Мәдениеттану
Туркі және Қарахан мәдениеті.
Түркі мәдениеті - ежелгі заманнан
өмір сүріп келе жаткан түркі
тайпалары негізінде қалыптасқан
мəдениеттің жалпы атауы.Түркі
қағандағы тұсында түркі тілінің
өрісі барынша кеңіп, ұланғайыр
өлкедеғі негізгі тілге айналған.
Түркілердің жазуы да болған. Сол
көне түркі жазбаларынан
түркілердің дүниетанымдық
көзқарастары, наным-сенімдері
туралы көп мағлүмат алуға болады
Олар металды, түрлі
минералдарды еріту әдістерін,
шөптердің емдік қасиеттерін
білген. Емдеудің неше түрлі
әдістерін де жетік меңгерген.
Ежелгі түркілер, негізінен, қос
күшке - Көкке және Жерге
сиынатын болған. Көк Тәңірінің
рақымымен елді билеген қағандар
"Аспанда туған және Күнмен,
Аймен безендірілген" деп аталған.
Ежелгі түркілер үшін Көк пен Жер-
Судан кейін тұрған құдіретті күш
әйел, ошак басы құдайы Ұмайға
табынған.
КӨНЕ ТҮРКІ ДӘУІРІНДЕ, ҒЫЛЫМНЫҢ ДАМУЫНА ҮЛЕС
ҚОСҚАН ҒАЛЫМДАР ДА БАР. ОЛАР ТҮРКІ ДӘУІРІНІҢ
ҒЫЛЫМИ ЖӘНЕ ӘДЕБИ ӘЛЕМІНІҢ ЖАРҚЫН ӨКІЛДЕРІ:
ӘЛ ФАРАБИ, ЮСУФ БАЛАСАҒҰН, МАХМҰД ҚАШҚАРИ,
АХМЕД ЯССАУИ.
*Қарахан әулеті мемлекетінде аса маңызды
әлеуметтік-саяси институт әскери-мұралық
жүйе болды. Хандар өз туыстарына белгілі
бір территорияның, сол уақытқа дейін
мемлекет пайдасына деп алынған салықты
өздері жинап алу құқын берді. Мұндай салық
«икта» деп аталады, ал оны жинаушыны
«мукта», немесе «иктадар» деп атаған. Халық
көшпелі, жартылай көшпелі болды.
Мемлекеттік дін ретінде — Ислам діні болды.
Исламның (960 ж. Мұса жариялады) енуіне
байланысты, араб әрпіне негізделген жаңа
түркі жазуы қалыптасады. Түрік этносының
ой-санасы өседі. Жүсіп Баласағұни есімі кең
мәлім болды .*
Қарахан мемлекеті тұсында үлкен сауда-
өнеркәсібінің орталығына айналып, Ұлы
Жібек жолының қаласы пайда болды.
Шаһарға Индия, Орталық Азия, Иран, Ирак
және де көптеген мемлекеттерден сауда
көпестері келіп, бір-бірімен байланыс
орнатты. Шығыстан батысқа, батыстан
шығысқа шыққан керуен жолдары арқылы
Тараз қаласына ақындар мен жазушылар,
ойшыл ғалымдар, дің таратушылар,
миссонерлер, өнерпаздар келіп, өз
халықтарының мәдениеті мен дәстүрін
жандандырды. Қаланың рухани және
мәдени дамуы көтеріліп, материалдық және
рухани құндылықтар алмастырылды
Қорытындылай келгенде, әлем
мәдениетінің, жалпы адамзат
өркениетінің қалыптасуына ерекше
әсер етіп, ықпал жасаған, өзіндік
орны бар түркі мәдениеті жайлы
көптеген мәліметке қанық болдық.
Мұны түріктердің рухани мәдениеті
мен Орхон-Енисей ескерткіштерінде
бейнеленген Күлтегін мен
Тоныкөктің қалдырған
жазбаларынан-ақ көреміз.Азия мен
Еуропаны, Шығыс пен Батысты
ұштастырған бұл мәдениет, көптеген
өзге мәдениетттердің дамуына үлкен
ықпал жасады.
Пайдаланылған
әдебиеттер тізімі:
3.https://melimde.com
2.https://surak.baribar.kz
1.https://kk.m.wikipedia.org/wiki/
Назарларыңызға рахмет !
Достарыңызбен бөлісу: |
