Жануарлар экологиясы
Бейімделу уш түрлі жолмен жүзеге асады
жүктеу/скачать 12,6 Mb. Pdf көрінісі
|
жануарлар экологиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.1 Темперепгура факторыныц жануарларға әсері
| Бейімделу уш түрлі жолмен жүзеге асады:
- Морфологиялық бейімделу -жануарлардың дене құрылысы мен пішінінде әртүрлі өзгерістер жүрілу арқылы ортаның жағдайына бейімделуі. Мысал ретінде салқын беддеуде тіршілік ететін құстар мен сүтқоректілердің жүні мен түбіті қыс мезгілі жақындағанда қалыңдап, көктемде күн жылынысымен түлеп, сирейтінін еске түсіріңіз. - Физиологиялық бейімделу -ағзада атісарылатын іс-қызметтер жүйесіне өзгерістер жүрілуінің негізінде бейімделеді. Мысалы шамадан тыс ыстық кезде жануарлар демігіп, тыныс алуын жиілету аркылы салқындайды, немесе терлеп, ағзаның ішкі мүшелерінде жиналған ыстықты буландырып сыртқа шығаруы арқылы ыстық ортаға бейімделуі. - Этологиялық (мінез-қылықтык) бейімделу. Шолде, ыстық аймақтарда тіршілік ететін көптеген жануарлар күндіз інде (немесе басқадай салқын, көлеңке жерлерде) тыгылып жатып, түнде белсенді тіршілік етеді. Сондай-ақ қысқы ұзак ұйқыға кету, мезгілге байланысты корегі мол, жьыы мекенге көшу т.б. мінездік құбылыстар арқылы жануарлар фактордың мезгілдік, тәуліктік өзгерісіне бейімделеді. 3.1 Темперепгура факторыныц жануарларға әсері Жануарларға ең қажетті фактордың бірі -жылулық. Ағзалардың темп ературасы оларды қоршаған органың темперетурасына байланысты болады. Өйткені ағзалардың тіршілігінің негізін калайтын зат алмасу реакцияларының жылдамдыгы мен бағыты сыртқы ортаның температурасына байланысты өзгеріп отырады. Ағзаның тіршілігінің барлық іс-әрекеті температураға тәуелді жүріледі. Жер шарының суық белдеуінде тіршілік ететін жануарлар кысқы мезгіл басталарда ұзақ ұйқыға кетуі, күздің аяғына карай сүтқоректілер мен құстардың жүні мен қауырсынының қалыңдауы, құстардың жылы жақка қайтуы, кеміргіштер қыстық азық қорын жинап, інінің аузын бітеуі, міне осының бәрі қыстың қытымыр суығынан қорғану үшін жасалады. Жаз басталасымен жануарлар түлеп, жұмырткалап, төлдей бастауы -жылы мезгіл басталганының белгісі. Тірі ағзалардың көбі 0-55°С температураның аральнъінда тіршілік ете алады. 0°С-тан төмен немесе 55°С-тан жоғары 13 температурада жасуша цитоплазмасывдагы белоктар (акуыздар) ұйып, белоктың құрылысы бұзылатывдыкган ағзалар тіршілік ету мүмкіндігінен айрылады. Агзаның денесінде су азайган сайын температураньщ қалыпты жагдайдан ауыткуына тезімділігі жогарылайды. Өсімдіктің тұқымы, кейбір жэндіктердің споралары және бактериялар 120-140°С ыстыққа жэне -190-273°С суыққа төзе алады. Кейбір жайбасарлар (ТаЫі^гасІа) мен кішкентай жұмыркұрттар 150°С ыстыққа да, -270°С суыққа да біраз уақыт төзетіні тәжірибе арқылы анықталган. Кейбір жұмырқұрттар да 81°С кайнар бұлақта, кейбір түрлі шыбынның дернәсілі 69°С ыстық арасында, ал ұлулар 47- 50°С ыстық бұлақтарда тұрақты тіршігіік етіп дамып жетіле алатыны белгіленген. Жануар зерттеуші австриялық галым Швейгер Турцияның Анатолия аймагындагы 41-42°С-қа жететін, күкіртті ыстық арасанда еркін жүзіп, бейғам тіршілік ететін балыктың түрін алғаш тауьш анықтаған болатын. Жер шарының ең суық өлкелерінде тіршілік ететін өте суық температуралык факторға төзуге бейімделген жануарлар да кездеседі. Айталық, Антарктика құрлыгывда дерлік тіршілік жоқ: мұнда тіршілік етуге жылылык жетіспейді, топырақ түзілмеген(түзілуіне мүмкіндік жоқ), құрлықтың беті жаппай мэңгі мұзбен қапталған. Мұнда жылдың көпшілік мезгілінде -80°С, немесе одан да суық болып тұратынына қарасмастан мұз баспаган кішкентай ғана жалаңаш жерлерівде ондаған түрлі омыртқасыз жануарлар мен төменгі сатыдагы қарапайым осімдіктер кездеседі. Енжар тіршілік сатысына ауысқан жануарлардың денесінде судьщ мөлшері азаятындықтан температураньщ ысып, суьш ауытқуына олардың төзімділігі артады. Мысалы, колорадо қоңызы жазғы енжар тіршілігі кезінде 58-60°С ыстыққа бірнеше сагат бойывда төзе алады. Қысқы ұзақ ұйқыға кетіп енжар тіршілік сатысына енген шатырқанат көбелектің жұлдызкұртын (дернэсілін) бір тэулік бойында -78°С суықгыққа ұстағавда ол тастай болып сіресіп қатса дагы қайтадан жылы жерге әкеліп қойғанда «тіріліп» тіршілігін жалғастыра бастаған. Температура факторын қалай қабылдауына байланысты жануарларды жүктеу/скачать 12,6 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|