Жалпы және молекулалық генетика пәні бойынша 11 семинар

13. Кроссоверлік бірлік. Морганида.

Кроссинговердің жиілігі бір хромосомада орналасқан гендердің арақашықтығын және гендердің өзара орналасқан орнын көрсетеді. Хромосомада гендер бір-бірінен неғұрлым алшақ болса, кроссинговердің жиілігі артады, ал гендер хромосомада жақын орналасса, олардың арасындағы тіркесу күші мықты болғандыктан, кроссинговердің жиілігі кемиді.

Кроссинговердің мөлшері пайызбен көрсетіледі. Кроссинговердің бір пайызы гендер арақашықтығының бірлігі болып табылады. Оны сантиморган (сМ) деп атайды.

Мысалы, егер ұрпактың жалпы саны 1000, жаңа кроссоверлі ұрпактың саны 200 болса, кроссинговердің жиілігі 20 % болады. Кроссинговердің жиілігі =200 * 100/1000= 20 % немесе 10 сМ.

Т. Морганның студенті А. Стертеванттың болжамы бойынша кроссинговердің жиілігі гендердің хромосомадағы ілінісу тобындағы салыстырмалы орналасуын көрсетеді. Бір хромосомадағы гендер арасындағы салыстырмалы қашықтықтың бірлігі үшін 1% кроссинговер қабылданды. Т. Морган құрметіне мұндай бірлік органикалық немесе сантиморганикалық деп аталды

Сантиморган (қысқартылған: сМ) генетикасында-мейоздағы гендердің рекомбинациясы ықтималдығы 1% болатын қашықтық ретінде анықталған геномның полиморфты фрагменттерінің (локустардың немесе маркерлердің) арасындағы генетикалық қашықтықты өлшеу бірлігі

Сұрақ: гендердің тіркелген тұқым қуалауының бұзылу нәтижелерін талдау гендердің хромосомада орналасу ретін анықтауға және генетикалық карталарды құруға мүмкіндік береді. Дрозофил шыбындарының көптеген айқындыларының нәтижелері А және В гендері арасындағы ілінісу жиілігі 5% – ды, А және С гендері арасында – 11% - ды, С және В гендері арасында-6% - ды құрайтынын көрсетті. Хромосоманың фрагментіне а, в, С гендерінің өзара орналасуын белгілеңіз және олардың арасындағы қашықтықты көрсетіңіз. Гендер арасындағы қашықтықтың бірлігі үшін қандай шама қабылданған? Ол қалай деп аталады?

Жауабы:

Гендер арасындағы қашықтықтың бір бірлігіне 1% кроссинговер қабылданды, бұл шама органикалық деп аталады.

14. Гендердің хромосомада орналасуы

Кроссинговер құбылысы, гендер хромосомада бір сызықтың бойында, белгілі бір ретпен орналасады деген тұжырымға әкеледі. Гендер тек сызык бойында орналасса ғана рекомбинанттардың пайызы хромосомадағы гендердің салыстырмалы түрдегі ара-қашықтығын көрсете алады. Екі геннің арасындағы кроссинговердің жиілігіне қарай, хромосомадағы сол гендердің бір-бірінен ара-қашықтығы туралы пікір айтуға болады. Бұл ұғымның дұрыстығын нақты мысалмен тексеріп көруге болады. Айталық дрозофилада j – жоғары қайқайған қанат, р – көздің қара қошқыл түсі және к – көздің қызыл түсі сияқты үш түрлі мутациялар кездеседі. Зерттеудің нәтижесінде бұл мутациялардың бір хромосомада шоғырланғандығы анықталған. Жүргізілген тәжірибелер j және р гендерінің арасында 6% кроссинговер, ал р мен к гендерінің арасында 4% кроссинговер болатындығын көрсетті. Бірақ бұл мәліметтер j, p және к гендерінің қандай ретпен орналасатындығын айтуға мүмкіндік бермейді.