Жұмахан Фатима March 1, 2025

Whimson
International, Inc.
ӨНЕР
ФИЛОСОФИЯСЫНЫҢ
НЕГІЗГІ
МӘСЕЛЕСІ
Жұмахан Фатима
March 1, 2025
2:00 P.M.
Whimson International, Inc.
Virtual Room

Өнер адамзат өмірқамының ең ертедегі
формаларының бірі болып табылады. Алайда
бүгінде өмірдің дәстүрлі түсінігі қайта
қарастыруды қажет етеді. Өйткені өнер
еңбектің, моральдың, діннің қызмет етуін
қамтамасыз ететін әрекет түрлерінен жоғары
тұрады. Сондықтан да, ең алдымен, өнердің
нені білдіретінін ұғынып алу қажет. Профессор
Б.Ғ. Нұржанов өз еңбегінде өнер терминінің
қазіргі тілде екі мағынада-кең және тар
мағыналарында қолданылатынын айтады.
Өзінің кең мағынасында өнер адамның
барша шығырмашылық жасампаз әрекетін
білдіреді және бұл мағынада өндіріс те,
тіпті дін де өнер формалары ғана болып
табылады. 
Әсіресе осы мағынасында ол
ежелгі грек тілінде көбірек
қолданылады: орыстың
«искусство» деген терминінен
аударылатын «poiesis» сөзі ежелгі
гректерде «білім», «туынды »,
«сана» ұғымдарын да білдіреді.

Адам әрекетімен байланысты және осы
әрекетінің өнімі болып табылатын
барлық нәрселер «poiesisia»- адамзат
саласына жатқызылады және ол адамзат
жаратпаған табиғи салаға – « physis’y»
қарсы қойылады. Өзінің тар
мағынасында өнер әр түрлі
формалардағы көркем шығармашылық
нәтижелері , үдерістері (бейнелеу өнері,
музыка, поэзия және т.б ) болып
табылады. Дәл осы мағынасы қазіргі
әлемде негізгі болып табылады және біз
де оны осы мәнде қарастыра отырып,
философия мен өнер арасындағы
ұштастықтар мен айырмашылықтарды
көрсетемін.
Эстетикалық мәдениет— өзінің
көпқабаттылығынмен сипатталатын күрделегі
құрылым. Қандай да болмасын қоғамның
эстетикалық мәдениетінің ілгерілмелі дамуы
әлеуметтік прогрестің маңызды белгісі болып
табылады. Өз консерватизмімен ерекшелетін
кейбір дәстүрлі мәдениеттердің өмір сүруінің өзі
тоқырау белгісін көрсетеді. Мұндай мәдениеттер,
әдетте, декоративті формаларды, қолөнер
бұйымдарын, ғұрыптық, көркем безендіруді,
тұрғын үй интерьерін және т.б. кеңейтілген
түрінде түрінде емес, жай ғана қайта өңдіріп
қоюмен шектеледі. Мәдиеттануда соңғы
жылдары мәдениеттің белгілі бір құбылысы мен
көріністерін рухани немесе материалдық
мәдениет салаларына жатқызу өлшемі деген
мәселеге байланысты пікірталас толастамай
келеді.

Біздің ойымызша, эстетикалық мәдениетке де, рухани
мәдениетке де қатысты нәрселерді енгізеді. Бұл
мағынада эстетикалық мәдениеттің
универсалдылығы айдан анық.. Эстетикалық
мәдениет қабаттары көп жағдайда субьекттің рухани
күш-жігерін пайдалану негізінде де, әрекеттің
практикалық тәжірибесін, шеьерлігін игеру
нәтижесінде де құралады. Оның үстіне эстетикалық
құндылықтарды қалыптастыру құралдарды,
құрылғыларды және т.б . талап етуі мүмкін.

Тіпті музыкат немесе суретші өз ойын жеткізу
үшін техникалық құралдарға жүгінеді. Адам
өнері мен талантты шығарма тудыру сәтінде не
нәрсенің мәнді рөл атқаратынын білу маңызды.
Бұл үшін дарындылық пен эстетикалық
сұңғылалық қажеттігі айдан анық. Алайда,
эстетикалық мәдениет құбылысының рухани
немесе материалдық мәдениет саласына
жататындығын анықтағанда , ең алдымен, бұл
құбылыстың бір рет табылған шешімді немесе
шаблонды қайта көшіруі емес, әсресе оның
қаншалықты мөлшерде нағыз
шығармашылықты білдіретіндігіне көңіл аудару
қажет.

Профессор Б.Ғ. Нұржанов өз еңбегінде өнер терминінің
қазіргі тілде екі мағынада –кең және тар
мағыналарында қолданылатынын айтады. Жекеленген
ғылымдар мен рухани, практикалық әрекет салалары
әлемнің әр түрлі қырларын игереді, тұлғаның белгілі бір
қырлары қалыптасуына жағдай жасайды және соған
сәйкес белгілі бір мәдени құндылықтар
қалыптастырады. Өнер болса, ол әлемді өз
тұтастығында қабылдау кепілі, адамзаттың өмірлік
тәжірибесі мен мәдениеті тұтастығын сақтаушы.
Өнердің бұл бүкіләлемдік тарихи мақсаты адамзат
дамуының барлық кезеңдері үшін қажеттілігі мен
құндылығын қамтамасыз ететін оның
фолифункционалдылығын тудырады.

Алайда дамыған қоғамдық жүйелерде көркем шығармашылықтың барша
қызметтерінің дерлік өз дублерлері бар:өнер-бұл таным, алайда әлемді
танытатын ғылым да бар; өнер-тәрбие, бірақ бұл мәселемен айналысатын
педагргика да бар; өнер-тіл және ақпарат құралы, бірақ онымен қатар табиғи
тіл мен ақпарат құралдары да өмір сүреді; өнер- әрекет, бірақ еңбек -әлемді
өзгертуші адамның әрекеттік мәні көрінісінің ең басты формасы.

75%
Өнер қоғамдық адамның нақты өмірлік тәжірибесін
тереңдету, кеңейту үшін өмірді өз тұтастығында
қайта қалыптастырады. 
Алайда өнер адам әрекетінің бірде-бір формасын алмастыра
алмайды, көркемдік әрекеттік ерекше үлгілейді. Бұл ерекшелікті
түсінудің кілті ешнәрсені де көшірумен айналыспайтын, көркемдік
әрекеттік ерекше пререгативасы болып табылатын өнердің эстетикалық
және гедонистік функцияларында.

Ол-адам өмірқамының бейнелік үлгісі. Өнер тұлғаны өзінің
бүкіл көпқырлылығында және көркемдік тәжірибесімен өзара
әрекеттесе отырып, адам әрекеті мен санасының барлық
құрылымында әсер етеді. Көркемдік шығармашылықта
диалектикалық өзара әрекет барысында бейнелік ойлау
құрылымын айқындайтын тұлға ұлт-адамзат сияқты
әлеуметтік бастаулар қиылысады. Өнер тұлғалық формаға
көркемдік идеяларды еге отырып, өз аудиториясына
оқырмандарды, көрермендерді, тыңдармандарды тартады.
Және осыдан көркемдік идеялардың инвариантты көпшілігі
туындайды: бір ғана көркем идея әркім де әр түрлі
қабылданады. Ғылымда идеяларды иеленудің деңгейі ғана
әр түрлі. Өнерде болма иеленудің деңгейі де, мазмұны да әр
түрлі: көркем шығармада берілген әлеуметтік-тарихи
тәжірибені адам өзінің индивидуалдық санасына көшіреді,
нәтижесінде көтерілген мәселелер мен шындыққа деген
оның тұлғалық қатынасы қалыптасады. Өнерде тек суреткер
тұлғасы ғана талқыланбайды. Шығармада адамдардың жалпы
бұқарасы үшін маңызды, қажетті, тұрақты, нәрселерді
бейнелей отырып , суреткер оған формалық тұлға береді,
яғни әлемді өзі арқылы ашады.
Item 1
Item 2
Item 3
Item 4
Item 5
25 
20 
15 
10 
5 
0