Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
Драб тілді ислам философиясы
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
| Драб тілді ислам философиясы
83 мәселелерін, араб тілі мен эдебиеттің мэселелерін қозғаған өзінің еңбектерінің, сонымен бірге өзінің барлық нәрселерге ерекше сыни-рационалистік тәсілінің арқасында ол классикалық ислам ойының ең танымал тұлғаларының бірі болды ясәне идеялары Қайта жаңғыру дэуіріне зор әсерін тигізген ойшылға айналды. Аверроэспен жасалған «та’виля» түсінігі қазіргі «герменевтика» ұғымының алғашқы хабаршысы еді, оның рационалистік эдіснамасы қазіргі рационализм- нің алғашқы хабаршысы болды, оның объективті ғьшыми-зерттеу эдістері қазіргі әдіснаманың негізі болып қалды. Философтың дін философияға жақьга болтаны мен философиядан тәуелсіз деп санаған дінге қатысты ұстанымы, ең біріншіден, барлық жағьшан шіркеудің айтқанымен жүргісі келмейтін жэне болмысты еркін зерттеуці қалайтын христиандарды қызьщтырды. Сонымен бірге Фома Аквинс кий, Аверроэспен сол бір көзқарасты бірге қолдамай, өзінің «Суммасында» дэл соның философиялық мазмұндық стилін, сол кезде еуропалықтар білмеген одан да жақсырақ стиль қолданады. Аристотельдің керемет түсіндірушісі ибн Рушд, Бірінші ¥стаз философиясын барлық «жинагынан» жэне ең бірінші жаңаплатон- шылдықтың ықпалынан құтқарып, аристотельтану саласы бойынша әлемдік бе- делге ие болды. Дегенмен философтьщ Аристотель идеялары мен ислам сенімінің қағида- ларын бір-бірімен келістіруге деген талпынысы үлкен жетістікке жете алмады. Еркін философиялық ойлау приндипін қолданғанына қарамастан ибн Рушд Бірін- ші Ұстазды сьшаған жоқ; оны зерттей отырьш, өзінің элемнің діни суретінің фи- лософиялық суретінен (адамзаттың ғажап ойшылы) кереметтілігі туралы айтқан ойына Стагеритгі қарсы деп санайды. Бұл жерде оның басты кедергісі әлемнің мэңгілік концепциясы болды. Әл-Ғазалидің қандай да бір нэрсенің жаратушы- сы өзінің эрекетіне үнемі бірбеткей болмайды деп айтылған барлық логикалық қарсылығына қарамастан Әбу әл-Уәлит Аристотельдің егер элемді өткінші деп айтатын болсақ, онда оның жарату үрдісі барысында құдайдың жасаған эрекет- тері.дс жэне осы эрекетті жасаушы құдайдың өзі де өткінші болады деп мойын- дауымызға тура келеді деген көзқарасын ұстанды. Ізінше, ол Құдаймен қатар элемде мэңгі деп санады. Оның негізінде не айтқысы келгенін айту қиын. Мүм- кін, ол құдайдың өзінің шығармашылығының бар екендігін көрсетіп отыру үшін үнемі қандай да бір объектісі болуы тиіс екендігін айтқысы келген шығар. Қүдай, мэңгі болса жэне өзінің шығармашылығын мэңгі көрсеткісі келсе, онда сол обьектіде мэңгі болады. Шындыққа сай, бірақ Құдай өзінің «Мен» үнемі және барлық жердемін деген күдайлығын расьщда да көрсеткісі келетінін қалай дэлел- деуге болады? Біздің Жер шарымыздағы Оның жасағандары Оның үнемі жасап отырғаны дегенді білдірмейді. Осы күрделі сұраққа ойлана отырып, ибн Рушд иілместен жэне нақты элемнің «мэңгілігі» тезисін түсінік ретінде емес, қандай да бір абстрактілі «не» ретінде қабылдап, тұрып алды. Сол секілді физикалық элем жаратылған деген ойын ол эрқашан жэне эр жерде мойындап жүрді; мұны ол ке ремет жолмен дәлелдеді. Осы сұраққа ойлана жүріп, нақтылыққа тек құдіретгі- нің («Зат») Мэнін түсінген жағдайда ғана жетуге болады деп көрсетті. Осыған қарап, Аверроэстың өте батьш жэне ақылға сыймайтындай тік мінезді болғанына ұқсайды. Дэл осы өзінің мінезінің арқасыңда ол кейбір мұсылман ойшылдарының арасында жақтырмаушылықты тудырды. Бұл сұраққа жауап іздемеген оның сол |