Жануарлар экологиясы

Яғни популяция 2,22 жыл мерзімінде 3,1 есе көбейеді деген ұғымды 
көрсетеді. Бұдан популяцияның өсім каркыпын түсіну қиын 
болгандықтан популяцияның жылдық өсім қарқынын білуге мәжб\ф 
боламыз. Жылдық өсім қаркыны 1
,6
есе екенін есеитеу киын емес.
9. Жануарлар қауымдастығы (зооценоз)
9.1 Жалпы маглұмат.
Кұрлықгын немесе су айдынының біртектес мекенінде өзара 
байланысты түрде бірге тіршілік ететін тірі агзалар популяциясының 
жиынтығы 
биоценоз, 
яғни 
агзалар кауымдастығы 
деп аталады.
Биоценоздағы өсімдіктер қүрамын фитоценоз, микроағзалар 
кұрамын микробоценоз, жануарлар бірлестігін - зооценоз деп атайды. 
Бұлардан 
фитоценоз 
басты 
рөл 
атқарады. 
Зооценоз 
бен 
микробоценоздың қалай болуы фитоценоз арқылы анықталады. 
Биоценозды қүрастыратын ағзалардың (жануар, өсімдік, микроағза) 
бірігіп тіршілік ететін ортасы 
б и о т о п деп аталады.
Белгілі 
бір 
биотопта 
бірге 
тіршілік 
ететін 
жануарлар 
қауымдастығы з о о ц е н о з деп аталады. Бір биотопта жануарлардың 
жүздеген, кейде мүмкін, мыңдаған түрі бірлесіп тіршілік етеді. 
Зооценозды құрайтын әрбір түрдің популяңиялары бір-біріне тәуелсіз 
түрде дербес тіршілік етеді. Сондықган да зооценоздың түрақтылығы 
түрішілік қарым-катынастарға емес, түраралық қарым-қатынастарға 
негізделген. 
(Ал, 
популяция 
түрактылығы 
түрішілік 
карым- 
қатынастарга негізделген).
Қандай бір түрдің биоценозда иеленетін орны, биоценоздағы 
байланыстарының жалпы жиынтыгы жэне ортаның абиоталық 
факторларына төзімділік касиеті сол түрдің экологиялық қуысын 
сипаттайды.
Түрдің биоценоздағы экологиялык куысын анықтауға әсерін 
тигізетін *ғүр аралық қарым-қатынастарды В.Н. Беклемишев 4 топка 
бөдді: а) қоректік; б) орынжайлық; в) форезиялық, яғни таратушылық;
г) ондірушілік немесе фабрикациялық қагынастар. Бүл қатынастар 
түрлер мен оның популяцияларының арасында тек ынтымақтасу, 
көмектесу, селбесу түрінде ғана емес, сонымен катар бэсекелесу, 
бірін-бірі жеп жою, ауру туғызу, т.б. қарама-қарсы эсер ету 
нәтижесінде, яғни қарама-қарсы күштердің бірлесіп тіршілік етуіне де 
негізделген. Бірақ биоценозды қүраушы иопуляциялар осылайша бір- 
біріне кері әсер ету арқылы сол биоценоздын бір тұтастығын жэне 
тұрақтылығын қамтамасыз етеді.
144

Биоценоздық кдуыңцастықга бір түрдің популяциясыиың саны 
екішігі бір түрдің гюгіуляциясының әсерінің нэтижесінде реггтеледі.
Биоиеноздын, атап ашканда зооценоздың, іүрлік күрамының 
өзгер> інен биоценоз жойыльш кегпейді жэне оньщ негізгі күрылымы да 
айтарлыкгай өзгеріске үшырамайды. Өйткені биоценоддың қоректік 
тізбегіне бір түрдің жануарының (немесе өсімдіктің) жаңадан келіп крсылуы 
немесе жойыльш кепгкен түрлердің орньш басқа бір түрдің басуы көбінесе 
биоценаздағы зат айналымға соншалықгы әеер ете коймайды.
Жануарлардың 
табиғи 
қауымдастығьш, 
яғни 
зооценозды 
күрастырушы түрлф бір-бірімен кандай бір дәрежеде байланысга болса 
дағы, олар өздігінен тіршілік ете алатьш дербес түрлерден күралады. 
Соңдыкган зооценоз (жэне жалпы биоценозды) дербес түрлердің
жиынтьгқгальш бірлескен кешені деп көрген жөн.
Бір кауымдастъгқгы күрастьгратын жануарлардың эрбір түрі басқа 
түрлерге тәуелсіз жолмен таралатыны, олардьщ таралу аймагыньщ 
(ареалының) бірдей болмайтындыгы -
- қауымдыстық дербес түрлфден 
күралаггындығыньщ дәлелі. Сондықган а) зооценозда (сондай-ақ жалпы 
биоценозда) баска ценоздардан анық айқын бөлінген шекара болмайды. 
Өйткені: а) дербес өмір сүретін түрлер бір биоценоздан екшшісіне өзара 
ауысып түрады; э) популяциялары бір мезгідде бірнеше кауымдасіъіқгың 
(биоценоздың) күрамьша кіріп тіршілік ететін түрлер де көгггеп кездеседі; б) 
биоценоздың жалпылай тәуліктік жэне 
маусымдық қүбылысьша 
бағынышсыз, ерекше күбылыс көрсететін түрлер де кездеседі. Мысалы, 
" салқын климатты беддемде жануарлардың басьгм көпшшігі көктемде төддеп 
көбейегініне карамастан, інде мекеңдейтін кейбір кшіргіштф мен 
жыртқыштар күзде, қыста көбейеді; в) зооценозды (жэне жалпы 
биоценозды) қүрастыратьш түрлер мен тоіггардың барлығы бір мекенде 
емес, зртүрш жерде пайда больгп, эртүрлі жерде өсіп-жеггілш, эртүрлі кезде 
биоценозға келіп бірлесетіндіктен күрамы түрғысынан алғанда биоценоз 
біртекті емес, функциялық түрғыдан алуан түрлі рөл аткдратын ағзалардан 
күралады. Бүдан тірі ағзалардьщ қауымдастығьг, яғни биоценоз дегеніміз 
жеке ағзадан да, ағзалардьщ жиынтығынан түратын популяциядан да 
өзгеше сипалталатып оте озгермелі және күрделі жүйе екенін көреміз. 
Мысалы, 
су
биоценозында фитопланктоңдардьщ саньш зоопланкгондар, 
зоопланктоңдарды планктон қоректі балыкгар, ал бүл балықгардың саньш
жыртқьгш балықтар регтейді.
Қорытып айтқанда: 

жүктеу/скачать 12,6 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: