктері бар; мұның барлығы шежірелік деректердің спецификасын тиянақтылықпен әрі бірізділікті тұрғыда талдауға мүмкіндік береді. Шежіре зерттеу ісінде жүйелі-құрылымдық талдау әдістерін кешенді түрде қолдану тарихи сана мен ой-таным проблематикасын байланыстыра қарастыруды талап етеді. Тарихи үрдіске орай адам мен қоғамды жүйелілік тұрғыдан қарастыру тарихтағы адамның мәнісін жақын түсінуге жол ашады, өйткені қоғамды тарихи-нақты әлеуметтік қатынастар, соның ішінде көшпелі қоғамда нақты тарихи-генеалогиялық байланыстар құрайды; осындай ғылыми ұстанымдар негізінде шежірелердің ішкі және сыртқы құрылымдық ерекшеліктерін, олардың өзара байланыстылық себептерін және рухани мәдениет құбылыстарының тұтастығын анықтау мақсатына қол жеткізуге сенімдіміз. жүктеу/скачать 436 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|