Жақында Олжас Сүлейменовтің «Аз и Я»кітабының шыққаныма 25 жыл

Эссе
Жақында Олжас Сүлейменовтің «Аз и Я»кітабының шыққаныма 25 жыл
толды.Ол бір-бірімен айырмашылығы бар және бір-бірімен байланысқан
екі бөліктен тұрды.Шумер тілінің тарихына және оның түркі тіліне
жақындығын анықтау әрекеттеріне арналған екінші бөлім тар
мамандардың назарын аударды және оған шолулардың көпшілігінде
үнсіз өтті.Бірақ біріншісі,онда автор «Игорь жорығы туралы
ертегінің»жекеленген бейнелері мен констукцияларының шығу
тегі,мазмұны мен мағынасы туралы ойларын ортаға салып,славяндар
мен түріктер арасындағы қарым-қатынастың табиғаты туралы өз
көзқарасын дамытуға тырысты.Түркілер бұл ескерткіштің
түсіндірмесіне сүйене отырып,қызу пікірталас тудырды.Сөздегі көмескі
жерлерді қайта түсіндіру, ондағы жеке емлелерді түзету, түркі
элементінің ескерткіш тіліне әсерін қайта қарау, т.б. күмән мен
қарсылық тудырды,әрине. Бірақ, «Аз и яның» жарыққа шығуы кітап
төңірегінде ғылыми дау тудырмай, оның авторын идеологиялық
қудалауды тудырды. О.Сүлейменовтің 1976-1977 жылдардағы жүріп
жатқан процестер жағдайында дәл осылай болғаны мағыналы және
тағылымды.
Өйткені, Кеңес мемлекеті тек саясат саласымен ғана шектеліп қалмады,
ол басқа салаларды да белгіледі: ғылым, мәдениет, идеология, өнер.
Әдебиет тарихы да назардан тыс қалмады. Рылеев пен Булгаринге,
Чернышевский мен Дружининге, Пильнякқа, Бабельге, Платоновқа,
Булгаковқа деген көзқарас біржақты түрде алдын ала анықталған.
Айтуға да, жазуға да көнбейтін дүниелер қатары пайда болды: Гогольдің
діндарлығы, Пушкиннің самодержавиемен ымыраға келуі,
Достоевскийдің социалистерді ұнатпауы және т.б. 1970 жылдары
«Зұлым антисоветтік» «Тыныш ағындар Донның» авторлығына күмән
келтірді. Романның Шолоховтікі екенін алға тартқандардың арасында
норвегиялық славянист Гейр Хетсо да бар. Бірақ оның шығармасы
Кеңес Одағында басылмады. Өйткені, Шолоховтың пайдасына
дәлелдер сұрақтың болуын, жол беруге болмайтын күмәннің болуын
білдірді. Тек Г.Хетсоның Вешенское сапарынан кейін және классиктің
өзі қамқорлығымен шағын тиражды ғылыми мерзімді басылымдарға
бірдеңе сіңіп кетті. Осыған ұқсас мысалдарды шексіз келтіруге болады.
Әрине, «Игорь жорығы туралы хикая» сынды халық қазынасы құзырлы
органдардың тұрақты бақылауында болды. О.Сүлейменов поэма

туралы түсінік беретін догмалардан кез келген ауытқудың бүлік ретінде
қабылданатынын түсінбей қала алмады. Ол «Аз және мен» тақырыбын
«Ақ ниетті оқырманның кітабы» деген ирониялық субтитрмен
сүйемелдеді. Әрине, ол өзінің ізгі ниетіне ешкімді сендіремін деп
ойлаған жоқ. Ол өзіне тағылатын айыпты алдын ала көріп, «ізгі ниет»
оң, тіпті қажетті қасиет болып табылатын айыптаушыларға алдын ала
күлді. рине, О.Сүлейменовтің темпераментті түрде жазылған кітабы
дәлсіздіктерден немесе шектен тыс экспозициядан ада болған жоқ.
Бiрақ осымен ғана болса, бәрi бiршама қарсылықтарды қосқанда, бiрақ
атақты ақын, Қазақ және Бүкілодақтық сыйлықтардың иегерiнiң
беделiне лайықты құрметпен жазылған екi-үш рецензияның шығуымен
шектелер едi. Бірақ бұл басқаша болды. Мәселе ғылыми емес және
әдеби емес салаларда қаралып, шешімін тауып, онда О.Сүлейменовтің
кітабы басқа пікір ретінде қабылданды. Бұл оның тағдырын анықтады.
Сонымен «Аз и Я»кітабының өзіне аударылған назары мүлдем негізсіз
болған жоқ,оған қарсы репрессия қайшылықтың кез келген
көріністеріне қарсы жалпы күрестің органикалық бөлігіне айналды.