Жалпы білім беретін қазақ мектебінде «Мұрагер» бағдарламасы

Қазақстандағы алғашқы музыкалық әліппе қашан дүниеге келді? Авторы кім? Оның негізгі мазмұнын ашыңдар?

Өткен ғасырдың 90-шы жылдарында ұлттық сана-сезімнің өсуі бастауыш мектепте ұлттық негізде музыкалық тәрбие беру бағытында бірқатар жаңашылдықтың дамуына ықпал етті. Нәтижесінде «Музыка» пәні бойынша «Елім-ай» жетекшісі М.Х. Балтабаев және «Мұрагер» жетекшісі А.Райымбергенов бірнеше баламалы бағдарламалар дүниеге әкелді. М.Х.Балтабаев жетекшілігіндегі ұжым «Елім-ай» ән-күй бағдарламсын дайындады. Бағдарлманың мақсаты – оқушылардың рухани мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылатын музыкалық мәдениетін қалыптастыру. «Елім-ай» ән-күй бағдарламсының білімділік, тәрбиелі мақсат, міндеттері жеке тұлғаның дәстүрлі көркемдік тәрбиесінің өлшемдері мен көрсеткіштеріне анықталған:

- халық өнері туындыларын қабылдау процесінде музыканы санлы түрде түсіну;

- ән салу, би, ойын, сурет салу, музыкалық аспаптарды шертуді қарастыратын орындаушылық іс-әрекет;

- қарапайым әндерді импровизациялау, би элементтерін түрлендіру, ән, ертегілерді драматизациялау, музыкалық ойындарының кейікерлерінің образдарын жеткізе білу.

Бағдарламада «Сарыарқа», «Тұлпар», «Аққу», «Елім-ай» сияқты тақараптық құрылдар енгізілген. «Елім-ай» - қазақ халық мәдениетінің өзара байланысы мен синкреттілігін ашап көрсететін бағадрлама. Оның авторлары өскелең ұрпаққа өнер түрлернің ән, аспаптық, сәндік-қолданбалы, би, ауызекі-поэтикалық мәні мен маңызын, олрадың халық өмірінде алатын орныны түсіндіруді, шығармашылық мұраға деген сыйластықты көзқарасын, сондай-ақ балаларды осы өнер түріне қатысты іс-әрекеттерге тартуды мұрат еткен.

Сонымен бірге оқушыларды қазақ халқының ерекше мәдениетіне тартуға деген талпыныс А.Райымбергеновтың авторлық ұжым дайындаған «Мұрагер» атты музыкалық бағдарламасынан байқалады. Бағадрлманың мақсаты – Қзақастандық патриотизмді, ұлттық рухани байлықтың мұрагері екендігін сезінетін, өз халқының салт-дәстүрін, өнерін, ана тілін білетін Қазақстан Республикасының азаматын тәрбиелеу. Аталған бағдарлманың басты рекешелігі – балаларды домбыра шертуді нотасыз, ауызша әдіспен үйрету және халық әндерін домбыраның сүйемелдеуімен орындауға машықтандыру. бағдарламалар Ш.Б.Құлманованың, М.А.Оразалиеваның, Б.Сүлейменованың авторлық бірлестігінің арқасында жарыққа шығып, қазақстан мектептерінің игілігіне айналды. Бағдарлама 1993 жылы 8 сәуірде жарияланған «Қазақстан республикасы жалпы білім беретін мектептеріндегі білім мазмұны тұжырымдамасы», мемлекеттік оқу жоспары және оқу бағдарламасына қойылатын дидактикалық қағидалар негізге алынған.

Ш.Б.Құлманова – жалпы білім беретін мектептердің музыка пәні оқу бағдарлманың көрнекті авторының бірі. Ол ХХ ғасырдың 20-30 жылдарындағы музыка пәні оқу бағдарлмасына және қазақ халық музыкасынанегізделген типтік бағдарлмамаларға жасаған талдауы арқылы музыкалық педагогика тарихын зерделеуге және музыкалық білім беру мазмұнын анықтауға үлкен үлес қосқан. Автор осылайша бұған дейінгі музыка пәні бағдарламаларының жеткен жетістігі мен олқылықтарын сыни тұрғыдан сараптай келе және оқу бағдарламасын құру, білім мазмұнын анықтау жөніндегі педагогика ғылымның қағидаларына сүйене отырып, Қазақстандық ғалым-педагогтардың М.Оразалиева, Б.Сүлейменова қатысуымен музыка пәнінің типтік бағдарламасын жасап ұсынды. Аталған бағдарлама Қазақстан Республикасы мектептерінде қолданыс табуда. Бағдарламаның әдістемелік қамтамасыз ету үшін әдістемелік тұрғыдан негізделген түрлі нұсқаулар, хрестоматиялар, білім стандарты жарық көрді. ХХ ғасырдың осы 90-шы жылдарында Қазақстандық ғалымдар музыкалық білім саласында елеулі жетістіктерге жетті. Солардың қатарында болашақ музыка пәнінің мұғалімін даярлау проблемасына айтарлықтай үлес қосқан Қазақстандық ғалым, яғни педагогика ғылымдарының докторы, профессор Рита Рамазанқызы Джәрдемалиева. Р.Р.Джәрдемалиева музыка пәні мұғалімінің әдістемелік даярлығын әдістемелік білім, іскерлік, дағдылардың қалыптасуына, интеллектуалдық тұрғыдан ойлауды дамытуға және педагогикалық іс-әрекеттегі шығармашылықты, музыкалық педагогиканың әдістемелік проблемеалеарын шешудегі жеке тұлғалық-құндылықты бағыттылығын айқындап алуға бағытталған жүйелі, тұтас процесс ретінде қарастырады.

1. Учебники по музыке для 1-6 классов, Алматы «Атамура», 1998-2005 г.

А. Райымбергенов,

2. С. Раймбергенова, Ұ.Байбосынова. Музыка. Жалпы білім беретін мектептің 2-сынып мұғалімдеріне арналған. / - Алматы: Атамұра, 2006.

3. Ю.А.лиев. Настольная книга школьного учителя-музыканта. М.,2000.

4. Д.Кабалевский. Основные принципы и методы программы по музыке по общеобразовательной школы. /Программа дл общеобразовательных учебных заведений. -М. Музыка, 1994

5. Программа по музыке для каз.общеобразов. школы «Елим-ай» /Авторы: Балтабаева М.Х., Утемуратова Б.С. идр. –А., Атамекен, 1993

6.Программа по музыке для каз.общеобразов. школы «Мурагер» /Авторы: Раимбергенов А.И. – Алматы, 1990,2003.

5. 
   Жалпы білім беретін мектептерге арналған музыкалық бағдарламалар
   
6. 
   Д.Кабалевский бағдарламасы.
   

5. 
   Д.Кабалевский. Основные принципы и методы программы по музыке по общеобразовательной школы. /Программа дл общеобразовательных учебных заведений. -М. Музыка, 1994
   
6. 
   Безбородова, Л.А. Методика преподавания музыки в общеобразовательных учреждениях .-М.:Академия, 2002
   

9. 
   Музыка мұғалімінің қызметі
   
10. 
    Музыка мұғалімінің кәсібилігі
    
11. 
    Мұғалімнің көркемдік – педагогикалық қызметі
    
12. 
    Музыка мұғалімі – мәдениет қайраткері
    

13. 
    Кабалевский Д.Б. Основные принципы и методы программы по музыке для общеобразовательной школы. //Кабалевский Д.Б., Педагогические: Избранные статьи и доклады,-М.,1986
    
14. 
    Алиев Ю.Б.Методика музыкального воспитания детей (от детского сада к начальной школе). –Воронеж, 1998.
    
15. 
    Апраксина О.А. Методика музыкального воспитания в школе: Учебное пособие. –М.,1983.
    
16. 
    Теория и методика музыкального образования детей: научно-методическое пособие /Л.В.Школяр, М.С.Карашникова, Е.Д.Критская и др. –М., 1998
    
17. 
    Абдуллин Э.Б., Николаева Е.В. Музыкально-педагогические технологии учителя музыки: Учебное пособие. –М., 2005.
    
18. 
    Р.Қ.Дүйсембінова. Музыкалық білім беру педагогикасы. – Талдықорған, 2006.
    

5. 
   Музыкалық білім берудің әдістемелің аспектісі
   
6. 
   Қазақстандағы музыкалық білім берудің қалыптасуы мен дамуын зерттеу
   

Халықтың ән-күйін меңгерту қарапайымнан күрделіге қарай принципіне негізделген. Балалар бастапқыда қарапайым да жеңіл жаттығулар дасап, аса күрделі емес ән-күйлерді орындауға машықтандырса, бірте-бірте күрделі шығармаларды орындауға үйретіледі. Білім мазмұнында ән, күй, жыр, терме, айтыстар, би қолданбалы және сәулет өнерінен мағлұматтар беру де қарастырылған. Тағы да бір айтат кететін жайт, бағдарлманың құрылымдық жоспарында балаларды домбыра тартуды нотасыз үйрету бағытының басым болуы. Бұл өз кезегінде бағдарлманың «музыка» сабағынан гөрі домбыра үйрену үйірме жұмысына жақын екендігін, әрі апталық сағат санының типтік оқу жоспарына сәйкес емес екендігін көрсетеді.

Музыкалық білім беру педагогикасы саласында Қазақстанның жалпы білім беретін мектептеріндегі музыка пәні оқу бағдарламаларын, әдістемелерін жасауға елеклі үлес қосқан – ғалым педагог Ш.Б.Құлманова. оның «Теория и практика воспитания младших школьников средствами казахской нардной музыки» атты моногрофиялық еңбегінде қазақ халық музыкасын мәдениет құбылысы, өнер түрі, педагогикалық құрал ретінде қарастырыла келек, оның көп сатылы өзара байланыстылығы функциялар атқаратындығын сараптап көрсетеді: жаңа білім мен құндылықтар жасау, жинақтау, сақтау және жеткізу, коммуникативтік, ақпараттық, мақсат қалыптастырушылық, әлеуметтендіру, компенсаторлық, ойын іс-әрекеті, реттеушілік, тұжырымдылық, болжамдылық, идеологиялық, иландырушылық, эстетикалық, білімділік, дамытушылық. Ш.Б.Құлманованың еңбегінде бастауыш сынып оқушыларының халық музыкасы арқылы тәрбиелеу мүмкіндіктері олардың психофизиологиялық ерекшеліктерін қабылдау, зейін, ес, қиял, ойлау, ерік, сезім, дауысқа қатысты мүшелер: есту мүшесі, дауыс мүшесі, тыныс мүшелері және музыкалық қабілеттерін асту, ырғақ, музыкалық ес, ескерумен айқындалады. Автор оқушыларға қолайлы қазақ халық музыкасын белгілі бір өлшемдердің көркемдігі мен қызықтырғыштығы, педагогикалық мақсаттылығы, жас ерекшеліктеріне сәйкестілігі, баланың өмір тәжірбиесіне үйлесімдігі негізінде сұрыптауды ұсынады.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

Кұлманова Ш. Қазақ орта мектебi 3-сынып ән – күй сабағының бағдарламасы және әiстемелiк нұсқаулар [ Учебно - методическое пособие по музыке для учителей начальных классов].- А., 1997

Қазақ мәдениеті :энциклопедиялық анықтамалық /[бас.сарапшы Әшірбек Сығай].-Алматы,2005.

Тақырыбы:61-67,5. Шетел зерттеулеріндегі музыканы оқытудың әдістемелері

Мақсаты: ХІХ ғасырдағы музыкалық тәрбиенің ролі, ХХ ғасырдағы музыкалық тәрбиенің мазмұны, Шетел зерттеулеріндегі музыкалық білім беру әдістемесі туралы ғалымдардың пікірлерін түсіндіру.

Тапсырма: Шетел зерттеушілерінің музыкалық білім беру әдістемелері туралы ой-толғау

Әдістемелік нұсқау: ХІХ ғасырдың соңы мен ХХ ғасырдың басында музыкалық білім беру педагогикасы дербес ғылым саласы ретінде дами бастады. Оған бірнеше факторлар себепкерлер болды. Біріншіден, бұл қоғамның әлеуметтік жаңаруы және адамгершілік, халықтық, ізгілік, демократизм идеяларының белең алуына, екіншіден ағартушылық идеяларының өркендеуіне байланысты еді. Осы кезеңде өмір сүрген орыс классик сазгерлері, педагогтері А.Н.Серов, В.В.Стасов, Ц.А.Кюи, М.Глинка, А.Даргомыжский, П.И.Чайковский, С.Танеев, Н.Римский-Корсаков т.б.өнерде халықтық демократизм, ағартушылық идеяларын дәріптеп, тәрбиені прогресшіл рухпен қанықтыруды батыл талап етті және музыкалық мәдениетті жетілдіру жөніндегі құнды пайымдаулар жаслып, оларды іс жүзінде жүзеге асыруға атсалысты. Пғартушылық идеялары Л.Н.Толстой, А.П.Чехов, А.М.Горький т.б. ұлы орыс жазушылар тарпынан да кең қолдау тапты. ХІХ ғасырдың 60-шы жылдарында қоғамдық қозғалыстар жанданып, озық идеялар тарала бастады, сонымен бірге музыкалық білім беру педагогикасы саласында жаңа, тың құбылыстар кеңінен қанат жайды.

Зерттеушілер музыкалық білім беру педагогикасының ғылым ретінде қалыптасу, даму жағдайын басты үш кезеңге бөліп қарастырады. Сол кезеңнің біріншісі ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы музыкалық тәрбие мәселелері. Музыкалық білім беру педагогикасының негізін салушы ғалым-ұстаздардың (А.Н.Карасаев, С.И.Миропольский, Д.Н.Зарин, А.Л.Маслов, Н.Е.Брюсов, Б.Л.Яворский, С.Т.Шацкий, В.Н.Шацская және т.б.) педагогикалық іс-әрекеттердің белсенділігі және музыкалық тәрбие берудің мазмұнын, әдіс-тәсілдерін қарастыруға арналған бірқатар музыкалық-педагогикалық еңбектердің жарық көруімен сипатталады.