Әдебиеттер: 1. 216-219 б.б. СӨЖ

№ 1 дәріс

1.Жаратылыстану – табиғат туралы біртұтас ғылым.

2.Жаратылыстану ұғымы.

3.Табиғат жаратылыстанудың біріңғай зерттеу обьектісі,оларды зерттеу әдістері.

1. «Жаратылыстану негіздері» пәні өзіміз өмір сүріп жатқан Жер планетасын, ондағы табиғи жағдайлар мен жан-жануарларды, өсімдіктер әлемін, олардың тіршілігінде болып жатқан құбылыстарды қазіргі заманғы ғылыми түсініктермен байланыстыра отырып қарастырады. Өлі табиғат пен тірі табиғатты біртұтас қарап, бұл проблемалардың экономикасын ғаламдық тұрғыдан қарастырады.

Қазіргі жаратылыстану туралы жалпы көзқарас.

2. «Жаратылыстану» ұғымы екі сөзден құралған- «жаратылыс» (табиғат) және «тану» немесе «білу». Бұл сөздің синонимі ретінде «табиғаттану» деген терминді келтіруге болады. Қазіргі кезде жаратылыстану термині дәл жаратылыстану ұғымын білдіреді. Дәл жаратылыстану – бұл толығынан қалыптастырылып дайындалған (көбіне математикалық формулалармен) ғаламдағы бар немесе бар болуы мүмкін барлық нәрселер туралы нақты білім (ғылым).

3. Әртүрлі жаратылыстану ғылымдарының зерттеу шеңберінде бір ғана табиғи құбылыс тұрады. Зерттеу объектілерінің бірлігі бірнеше дәстүрлі жаратылыстық ғылымдардың тоғысуынан шығатын жаңа пән аралық ғылымдардың пайда болуына әкеледі.

1.Жаратылыстану ғылымы нені зерттейді?

2.Табиғаттың біртұтастығының нақты көрінісін қалай түсінуге болады?

3.Дәл жаратылыстану дегенді қалай түсінесің?

4.Жаратылыстанудың қандай мақсаттары бар?

5.Жаратылыстанудың қандай зерттеу әдістері бар?

1. Жаратылысты – ғылыми және гуманитарлық мәдениет.

2. Қазіргі жаратылыстану дамуының тенденциялары.

3. Қазіргі жаратылыстанудың құрамдас бөліктері.

1. Жаратылыстанудың негізгі принципі бойынша табиғат туралы білімдердің эмпирикалық (тәжірибелік) тексеріс арқылы дәлелдеу мүмкіндіктері болуы керек.

Жаратылыстанудың техникалық ғылымдардан айырмашылығы, оның Әлемді өзгертуге емес, оны танып біліп білуге арналғандығында.Жаратылыстану ғылымының жетістіктері жаратылысты – ғылыми мәдениетке, ал қоғамтану ғылымының жетістіктері – гуманитарлық мәдениетке әкеледі.Әрқашанда тек қана жаратылыстану техникалық ғылымдармен бірге адамзаттың даму барысындағы барлық кезеңді мәселелерді шешіп отырады.

2. Адамзат өзінің табиғатты танып білу барысында барлығы 3 сатыдан өтіп, төртіншісіне кіріп отыр. 1-сатысында УІІ-У ғғ біздің эрамызға дейін. Бұл кезде натурфилософия деген ілім пайда болып, бұл саты ХУ ғасырға дейін созылды. ХУ-ХУІ ғасырдан жаратылыстанудың талдау (аналитикалық) сатысы басталды. 3-ші синтитикалық саты болды.

Ақырында, қазіргі кезде барлық жаратылыстанудың принципті тұтастығын дәлелдеп, ғылымның кірігуіне – 4 саты интегральды дифференциалдыға өттік.

3. Қазіргі жаратылыстанудың құрамдас бөліктері туралы айтқанда күрделі құрылымды жүйелердің маңызды қасиеті – иерархиялық принципті ескерілуі керек.

Қазіргі жаратылыстануды табиғат туралы жаратылыстық ғылымдардың жиынтығы ғана емес, құрауыштары бір-бірімен нағыз біртұтастықты көрсететін бірыңғай жүйе ретінде түсінуге болады.

1.Жаратылыстанудың негізгі принципінің мәні неде?

2.Жаратылыстану ғылымдарының қолданбалы және фундаментальды болып бөлінуінің негізгі себебі қандай?

3.Адамзаттың табиғатты танып білудегі сатылары қандай?

4.Қазіргі жаратылыстанудың құрамдас бөліктері қандай?

Әдебиеттер: 1. 12-20 б.б, 2. 5-9 б.б.
№3 дәріс

Тақырыбы: Өлі табиғат туралы ғылымдар. Әлем. (Вселенная)

Мақсаты:Студенттердің жалпы жертанудан алған білімдері негізінде дәрісте қарастырылатын сұрақтармен білімдерін кеңейту.

Дәріс мазмұны.

1. Әлем дүниесіндегі метерияның өмір сүру формалары:

2. Метагалактика планеталар.

3. Күн. Күн жүйесі. Жұлдызды аспан, біздің Галактика.

1.Әлем бізді қоршаған дүние. Ол уақыт пен кеңістік жағынан шексіз және тұрақсыз. әлем формасы – көп түрлі мәңгі қозғалыстағы материя. Әлем дүниесінің жер планетасын оның әлем кеңістігіндегі орнын білмей оқу мүмкін емес. Ол жалпы дүниежүзілік заңдарға бағынып космостағы шексіз объектілермен әрекеттеседі, сондықтан Жерді тұтас м және оның жеке қабықтарын зерттегенде космостық әсерлерді ескеру қажет.

2. Әлемнің осы заманғы радио және оптикалық телескоптармен «көрінетін» бөлігі – Метагалактика.

Әлемдегі заттар массасының 98% иондалған ыстык газ-плазма түрінде Жұлдыздар денесінде. «Планета» -«кезбе жұлдыз» деген мағына беретін грек сөзі. Жұлдыздар сияқты планеталарда белгілі бір орында тұрмайды, үздіксіз қозғалыста болады.

3.Күн – сондай жұлдыздардың бірі. Күн жүйесіне кіретін барлық планеталар созылыңқы шеңбер – элипс бойымен айналады. Күн – Меркурий – Шолпан – Жер – Марс – Юпитер – Сатурн – Уран – Нептун – Плотон. Жұлдыздардын көбісі кеністікте біркелкі орналаспаған, негізінен олар біздің Галактикамыз – Құс жолының маңында жинақталған.

Бекітуге арналған сұрақтар.

1.Метагалактика дегеніміз не

2.Күн жүйесіне нелер кіреді

3.Күн жүйесі мен жұлдыздар эволюциясы

4.Күн жүйесінің пайда болуы

Әдебиеттер: 7. 222-226 б.б.
№4 дәріс.

Тақырыбы:Астрономияның негізгі объектілері және оларды зерттеу.

Мақсаты:Астрономияның негізгі объектілері және материяның құрылымдық деңгейлерімен таныстыру

Дәріс мазмұны:

1.Астрономиялық масштабтағы материяның құрылымдық деңгейлері.

2. Әлемді «терең» және «кең» мағынада қарастыру Мега, Макро, микроәлем.

1. Астрномияда кез – келген, әрбір, кішкентай болса да объект – астероид, метеорит, микрометеор – жеке деңгейде қарастырылады. Олардың әрқайсысы да өзінің тарихы бар және даму барысындағы жүйе ретінде зерттеледі.

2. Астрономиялық масштабтағы материяның құрылымдық деңгейлерін қарастырғанда Бүкіл Әлемді үш құрылымдық деңгейге; мегамир, макромир, микромирге бөлеміз.

Мегамир – Астрономиялық зерттеу жасауға мүмкіншілік бар жалпы Бүкіл Әлемнің материалдық үлкен бір бөлігі.

Макромир – адам өмір сүріп, әрекет жасайтын және өзінің сезім мүшелері арқылы, тнаымды қабылдайтын жалпы әлемнің бөлімі.

Микромир – адам өзінің тікелей бақылауы арқылы таным жасай алмайтын жалпы әлемнің бөлімі.

1.Астрономияның негізгі объектілері.

2.Астрономиялық сасштабтағы материяның қандай құрылымдық деңгейлері бар?

3.Мегомир қандай деңгейге жатады?

1. Физика – заттар мен құбылыстардың ең қарапайым да, сонымен бірге ең ортақ жалпы қасиеттері туралы ғылым. Қандайда болсын құбылыстарды қарастыра отырып, физика оның табиғаттағы басқа құбылыстармен байланыстарын көрсетеді. Физикада 4 концептуальды жүйе бар. Осы жүйеге акустика, аэро- мен гидродинамикада кіреді 1 жүйенің негізінде классикалық механика. 2 жүйенің негізінде статистикалық механика. 3 жүйе – салыстырмалықтың арнайы теориясына негізделген: бұл жүйеге электродинамика, оптика, магнитизм және т.б. кіреді. 4 жүйе – кванттық механика.

2. Электромагиниттік өріс ұғымын ағылшын физигі және математигі Максвелл (1831-1879) енгізді. Максвелл электромагиниттік толқындар деп аталатындардың болу керектігі туралы қортындыға келіп, олардың таралу жылдамдығы жарықтың жылдамдығымен бірдей екендігін шығарды. Бұдан шыққан жаңа қорытынды жарық дегеніміз электромагниттік толқындардың бір түрі.

Бекітуге арналған сұрақтар.

1.Физикада неше концептуальды жүйе бар атаңыз.

2.Механиканың негізгі қғымдары қандай?

3.Термодинамиканың екі түсінігін ата.

4.Электромагниттік толқынның құрамдас бөлігін ата.

5.Электромагниттік өріс ұғымын енгізген ғалым.

1. 1905 Швецария оқымыстысы Альберт Эйнштейн 1879 – 1955 арнайы салыстырмалықтың теориясын жасады. Оның негізі кеңістік пен уақыттағы барлық өлшемдермен байқаулар салыстырмалы келетіндігі және жарық жылдамдығының тұрақтылығы.

2. Квант – қандайда бір бөлшектің бөлінбейтін порциясы. Энергияның элементарлы (ең кіші) дискретті порциясын білдіретін М.Планк неміс физигі енгізген ұғым (1858-1947). Заттар мен сәулеленудің квантық теориясы қатты денелерге жарық сәулесін түсіргенде, олардан электрондар бөлініп шығады.

3. Ежелгі грек философы Демокрит дүниедегінің бәрі әртүрлі атомдардың үлкен санынан тұрады десе, бұдан 20 жылдай бұрын физиктер қарапайым деп есептеген бөлшектердің шындығында оданда кіші бөлшектерден тұратындығын білді. Қарапайым бөлшектердің айналмалы сипаты бар – ол спин деп аталады.

1.А.Эйнштейннің салыстырмалылық теориясы қандай 2 постулатқа негізделген?

2.Салыстырмалылықтың арнайы теориясының қандай қортындылары бар7

3.Физикада «квант» ұғымы нені білдіреді?

4.Жарық дуализм қабілетіне ие дегенді қалай түсінесің?

5.Қарапайым бөлшектердің айналым сипаты қалай аталады?

1.Химияның зерттеу объектісі?

2.Химияның бірінші міндеті?

3.Химиның екінші міндеті?

4.Химияның негізгі мәселесінің әр түрлі шешілу әдістерінің бір – бірімен ретті түрде келуі не себеппен байланысты?

5.Заттың қасиетін көрсететін төрт негізгі факторды көрсетіңіз?

6.Д.И.Менделеев химиялық элементтердің периодтық жүйесін жасағанда қандай принциптерді қолданды?

7.Химиялық элементтерінің қасиеттерінің периодты түрде өзгеруі қандай себепке байланысты?

Химияның ғылым ретінде дамуының екінші кезеңі – ХІХ ғасыр. Құрылымдық химия. Заттардың қасиеттері тек қана құрамымен анықталмай- тындығын көрсетеді. Бұл кезеңнің басты жетістігі молекула құрылымы мен заттардың функционалдық белсенділігі арасындағы байланысты анықтау.

Химия ғылым ретінде дамуының үшінші кезеңі – ХХ ғасырдың бірінші жартысы. Химиялық процестер туралы ілім. Дәл осы мезгілде химия енді тек заттар туралы ғана ғылым емес, заттардың өзгеру үрдістерімен (процестері) механизмдері туралы да ғылым бола бастады.

Химиялық ғылым ретінде дамуының төртінші кезеңі – ХХ ғасырдың екінші жартысы. Эволюциялық химия. Бұл химиялық жүйелердің өздігінен құрылуына әкелетін шарттарды пайдалану принципінде жатыр.

- реакцияларды 100 проценттік шығынға жеткізу.

- көмірсутектерді қолдануды азайтып және мұнайдан көрі көп тараған әрі арзан көмірді қолдануға көшу.

- қоршаған ортаны сақтап қалу шараларын іске асыруға қызмет ету.

1.Химияның ғылым ретінде дамуының екінші кезеңі қалай аталады?

2.«Заттың құрылымы дегенді қалай түсінесің?

3.Химияның ғылым ретінде дамуының үшінші кезеңі қалай аталады?

4.Химияның ғылым ретінде дамуының төртінші кезеңінің уақыты...

5.Болашақтағы химияның кейбір мүмкіндіктерін ата?