Жүгері өсімдігінің қысқаша ботаникалық, биологиялық сипаттамасы

Жүгері өсімдігінің қысқаша ботаникалық, биологиялық сипаттамасы

         Сабағы жуан буынды және буынаралықтарынан жіктелген. Сабағының биіктігі ботаникалық тобына, сортына, топырақтың құнарлығына және ауа райының жағдайына қарай 0,5 метрден 5 метрге дейін ауытқып отырады. Тропикалық аудандарда кейбір сорттарының ұзындықтары 8 метрге дейін жетеді. Сабақты\ң төменгі бөлігінде өгей бұтақтары болады. Олардан собықтар пайда болмайды. Жапырақтары ұзын, жалпақ ирек жиекті, сабақты орай өсетін қынапты болып келеді. Әрбір сабақтағы жапырақ санында сорттың, биологиялық ерекшеліктеріне қарай әртүрті санды болып келеді.

         Жүгерінің тамыр жүйесі жақсы жетілген шашақты тамырға жатады. Ол 1-1,5 метр тереңдікке дейін бойлап, 100-170 см-ге дейін жан-жаққа горизонтальды жайлап өсе алады. Сабақтың төменгі буындарының тіреуіш тамырлар өсіп, жетіп жүгерінің ауыр салмақты денесін қисайтпай тік ұстап тұрады. Бұл жүгері өсімдігінің тамыры жүйесінің тән ерекшелігіне жатады.

         Сондықтан да дүгері өсімдігінің тамыр жүйесі өте жақсы дамып, топырақтағы суды, пайдалы заттарды мейлінше көп сорып, өнімнің артуына қолайлы жағдай туғызады.

         Жүгері төмендегідей негізгі топтарға бөлінеді:

Жүгері. Дәні майда, түбегі үшкір немесе дөңгелек. Эндоспери түгелімен шыны тәрізді эндоспермнің құрғақ дәнін қыздырған кезде ұрыққапты сыртқа қарай жарып, қопсыған ұнды масса шығады. Дәннің құрамында 10-14,5% белок және 62-72% крахмал бар. Жарма, жүгері ұлпаларын дайындауда қолданылады.

2.Крахмалды жүгері-дәні тегіс, дөңгелек тұқым эндоспермнің құрылысы біртегіс ұнды болып келеді. Крахмалды дәннің арасына аз ғана протеин толықтырған. Дәннің құрамындағы крахмал 71,5-82,6%, белок-6,9-12%. Эндоспермі ылғалды оңай сіңіреді және аурулар мен зиянкесермен тез араласады. Крахмалды жүгерінің дәні оңай жарылады, бөлшектенеді.

3. Тіс тәрізді жүгері. Дәні ірі мүйіз тәрізді эндоспермі дәннің бүйір жағына тек орталық және жоғарғы бөлігі ғана ұнды құрылысты болып келеді. Дәннің төбешігінде терең тіс тәрізді ұя бар. Дәннің түсіне қарай сары дәнді және ақ дәнді жүгері сорттары бар. Вегетациялық кезеңнің уақыттарына қарай орташа және кеш пісетін түрлері бар. Вегетациялық кезеңнің уақыттарына қарай орташа және кеш пісетін түрлері бар. Құрамында крахмал 68-75%, белок-8-13,5% кең таралған. Өсімдіктің сабағы ірі, сондықтан сабақ сирету жұмысы көп бермейді. Собығы ұзындау, ірі болып келеді.

4. Кремнийлі жүгері. Дәні домалақ. Эндоспермішыны тәрізді, тек орталық бөлігі ғана ұнды. Жүгерінің бұл тобына Европаның жергілікті  сорттары-румындық, молдавандық, итальяндық, закавказдық, т.б. жатады. Құрамында крахмал-65-83%, белок-7,4-14,8% кеңінен таралған. Бұл түр тармағына майда дәеді және майда собықты көптеген тез пісетін сорттар жатады. Сабақтары әдетте көп бүйірлік өркен береді.

5. Қантты жүгері. Дәні бұдыр, түгелімен мөлдір, мүйізді эндосперммен толтырылған, құрамында декстрин және протеин аз, 30%-крахмал, 12,8%-белок, 8,1%-май. Қантты жүгерінің ерекшелігі көптеген жақсы дамыған өгей бұтақ беруге қабілетті. Консерв өндірісінде қолданылады. Көпсабақтылықпен сипатталады.

6. Балауызды жүгері. Эндоспермді балауызды, перифериялық бөлігі мөлдір емес. Полисахаридтер крахмалдық ерекше типі-балауыз немесе желіммен берілген. Балауызды жүгері Шығыс Азиядан шыққан деп есептейді. Бізде аздаған мөлшерде Қиыр Шығыстан егіледі.

7. Крахмалды-қантты жүгері. Төменгі жағы ұзын шеге тә

Қант жүгерісі, сондай-ақ маис (лат. Zéa máys[2]) — бір жылдық шөпті мәдени өсімдік, жүгері (Zea) тұқымдасының жалғыз мәдени өкілі (Poaceae). Мәдени жүгеріден басқа, жүгері түрі төрт түрден тұрады-Zea diploperennis, Zea perennis, Zea luxurians, Zea nicaraguensis — және Zea mays: ssp жабайы өсетін үш түр. parviglumis, ssp. mexicana және ssp. huehuetenangensis. Аталған таксондардың көбі ежелгі Мексикада мәдени жүгерінің селекциясында рөл атқарды деп саналады. Жүгері-әлемдегі ең көне нан зауыты.

Мазмұны

2 Тарих

2.2 ацтектерде қолдану

2.3 басқа өңірлер

3 тағамдық құндылығы

4 Экономика

5 мәні және қолданылуы

5.1 аспаздық

5.2 жемшөп өндірісінде

5.3 медицинада

5.4 басқа пайдалану

6 өнімділік

7 жүгері сорты

7.1 генетикалық модификациялар

8 мифтегі жүгері

9 См. сондай-ақ,

10 Ескертулер