Неліктен? 1. Температуралары бірдей болғанмен мұз бен су молекулаларының кинетикалық энергиялары тең емес. Себебі

2. 
   Су мен мұздың тішкі энергиялары тең емес. Су мұзға айналу үшін
   

2. Балқу температурасында алынған 100 кг. темірді суйық күйге айналдыру үшін қажетті энергияны анықтаңдар.

41- суретте; бөлме температурасынан бастап қыздырыла бастаған дененің 80- с-қа балқу температурасына жеткендігі бейнеленген.

4 . 0⁰ С-тағы массасы 2 кг мұзды суға айналдыру үшін қанша жылу мөлшері қажет?

Бер: Шешуі;

5. 20-с-тағы 200г. нафталинді балқу нүктесіне дейін жеткізіп, оны балқыту үшін қанша жылу мөлшері жұмсалады?

Бер: Шешуі: Судың жылуы

Үй жағдайында ыстық күндері мұздатқышқа су қойып мұзға айналдырып ішетін сусынға мұз салып ішіп жату содан.

7. 
   27С – та 250г қорғасындаы қыздырып, оны балқыту үшін 2,4 калл жұмсалады. Осы жылу қорғасынды түгелдей балқыта алады ма?
   

Жұмсалынған 2,4 калл жылу мөлшерімен берілген қорғасынды толық балқыта алмаймыз. Толық қорғасын балқуы үшін 4 калл жылу мөлшері қажет.

7. 
   Массасы 300г темір ыдыста 100г қалайыны балқытамыз. Егер темір ыдыс пен қалайының бастапқы температурасы 32С болса, онда ыдысты қыздыруға және қалайыны балқытуға қандай жылу мөлшері қажет?
   

№10-жаттығу

1. 
   Егер стакандағы суды жылы бөлмеден 0С – тағы суық жерге ауыстырса , онда ол булана ма?
   

2. 
   Неліктен ыстық шай үрлегенде тез суыйды?
   

3. 
   Неге құрғақ ауадағы ыстықты, ылғал ауадағы ыстықтан гөрі жеңіл ығыстыруға болады?
   

4. 
   Жайылған кір мен жабылған шөп неге жел болғанда тез кебеді?
   

5. 
   Өзенге шомылып жағаға шыққанда салқынды сезінеміз. Неге?
   

6. 
   Ылғал ағаш құрғақ ағашқа қарағанда отта баяу жанады. Себебін
   

Ылғал ағашты жанып жатқан отқа тастағанда оттың жануы баяулайтын себебі жану кезінде бөлінетін энергияның біраз бөлігі ағаш бойындағы суды кептіруге жұмсалады. Су жануды қолдамайды. Жану процесі толық өз мәнінде жүру үшін отынның құрғақ болуы міндетті.

7. 
   Арық, тоғандарда жиналған судың температурасы қоршаған орта температурасынан үнемі төмен болады. Оның себебі неде?
   

8. Неге жаңбыр жауғанда күн лезде суытады?

Жаңбыр жауғанда атмосфералық ауа арқылы су тамшылары жерге түсер кезде ауадан біршама жылу түскенде жер қыртысынан жылу энергиясын алу арқылы булану процессі жүреді. Сондықтанда жер бетінің және атмосфералық ауаның температурасы төмендейді. Күн суытады.
№11-жаттығу.

1. 6-кестені пайдаланып, бөлме температура турасындағы су мен спирттің және сутектің жүйелерін анықтаңдар. № 6-кестеде үш түрлі берілген заттың қайнау температурасы көрсетілген. 1-су 100⁰ С

2- спирт 78⁰ С

3- сутек- 253⁰ С. Бізден сұрап отырғаны осы үш зат қандай күйде? Сұрақтың шартында бөлме температурасында деп нақты айтылғандықтан су, спирт қалыпты сұйық күйінде. Ал, сутекке келсек,ол қалыпты Ал, сутекке келсек,ол

қалыпты Н2 малекулалық күйде яғни газ күйінде. Орнықты газ.

2. 
   Сорпадағы еттің пісуі неліктен әлсіз не күшті отта тұрғандығына байланысты емес? Қазан астында жанған от әлсіз не күшті болғандығына байланысты қайнау температурасы өзгермейді. Қайнау температура 100С болғандықтан баяу жақсақта, үстемелеп жақсақта қайнау температурасы өзгермейді. Сондықтан оттың жану қарқынына тәуелді емес. Қоршаған ортаның қысымына тәуелді.
   
3. 
   1 00 ⁰С – тан 0 ⁰С – қа дейін салқындатылған массасы 5кг су қанша энергия мөлшерін бөледі?
   

Q=?

2. 
   1 0кг суды 100 ⁰С буға айналдыру үшін 23 ∙ 10⁶ Дж энергия жұмсалады. Осы температурадағы су буы түзілісінің меншікті булану жылуы қандай?
   

2. 
   Су және бу молекулаларының бірдей температурадағы кинетикалық
   

Су молекуласының кинетикалық бу-ол су молекуласы

Су молекуласының су бетінен бөлініп шығуға энергиясы жеткен кезде су бетін тастап қоршаған ортаға өтеді. Су молекуласының ретсіз қозғалыс кезіндегі

Егерде ішкі эенргиясына U- келсек буға айналу үшін алған энергиясы су кезіндегі ішкі энергиядан артық. Судың меншікті булану жылуы Судың меншікті жылу сыйымдылығы осының өзі су буының ішкі энергиясы U_б >U_с екендегін көрсетеді.

2. 
   Суық күндері бөлме терезелерінің ішкі жағына неліктен тамшылар
   

Бөлме ішіндегі су буы молекулалары бейберекет қозғалыс кезінде терезеге соққан кезде бойындағы энергиясын өзінен салқын терезе шынысына беріп конденсацияланады. Уақыт өтуіне байланысты бірте – бірте су молекулалары молайып тамшыға айналады.

1. Жабық ыдыстағы газды 150 Дж жылу жұмсап қыздырады. Газ қандай жұмыс атқарады? Осы процессте оның ішкі энергиясы қалай өзгереді?

Есептің берілу шарты бойынша жабық ыдыс делінген. Олай болса V=const көлем тұрақты. Сырттан алынған Q-жылудың есебінен газдың

температурасы артады. Газ молекулаларының жылдамдығы жоғарылайды. Яғни газ қысымы артады. Сондықтанда газдың ішкі энергиясын арттыруға жұмсалады. Q=U олай болса U=150дж A´=0

2. Кафелденген еденге бірдей биіктіктен массалары тең береді – мыс, екіншісі –болат, үшіншісі – темір үш шар түседі. Олардың қайсысы қаттырақ қызады?

Шарлардың массалары және түсу биіктіктері бірдей болғандықтан олардың - үшеуіндеде бірдей. Дегенмен шардың соғар кездегі энергиясы толық, шарлардың деформациялануына жұмсағанда мыс шар мол деформацияға түседі. Сондықтанда мыс шар көбірек қызады.

3. Изотермалық сығылудан кейін қоршаған ортаға 800дж бөлінсе, онда газ қандай жұмыс атқарады?

Термодинамикалық заңын берілген процесске жазсақ; Q=A+ΔU

есептің шартында изотермалық сығылудан кейін деп тұр.Олай болса сырттан жылу алынған жоқ. Q=0. Олай болса, A+ ΔU=0. A=- ΔU. ΔU=-800 Дж

Жауабы; ΔU=- 800дж.

4. Изохоралық суытуда ішкі энергия 250дж кенісе, онда газ қандай жұмыс жасайды?

Есептің шартында изохоралық деп отыр. Олай болса V=const . Көлемде өзгеріс болмаса онда А=0 жұмыс жаслынбайды газ 250 дж энергияны қоршаған ортаға беріледі.

Жұмыс: А=0

5. Адиабаталық процесс кезінде 350 дж жұмыс атқарылса онда газдың ішкі

энергиясы қалай және қаншаға өзгереді?

Термодинамикалық Ι – заңы: A+ ΔU=0.

Адиабатиалық процесте жылу алмасу жүрмейтіндіктен Q=0 олай болса: ΔU=-A Бұл процесте газдың ішкі энергиясы атқарылған жұмыс 350 дж шамасына кемиді. ΔU=-350 Дж

6. Изотермалық процесте газ жұмыс атқарады. Бұл ненің есебінен жүзеге асады?

Процесс изотермалық болғандықтан жүйенің ішкі энергиясы тұрақты. ΔU=const

яғни ΔU=0 . Сондықтанда, берілген жылу толығымен жұмыс

атқаруға жұмсалады.Q=A Яғный сырттан берілген жылудың есебінен жұмыс атқарылады. Q=A. ΔU=0
№ 13 – жаттығу.

1. Оң ататын қарулар жылу қозғалтқыштарына жата ма?

Жатады. Оқдәрі оталған кезде өте үлкен жылу мөлшері бөлінеді.

Бөлінген жылудың себебінен газдың ішкі энергиясы тез өседі. ΔU=A Ішкі энергияның өзгерісі оқты қуып шығу жұмысын атқарады.

2. Электр желісіне жалғанған тоңазытқыштың есігін ашып қою арқылы бөлмедегі ауаны салқындатуға бола ма?

Болады.

3. 
   Іштен жану қозғалтқышының пайдалы әсер коэффициенті 25 % . Ол нені білдіреді? ; Яғни отын жанғандағы отынның жану жылуының 25 бөлігі пайдалы жұмыс атқаруға жұмсалады.
   
4. 
   4 т . мұнайды 1500 м. Тереңдіктен сорып шығару үшін сорғының іштен жану қозғалтқышы бензиннің қандай мөлшерін жағады? Іштен жану қозғалтқышының П.Ә.К-І 30 % .
   

m=4 т=4 кг A_п =m·g·h, A_T=m_б·q

h=1500 л

g=10 м/с²

q=4.6*10⁷ Дж/кг

т/к: m_б=?

Берілгені ; Шешуі;

5. 
   Іштен жану қозғалтқышының жұмысына ауа-райы әсер ете ме?
   

Іштен жану қозғалтқышының жұмыс істеуі кезіндегі нормальды дене температурасы 70-85 с аралығында болуы керек. Ауа-райы суынып не

шамадан тыс ысып кеткен жағдайда жұмыс режиміне кері
№14-Жаттығу

1 .Екі нүктелік зарядталған денелердің ара қашықтығы 2 есе арттырғанда, олардың арасындағы өзара әрекеттесу күші қанша есе өзгереді? 2 есе кеміткендеше?

Бер: q₁ Шешуі: ;

q₂

R арттады,

Бер: q₁ Шешуі:

q₂ q₁ q₂

есе артады

3 есе кемиді

R=const

3. Электр зарядын жасауға немесе жоюға бола ма?

Жауабы: Электр зарядын жасанды түрде қолдан жасауға немесе жоюға болмайды. Электр заряды табиғаттағы заттардың құрамына енетін майда бөлшек. Ол біздің еркімізден тыс өмір сүреді.
4. Ара қашықтығы 2 см, 2·10^-9 Кл және 4·10^-18 Кл зарядтармен зарядталған вакуумдегі екі кішкене шар қандай күшпен әрекеттеседі?

Б ер: Шешуі:

Б ер: Шешуі: ;

Б ер: Шешуі: ;

7.2·10^-8 см қашықтықта орналасқан екі электрон бірін-бірі қандай күшпен тебеді

Б ер:

6. 
   Аспандағы екі бұлттың электр зарядтары сәйкесінше 20 кл және 30 кл. Бұлттар арасында орташа қашықтық 30км болса, онда олар бір-бірімен қандай күшпен әрекеттеседі?
   

Б ер:

№15 – жаттығу.

а) q мен – q

ә) q мен - 2q.

а) Шешуі: qжәне – q зарядтарының күш сызықтарының орналасу жеңілдіктері бірдей болады. q зарядының күш сызықтары өзінен шығып ал – q зарядының күш сызықтары өзіне құйылып жатады.

ә) q мен 2q зарядтарындағы сондай ерекшелік – 2q да күш сызықтарының саны 2 есе жиі орналасады.

2. 10см қашықтықтағы нүктелік зарядтың электр өрісінің кернеулігін анықтаңдар. Заряд суда орналасқан.

Б ерілгені: Шешуі:

3 . Бетінің электр өрісінің кернеулігі болса, радиусы 3см метал шарға қандай заряд берілген ? Шешуі

4. Кернеулігі болатын жердің жердің электр өрісінде орналасқан электрондағы осы өріс қандай күшпен әсер етеді?

Берілгені: Шешуі:

5.Сутегі атомдарының электрондары орбитасындағы электр өрісі кернеулігін анықтаңдар. Орбитаның радиусы .

6.Кернеулігі біртекті электр өрісінде тепе – теңдік қалыпты болатын массасы ^-9г мырыш тозаңының заряды неге тең?

Б ерілген

Шешуі:


электр өрісінде тепе – теңдікте тұрғандықтан

бұдан:
егерде ондық бірлікке дейін дөңгелектесек онда:

жауабы:

8.Бес тармақты жұлдыз пішіндес металл денеге оң заряд берген кездегі электр өрісі кернеулігінің сызықтарды кескіндеңдер.

Электр зарядтағы металл кесіндінің өткір ұштарына тебілгентіктен өткір ұштарынан кеңістікке электр өріс күш сызықтары трайды. Суретте кескінделген.
№16 – Жаттығу

1. зарядтан 10см және 20см қашықтықта орналасқан нүктелер арасындағы патенциалдар айырымын анықтаңдар.

Берілгені: Шешуі:


2. Зарядты 1- нүктеден 2- ші нүктеге және 1 – нүктеден орын ауыстырғандағы өрістің жұмысын салыстырыңдар. №71 суретте орын ауыстыру көрсетілген. Электростатикалық өрісте берілген зарядты бірінші орыннан 2 –ші орынға және 3 – ші

орынға ауыстырғанда атқарылатын жұмыс оның қандай жолмен апарылғанына тәуелді емес. Оның орын ауыстыру аралығына ғана тәуелді. Яғни оң зарядтың орналасу нүктесінен R қашықтық 3 – нүктенің орналасу аралығында оң зарядтан R – қашықтық. Сондықтанда бұл орын ауыстыру кезінде атқарылған жұмыстар өзара тең.

Жауабы: Орын ауыстыру кезіндегі атқарған жұмыстар тең.

Берілгені: Шешуі:

8. Өзара параллель өткізгіш пластиналар арасындағы кернеу 1000В. Пластиналар арақашықтығы 4м болса, олардың арасындағы өрістің кернеулігін анықтаңдар.

Берілгені: Шешуі:

№17- жаттығу

1. 
   Оңашаланған өткізгіштер 100В потенциалдарға дейін зарядтағанда электр заряды берілген. Өткізгіштің электр сыйымдылығын анықтаңдар.
   

Берілгені: Шешуі:

2. 
   Сыйымдылығы конденсаторға заряд беру үшін конденсаторды қандай кернеуге дейін зарядтау керек?
   

Берілгені: Шешуі:

№18 – жаттығу

1. 
   Өткізгіштен 0,40А ток күші өткенде, өткізгіштің ұштарындағы потенциалдар айырымы 8,0В болды.Өткізгіштің кедергісі неге тең?
   

Берілгені: Шешуі:

График бойынша (81 – сурет) өткізілетін кедергісін анықтаңдар. Қандай кернеуде өткізгіштен 3А ток өтеді?

Шешуі:

:

2. 
   82, а, ә суреттерде кедергіні өлшеу үшін, сұлбалар кескінделген. Егер өлшенетін кедергі көп болса, олардың қайсысын жинау керек, аз болса ше?
   

1. 
   Егерде: өлшенетін кедергі аз болса, онда ә сұлбаны жинаймыз.Себебі аз кедергіге Амперметрдің ішкі кедергісі қосылып өлшенетін кедергінің мәнін арттырып жібереді. Қателікке жол береміз.
   
2. 
   Егерде: өлшенетін кедергі үлкен болса, Амперметрдің ішкі кедергісі үлкен санға аз санды қосқанмен елерліктей өзгеріс бермейді. Сондықтанда Амперметрден соңғы қысқыштан қосып өлшеу жүргізуге болады.
   

Берілгені: Шешуі:

Берілгені: Шешуі:

Берілгені: Шешуі:

Жауап: Қауіпті емес.Адам денесінің кедергісі өте үлкен.

Сондықтан ток күші өте аз шаманы құрайды.

8. Көлденең қимасының ауданы 0,5мм² және ұзындығы 6м нихром өткізгіштің екі ұшына 40В кернеу беріледі. Өткізгіштен өтетін ток күшін анықтаңдар.

№19 – жаттығу

1. 
   Көлденең қимасының ауданы 1мм², ұзындығы 24,2м константан сымнан жасалған электр пешінің қыздыру элементінің кедергісін анықтаңдар.
   

Берілгені: Шешуі:

2. 
   Ұзындығы 20м ұзартқыш, диаметрі 1,2мм мыс сымнан жасалған. Ұзартқыштың кедергісі қандай? Егер онымен 10А ток өтсе, ондағы кернеудің түсуі қандай болады?
   

Берілгені: Шешуі:

3. 
   Көлденең қимасының ауданы10мм², ұзындығы 200м мыс өткізгіштен электр сымы жасалды. Оның кедергісі қандай? Осындай кедергіге ие болатын алюминий өткізілетін көлденең қимасы қандай болу керек?
   

Берілгені: Шешуі:

4. 
   Теңіздегі мұнай мұнарасын жағамен жалғайтын алюминий электр сымның көлденең қимасының ауданы 0,15см². Жағадағы оператор басқару орнында амперметр 4А – ді. Вольтметр 30 В – ті көрсетсе, электр сымның мұнай мұнарасынан жағаға дейінгі ұзындығын табыңдар.
   

Берілгені: Шешуі:

5. 
   1800м тереңдіктегі бұрғылау ұңғысынабокты жеткізетін сымның көлденең қимасының ауданы 6,2мм², жалпы кедергісі 4,7Ом. Сымның меншікті кедергісін анықтаңдар.
   

Берілгені: Шешуі:

6. 
   Электр пешін кернеуі 220 В – тың желіге жалғағанда, ондағы ток күші 5 А болатындай диаметрі 1,2мм нихром өткізгішінің ұзындығы қандай болу керек?
   

Берілгені: Шешуі:

7. 
   Ұзындығы 1м, көлденең қимасының ауданы 1мм² никелин сымның кедергісі 0,44 Ом –ға тең. Ұзындығы 100м, көлденең қимасының ауданы 0,5мм² никелин сымның кедергісін есептеңдер.
   

Берілгені: Шешуі:

№20-жаттығу

Б ерілгені:

R ₁=36 Ом J R₁ R₂ R₃

U₁=9 В A

R₂=64 Ом U 120 В

U=120 В

R₃=?

Берілгені: Шешуі:

R₁ J₁

R ₁=44 Ом

J ₁=5A J=J₁+J₂

J₂=0,8 A

R₂= ?

Б ерілгені: 1. Өткізгіштерді тізбектей жалғайық:

R₁=20 Ом R=R₁+R₂=20+30=50 Ом

R₂=30 Ом

U=24 B

2.

J₁=?

J₂=?

Тізбек параллель тізбек болғандықтан:

Жауабы: J₁=0,48 A. J₂=2 A.

Берілгені: Шешуі:

R=120 Ом

n=5

Тізбектің кедергісі:

Берілгені:

n=8 тұтынушы

6. Қарауына кедергілері 160 Ом, 175 Ом, 205 Ом және 190 Ом болатын төрт мұнай мұнарасы енетін қосалқы станцияның ток күшін анықтаңдар. Қосалқы станциядағы кернеу 380 В.

Берілгені:

R₁=160 Ом

R₂=175 Ом

R₃=205 Ом

R₄=190 Ом

U=380 B
J=?

Мұнаралар өзара параллель қосылған деп есептесек, онда: J=J₁+J₂+J₃+J₄ тұрады.

Ендеше әрбір қондырғының пайдаланатын күшін табайық: